Nguyễn Quang Long
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành dệt may Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu và là một trong những quốc gia xuất khẩu dệt may lớn nhất thế giới. Ngành này chiếm khoảng 5,2% thị phần dệt may toàn cầu, đưa Việt Nam trở thành nhà cung cấp hàng đầu cho nhiều thương hiệu quốc tế. Với sự hỗ trợ của các Hiệp định thương mại tự do, trong đó có EVFTA đã tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam thâm nhập vào thị trường EU với mức thuế ưu đãi và đẩy mạnh tăng trưởng. Để tiếp tục duy trì vị thế và nâng cao năng lực cạnh tranh, Việt Nam cần đảm bảo nguồn cung ứng nguyên liệu theo các mô hình bền vững nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Bài viết này tập trung làm rõ hơn về việc đảm bảo nguồn cung ứng nguyên liệu cho các doanh nghiệp dệt may Việt Nam nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn của EU đồng thời nâng cao tính bền vững và năng lực cạnh tranh
Từ khóa: cung ứng nguyên liệu dệt may, doanh nghiệp dệt may, tiêu chuẩn EU về dệt may.
1. Thực trạng nguồn cung ứng nguyên liệu của doanh nghiệp dệt may Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn của EU
Ngành dệt may Việt Nam hiện đang đối mặt với bài toán lớn về cung ứng nguyên liệu, khi phần lớn nguyên liệu đầu vào như vải, sợi và phụ kiện vẫn phải nhập khẩu từ các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan. Điều này không chỉ làm tăng chi phí sản xuất mà còn khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ theo các hiệp định thương mại tự do như EVFTA. Mặc dù Việt Nam đã có những nỗ lực đầu tư vào phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ và tăng cường sản xuất nguyên liệu nội địa, nhưng quy mô và công nghệ hiện tại vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu về chất lượng và số lượng. Thêm vào đó, các tiêu chuẩn khắt khe về tính bền vững và nguồn gốc minh bạch của nguyên liệu từ thị trường quốc tế, đặc biệt là EU, đang đặt ra những thách thức lớn, đòi hỏi sự thay đổi mạnh mẽ trong cách tổ chức và vận hành chuỗi cung ứng nguyên liệu của ngành.
Phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu
Hiện nay nguyên liệu đầu vào của ngành dệt may chiếm tới hơn 60% bao gồm vải, sợi và phụ kiện phải nhập khẩu, điều này gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng các quy định về quy tắc xuất xứ theo Hiệp định EVFTA và các tiêu chuẩn quốc tế. Sự phụ thuộc này không chỉ làm giảm tính chủ động trong sản xuất mà còn khiến ngành dễ bị ảnh hưởng bởi các biến động về giá cả, nguồn cung, và rủi ro địa chính trị trên thị trường quốc tế.
Thiếu công nghiệp hỗ trợ nội địa
Ngành dệt may Việt Nam hiện đang đối mặt với thực trạng thiếu hụt nghiêm trọng về công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt trong việc sản xuất nguyên phụ liệu như vải, sợi, thuốc nhuộm và các phụ kiện. Sự hạn chế trong đầu tư vào hạ tầng, công nghệ, và năng lực sản xuất nội địa gây ra những khó khăn và thiếu hụt về cung cho nguyên liệu ngành dệt may. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa không đủ vốn để phát triển các dây chuyền sản xuất hiện đại, trong khi các nhà đầu tư lớn chưa mặn mà với lĩnh vực này do chi phí ban đầu cao và rủi ro. Thêm vào đó, các vấn đề về môi trường và sự thiếu đồng bộ trong quy hoạch phát triển công nghiệp hỗ trợ cũng làm giảm hiệu quả sản xuất. Thực trạng này không chỉ làm tăng chi phí sản xuất mà còn khiến ngành dệt may Việt Nam mất đi cơ hội gia tăng giá trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Các yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn EU
Thị trường EU nổi tiếng với các yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn đối với sản phẩm nhập khẩu, đặc biệt là trong ngành dệt may. Các tiêu chuẩn này không chỉ giới hạn ở chất lượng sản phẩm mà còn bao gồm các yếu tố về nguồn gốc nguyên liệu, tính bền vững và trách nhiệm xã hội. Doanh nghiệp phải tuân thủ các chứng nhận như GOTS (Global Organic Textile Standard) cho nguyên liệu hữu cơ, OEKO-TEX Standard 100 để đảm bảo an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng, và các quy định hạn chế hóa chất độc hại trong quy trình sản xuất. Ngoài ra, EU còn yêu cầu minh bạch toàn bộ chuỗi cung ứng, từ khâu sản xuất nguyên liệu đến phân phối sản phẩm cuối cùng, cùng với việc đảm bảo điều kiện lao động công bằng và thân thiện với môi trường. Các tiêu chuẩn này đòi hỏi doanh nghiệp dệt may Việt Nam phải đầu tư lớn vào công nghệ, quản lý và cải thiện chuỗi cung ứng, đồng thời phải đối mặt với áp lực chi phí và thời gian để đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng cao của thị trường này.
