Bùi Thị Thanh Thủy
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và những yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế, việc phát triển một hệ sinh thái xuất khẩu bền vững đã trở thành ưu tiên hàng đầu của ngành da giày Việt Nam. Với sự gia tăng nhận thức về bảo vệ môi trường và nhu cầu sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường từ người tiêu dùng, đặc biệt là tại thị trường châu Âu, việc đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững của EU là một yếu tố thiết yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển lâu dài. Bài viết này sẽ trình bày các sáng kiến hợp tác đa phương, từ xây dựng tiêu chuẩn sản xuất, nâng cao năng lực doanh nghiệp đến việc ứng dụng công nghệ hiện đại và thiết lập quan hệ đối tác chiến lược. Các sáng kiến này không chỉ giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng mà còn đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm xã hội, mở ra những cơ hội mới cho ngành da giày Việt Nam trong quá trình hội nhập và phát triển bền vững.
Từ khóa: hệ sinh thái xuất khẩu da giày, sáng kiến hợp tác, tiêu chuẩn EU, xuất khẩu da giày
1. Vai trò của hợp tác trong phát triển hệ sinh thái xuất khẩu da giày bền vững
Ngành da giày Việt Nam đã và đang đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia, với kim ngạch xuất khẩu cao và thị trường tiêu thụ rộng khắp toàn cầu, đặc biệt là thị trường EU. Tuy nhiên, để đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường này về môi trường và trách nhiệm xã hội, ngành da giày Việt Nam cần phải thực hiện các sáng kiến hợp tác, từ đó xây dựng hệ sinh thái bền vững, đảm bảo tiêu chuẩn sản xuất và xuất khẩu.
Sáng kiến hợp tác là các chương trình, dự án, hoặc nỗ lực được thực hiện thông qua sự phối hợp giữa hai hay nhiều bên nhằm đạt được mục tiêu chung. Các bên có thể bao gồm doanh nghiệp, tổ chức chính phủ, phi chính phủ, tổ chức quốc tế, hoặc cộng đồng địa phương. Mục tiêu của các sáng kiến này thường xoay quanh việc giải quyết các vấn đề phức tạp mà một tổ chức riêng lẻ khó có thể tự mình thực hiện, chẳng hạn như bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế bền vững, cải thiện điều kiện xã hội, hoặc thúc đẩy tiến bộ công nghệ.
Trong lĩnh vực da giày, các tiêu chuẩn từ EU đối với sản phẩm không chỉ dừng lại ở chất lượng sản phẩm mà còn bao gồm yếu tố môi trường như hạn chế phát thải CO2, xử lý chất thải an toàn, và điều kiện lao động công bằng. Đáp ứng các tiêu chuẩn này sẽ tạo cơ hội mở rộng thị trường, tăng cường khả năng cạnh tranh cho các doanh nghiệp da giày Việt Nam.
Xây dựng một hệ sinh thái xuất khẩu bền vững đòi hỏi sự tham gia từ nhiều bên, bao gồm doanh nghiệp, các hiệp hội, chính phủ và các tổ chức quốc tế. Các sáng kiến hợp tác được thiết lập nhằm mục tiêu giảm thiểu tác động môi trường, tăng cường quản trị chuỗi cung ứng, và hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Hợp tác giữa các bên liên quan sẽ tạo điều kiện cho việc chia sẻ nguồn lực, kinh nghiệm và công nghệ, từ đó phát triển chuỗi giá trị toàn diện và bền vững hơn.
2. Các sáng kiến hợp tác nhằm phát triển hệ sinh thái xuất khẩu da giày bền vững
a, Sáng kiến hợp tác xây dựng tiêu chuẩn sản xuất bền vững
Các tổ chức quốc tế như UNIDO, IFC, và GIZ phối hợp với chính phủ Việt Nam, các hiệp hội ngành da giày để xây dựng và phổ biến các tiêu chuẩn sản xuất bền vững. Các tiêu chuẩn này bao gồm các yêu cầu về quản lý năng lượng, giảm thiểu nước thải, khí thải và các chất độc hại trong quy trình sản xuất da giày.