Chi phí sản xuất và cạnh tranh giá
Việc cung ứng nguyên liệu dệt may đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của EU đang đặt ra áp lực lớn về chi phí sản xuất cho các doanh nghiệp Việt Nam. Nguyên liệu đạt các tiêu chuẩn như GOTS hoặc OEKO-TEX thường có giá thành cao hơn nhiều so với nguyên liệu thông thường. Bên cạnh đó, quá trình chuyển đổi sang sản xuất bền vững đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ hiện đại, hệ thống xử lý chất thải, và quy trình sản xuất xanh, làm gia tăng đáng kể chi phí đầu vào. Điều này khiến các sản phẩm dệt may của Việt Nam phải cạnh tranh gay gắt với các quốc gia có chi phí thấp hơn như Bangladesh, Ấn Độ, và Campuchia, vốn đã có những chuỗi cung ứng nội địa phát triển hơn. Ngoài ra, mức độ minh bạch trong chuỗi cung ứng mà EU yêu cầu cũng làm tăng chi phí quản lý và truy xuất nguồn gốc.
Khả năng phối hợp trong chuỗi cung ứng
Khả năng phối hợp trong chuỗi cung ứng nguyên liệu dệt may của Việt Nam hiện còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sản xuất và khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Mối liên kết giữa các nhà cung cấp nguyên liệu, doanh nghiệp sản xuất, và các nhà xuất khẩu còn lỏng lẻo, dẫn đến sự thiếu đồng bộ trong việc cung cấp nguyên liệu đúng thời hạn, chất lượng và tiêu chuẩn yêu cầu. Việc chưa có một hệ thống quản lý chuỗi cung ứng minh bạch và hiệu quả khiến doanh nghiệp khó đáp ứng được yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, một tiêu chuẩn quan trọng trong các thị trường như EU. Ngoài ra, sự thiếu hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp trong nước cũng làm tăng sự phụ thuộc vào nguồn cung quốc tế, dẫn đến chi phí sản xuất cao và giảm sức cạnh tranh.
Thiếu hụt nguồn nhân lực chuyên môn
Ngành cung ứng nguyên liệu dệt may tại Việt Nam đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực chuyên môn, đặc biệt trong các lĩnh vực như nghiên cứu và phát triển (R&D), quản lý chuỗi cung ứng, và sản xuất nguyên liệu bền vững. Đa phần lao động hiện tại chủ yếu tập trung ở khâu gia công, với kỹ năng hạn chế trong việc áp dụng các công nghệ tiên tiến và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế như GOTS hay OEKO-TEX. Thêm vào đó, việc đào tạo nhân lực chuyên sâu trong ngành này chưa được đầu tư bài bản, dẫn đến thiếu hụt các kỹ thuật viên và chuyên gia có khả năng vận hành các dây chuyền sản xuất hiện đại hoặc phát triển nguyên liệu thân thiện với môi trường. Tình trạng này không chỉ làm giảm hiệu quả sản xuất mà còn gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường EU.