Đồng thời doanh nghiệp có thể tham gia vào các chương trình chứng nhận như ISO 14001 (quản lý môi trường), BSCI (tiêu chuẩn lao động quốc tế), và Leather Working Group (LWG) nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường và lao động được EU công nhận.
b, Liên kết chuỗi cung ứng và quản lý vòng đời sản phẩm
Các doanh nghiệp da giày có thể hợp tác với các nhà cung cấp nguyên liệu từ nguồn có kiểm soát để giảm thiểu tác động môi trường. Các vật liệu như da thuộc từ các nguồn đạt chứng nhận FSC (Forest Stewardship Council) hoặc các vật liệu tái chế giúp đáp ứng tiêu chuẩn về nguồn gốc và bền vững. Ngoài ra các doanh nghiệp có thể hợp tác với nhau hoặc với các tổ chức phi chính phủ để thiết lập quy trình tái chế sản phẩm sau khi sử dụng. Việc này không chỉ giúp giảm thiểu lượng rác thải mà còn đáp ứng các tiêu chuẩn của EU về tái chế và quản lý chất thải.
c, Ứng dụng công nghệ xanh và giải pháp tiết kiệm năng lượng trong sản xuất
Thông qua hợp tác với các tổ chức phát triển quốc tế, các doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận các công nghệ sản xuất thân thiện với môi trường như máy móc giảm tiêu thụ năng lượng, hệ thống lọc khí thải, và hệ thống xử lý nước thải tiên tiến. Điều này giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và đảm bảo phù hợp với các tiêu chuẩn môi trường của EU.
Bên cạnh đó có thể đưa vào ứng dụng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời hoặc năng lượng gió cho các nhà máy sản xuất. Điều này không chỉ giúp giảm phát thải mà còn cải thiện hình ảnh thương hiệu bền vững.
c, Đào tạo và nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp và người lao động
Các hiệp hội da giày có thể hợp tác với các tổ chức như GIZ để triển khai các khóa đào tạo về tiêu chuẩn sản xuất xanh và nâng cao nhận thức về bền vững cho doanh nghiệp cũng như người lao động. Hoặc có thể tổ chức các hội thảo, diễn đàn chia sẻ kinh nghiệm giữa các doanh nghiệp, từ đó giúp các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về cách đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững của EU.
d, Phát triển sản phẩm và đa dạng hóa mẫu mã phù hợp với yêu cầu của EU
Các doanh nghiệp có thể hợp tác với các viện nghiên cứu hoặc đối tác nước ngoài để phát triển các sản phẩm phù hợp với xu hướng tiêu dùng xanh tại EU, như giày dép làm từ nguyên liệu tái chế, da sinh học và các sản phẩm dễ phân hủy. Đồng thời đổi mới sáng tạo về thiết kế và chất liệu bằng cách hợp tác với các nhà thiết kế quốc tế giúp doanh nghiệp không chỉ đáp ứng các yêu cầu về môi trường mà còn phát triển sản phẩm phù hợp với thị hiếu tiêu dùng tại EU.
e, Phát triển hệ thống giám sát và báo cáo về bền vững
Các sáng kiến hợp tác trong ngành có thể xây dựng các hệ thống giám sát về phát thải, quản lý chất thải và mức tiêu thụ năng lượng. Điều này giúp các doanh nghiệp minh bạch trong quy trình sản xuất và đáp ứng yêu cầu báo cáo về bền vững của EU. Bên cạnh đó các doanh nghiệp có thể hợp tác để triển khai các mô hình báo cáo bền vững theo tiêu chuẩn GRI (Global Reporting Initiative) nhằm minh bạch hóa thông tin và tạo niềm tin với đối tác EU.
3. Một số khó khăn trong triển khai các sáng kiến hợp tác
Việc phát triển hệ sinh thái xuất khẩu da giày bền vững đáp ứng tiêu chuẩn của EU là một mục tiêu quan trọng, tuy nhiên, để đạt được điều này, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với một số thách thức lớn trong triển khai các sáng kiến hợp tác.
a, Chi phí đầu tư và tài chính lớn
Các doanh nghiệp da giày, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, thường thiếu hụt vốn để đầu tư vào công nghệ sản xuất bền vững và quy trình đạt chuẩn. Các chi phí liên quan đến chuyển đổi quy trình sản xuất, áp dụng tiêu chuẩn môi trường, và chứng nhận quốc tế thường khá cao, gây áp lực tài chính lớn.