Biến động về chính sách và thị trường
Ngành cung ứng nguyên liệu dệt may đang chịu ảnh hưởng lớn từ các biến động chính sách và thị trường trên toàn cầu. Các thị trường xuất khẩu chính như EU và Mỹ ngày càng áp dụng những quy định nghiêm ngặt liên quan đến nguồn gốc nguyên liệu, tính bền vững và trách nhiệm xã hội, điển hình là Luật Chuỗi cung ứng bền vững của EU (CSDD). Những yêu cầu này buộc các doanh nghiệp phải đầu tư lớn vào việc cải tiến quy trình sản xuất và nâng cao tính minh bạch trong chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, các yếu tố thị trường như sự gia tăng chi phí nguyên liệu, sự gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu do đại dịch hoặc xung đột địa chính trị đã làm tăng thêm áp lực cho doanh nghiệp. Ngoài ra, xu hướng tiêu dùng xanh và đòi hỏi sản phẩm thân thiện với môi trường tại các thị trường lớn cũng đặt ra thách thức lớn về việc tìm kiếm và sản xuất nguyên liệu đáp ứng tiêu chuẩn mới.
2. Một số giải pháp nhằm đảm bảo nguồn cung ứng nguyên liệu cho các doanh nghiệp dệt may Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn của EU
Phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ
Để tăng tính tự chủ và đáp ứng tốt hơn các yêu cầu của thị trường quốc tế, việc phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ cho ngành dệt may là một giải pháp chiến lược. Trước hết, cần đầu tư xây dựng các nhà máy sản xuất nguyên liệu như vải, sợi, và phụ liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế, tập trung vào các loại nguyên liệu bền vững và thân thiện với môi trường. Đồng thời, Nhà nước và doanh nghiệp cần hợp tác để cải thiện cơ sở hạ tầng, hỗ trợ vốn vay ưu đãi cho các dự án trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ.
Xây dựng chuỗi cung ứng minh bạch:
Việc xây dựng chuỗi cung ứng minh bạch trong ngành da giày là một yếu tố quan trọng để nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh các yêu cầu về tính minh bạch và trách nhiệm xã hội ngày càng khắt khe. Minh bạch chuỗi cung ứng đòi hỏi các doanh nghiệp phải có hệ thống theo dõi và quản lý dữ liệu toàn diện, từ nguồn nguyên liệu thô, quy trình sản xuất, đến phân phối sản phẩm. Ứng dụng công nghệ số như blockchain và hệ thống ERP (Enterprise Resource Planning) sẽ giúp ghi lại và minh bạch hóa toàn bộ chu trình, đảm bảo truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Điều này không chỉ đáp ứng yêu cầu của các thị trường lớn như EU hay Mỹ mà còn tạo lòng tin với người tiêu dùng và đối tác quốc tế. Ngoài ra, việc minh bạch còn giúp phát hiện và loại bỏ các rủi ro trong chuỗi cung ứng, từ vấn đề môi trường đến điều kiện lao động không đạt chuẩn, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững cho ngành da giày Việt Nam.
Đào tạo nguồn nhân lực:
Đào tạo nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để đảm bảo năng lực cung ứng nguyên liệu đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế của ngành dệt may. Để đạt được điều này, các chương trình đào tạo cần tập trung vào việc nâng cao kỹ năng kỹ thuật cho người lao động, đặc biệt là trong sản xuất và xử lý nguyên liệu bền vững, công nghệ nhuộm hiện đại, và quản lý chuỗi cung ứng. Ngoài ra, cần xây dựng các khóa học chuyên sâu về tiêu chuẩn quốc tế như GOTS, OEKO-TEX và quy định về môi trường, nhằm giúp người lao động và quản lý hiểu rõ các yêu cầu khắt khe từ các thị trường xuất khẩu lớn như EU. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và trường đại học để chuyển giao kiến thức và công nghệ cũng rất cần thiết, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các chương trình đào tạo nội bộ. Đào tạo nguồn nhân lực không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn giúp các doanh nghiệp tăng khả năng tự chủ trong cung ứng nguyên liệu, đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn chất lượng và bền vững toàn cầu.
Hỗ trợ về chính sách:
Hỗ trợ chính sách đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện năng lực cung ứng nguyên liệu của ngành dệt may Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh phải đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường quốc tế như EU. Nhà nước cần triển khai các chính sách ưu đãi thuế và tài chính cho các doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất nguyên liệu nội địa, đặc biệt là các nguyên liệu bền vững và thân thiện với môi trường. Các chính sách này không chỉ giúp giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh của ngành dệt may Việt Nam trên thị trường toàn cầu.
Tăng cường nghiên cứu và phát triển (R&D):
Tăng cường hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) là một giải pháp chiến lược để đảm bảo khả năng tự chủ và nâng cao chất lượng cung ứng nguyên liệu cho ngành dệt may. Doanh nghiệp cần đầu tư vào các trung tâm R&D chuyên biệt nhằm nghiên cứu, cải tiến và phát triển các loại nguyên liệu mới, đặc biệt là nguyên liệu bền vững như sợi tái chế, sợi tự nhiên (tre, gai, bông hữu cơ) hoặc nguyên liệu có tính năng đặc biệt như chống thấm, kháng khuẩn. Việc ứng dụng công nghệ cao, như công nghệ nhuộm không nước, xử lý hóa chất thân thiện với môi trường và sản xuất tuần hoàn, sẽ giúp các nguyên liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế như GOTS hay OEKO-TEX. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu trong và ngoài nước để chuyển giao công nghệ và chia sẻ nguồn lực. Nhà nước cũng nên hỗ trợ thông qua các quỹ nghiên cứu và chính sách ưu đãi, khuyến khích đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực này. R&D không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế mà còn tăng cường tính cạnh tranh và giảm sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu.
3. Kết luận
Đảm bảo nguồn cung ứng nguyên liệu cho các doanh nghiệp dệt may Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của EU là một nhiệm vụ cấp bách và mang tính chiến lược trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Những thách thức như sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, thiếu công nghiệp hỗ trợ nội địa, và yêu cầu ngày càng cao về tiêu chuẩn bền vững, minh bạch, đòi hỏi các doanh nghiệp phải đổi mới mạnh mẽ. Để vượt qua, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, chính phủ, và các tổ chức quốc tế thông qua các giải pháp như phát triển công nghiệp hỗ trợ, tăng cường R&D, xây dựng chuỗi cung ứng minh bạch và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Chính phủ cũng cần hỗ trợ bằng chính sách ưu đãi, đầu tư hạ tầng, và khuyến khích hợp tác quốc tế để nâng cao năng lực tự chủ của ngành. Bằng cách thực hiện đồng bộ các giải pháp này, ngành dệt may Việt Nam không chỉ đáp ứng tốt các tiêu chuẩn của EU mà còn nâng cao vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế, góp phần phát triển bền vững và gia tăng giá trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Das, K. (2020). Planning environmental and economic sustainability in closed-loop supply chains. Operations and Supply Chain Management. Truy cập tại: https://journal.oscm-forum.org/ publication/article/ planning-environmental-and-economic- sustainability-in-closed-loop-supply-chains
2. Nhiếp Ảnh và Đời Sống (2024). Xây dựng chuỗi cung ứng bền vững trong ngành dệt may Việt Nam: Tận dụng từ các FTA. Truy cập tại: https://nhiepanhdoisong.vn/ xay-dung-chuoi-cung-ung-ben-vung-trong- nganh-det-may-viet-nam-tan-dung- co-hoi-tu-cac-fta-14379.html
3. UN Environment Programme (UNEP) (2023). Sustainability and Circularity in the Textile Value Chain - A Global Roadmap. Truy cập tại: https://www.unep.org/resources/publication/ sustainability-and-circularity-textile- value-chain-global-roadmap
4. Vovworld.vn (2020). Thúc đẩy chuỗi sản xuất khép kín: Dệt may Việt Nam tận dụng cơ hội từ Hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://vovworld.vn/vi-VN/evfta-con-duong-dac-loi-con-duong-gian-nan/ thuc-day-chuoi-san-xuat-khep-kin- det-may-viet-nam-tan-dung-co-hoi-tu-hiep-dinh-evfta-906069.vov
5. Phạm Thị Thanh Thanh (2023). Quản trị chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu ngành dệt may. Tạp chí Tài chính. Truy cập tại: https://nsti.vista.gov.vn/publication/download/hE/ qFPbGTyqsUeID.html