Giải pháp là các doanh nghiệp nên tận dụng các nguồn hỗ trợ tài chính từ các tổ chức quốc tế như IFC, UNIDO, và các tổ chức phát triển của EU với các gói hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và tư vấn cho doanh nghiệp ở các nước đang phát triển nhằm chuyển đổi sản xuất bền vững. Đồng thời Chính phủ có thể phối hợp với doanh nghiệp trong các dự án sản xuất xanh và xây dựng các quỹ hỗ trợ chuyển đổi xanh cho ngành da giày theo từng giai đoạn nhằm tối ưu hóa chi phí và đạt được hiệu quả dài hạn
b, Thiếu hụt nhân lực có kỹ năng và kiến thức về sản xuất bền vững
Sản xuất bền vững đòi hỏi lực lượng lao động có kỹ năng cao và kiến thức chuyên môn về công nghệ xanh, quản lý chuỗi cung ứng bền vững và quản trị môi trường. Tuy nhiên, nguồn nhân lực này hiện tại còn rất hạn chế ở Việt Nam.
Do đó Chính phủ và các hiệp hội ngành có thể phối hợp với các tổ chức quốc tế để triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng và kiến thức bền vững cho người lao động và quản lý trong ngành. Đồng thời, tạo điều kiện cho các chương trình hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học trong nước và quốc tế để đào tạo nhân lực có trình độ chuyên môn cao. Các doanh nghiệp lớn trong ngành có thể tổ chức các chương trình đào tạo nội bộ hoặc chia sẻ kinh nghiệm với các doanh nghiệp nhỏ, từ đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong toàn ngành.
c, Thiếu đồng bộ trong tiêu chuẩn và quy định về bền vững
Các tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu bền vững của EU hiện nay rất đa dạng và không đồng nhất. Điều này khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc xác định rõ tiêu chuẩn nào cần tuân thủ và phải đầu tư vào những giải pháp nào để đạt được các tiêu chuẩn cần thiết.
Vì vậy Chính phủ và các hiệp hội ngành có thể phối hợp xây dựng các hướng dẫn cụ thể và dễ hiểu hơn về các tiêu chuẩn bền vững cần đạt, giúp doanh nghiệp dễ dàng triển khai. Tổ chức các hội thảo và khóa học phổ biến thông tin, cập nhật thường xuyên các quy định mới từ EU để doanh nghiệp nắm bắt và thực hiện theo đúng yêu cầu. Ngoài ra các doanh nghiệp đã thành công trong việc đạt tiêu chuẩn có thể chia sẻ kinh nghiệm và quy trình với các doanh nghiệp khác trong ngành, giúp giảm thiểu khó khăn trong quá trình triển khai.
d, Thiếu minh bạch và giám sát chuỗi cung ứng
Việc theo dõi, giám sát và đảm bảo tính minh bạch trong chuỗi cung ứng là một yêu cầu quan trọng của EU. Tuy nhiên, các doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp khó khăn trong việc xây dựng hệ thống quản lý để theo dõi và báo cáo đầy đủ thông tin liên quan đến nguồn gốc nguyên liệu và quy trình sản xuất.
Để giải quyết vấn đề này, có thể sử dụng các công nghệ như blockchain và hệ thống quản lý chuỗi cung ứng điện tử để minh bạch hóa và quản lý hiệu quả các hoạt động trong chuỗi cung ứng. Các hiệp hội ngành có thể phát triển một bộ tiêu chuẩn quản lý chuỗi cung ứng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp đơn giản hóa việc giám sát và báo cáo.
e, Rủi ro từ thay đổi yêu cầu của thị trường và quy định của EU
Các yêu cầu của EU liên quan đến môi trường và lao động thường xuyên được cập nhật và có xu hướng ngày càng nghiêm ngặt. Sự thay đổi này đòi hỏi các doanh nghiệp phải liên tục điều chỉnh quy trình sản xuất và quản lý, tạo ra áp lực lớn về chi phí và nguồn lực.
Do vậy các doanh nghiệp có thể thành lập các bộ phận chuyên trách trong việc theo dõi và cập nhật các thay đổi về quy định và yêu cầu của thị trường EU. Tham gia các diễn đàn và hội thảo để nắm bắt sớm xu hướng và những thay đổi từ thị trường EU, từ đó có chiến lược thích ứng kịp thời. Ngoài ra các doanh nghiệp có thể xây dựng kế hoạch dài hạn, bao gồm cả các dự báo về sự thay đổi của quy định, giúp chủ động trong việc đầu tư và phát triển bền vững.
Kết luận
Các sáng kiến hợp tác nhằm phát triển hệ sinh thái xuất khẩu da giày bền vững là một bước tiến quan trọng trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của EU, từ đó tăng cường khả năng cạnh tranh cho ngành da giày Việt Nam. Những sáng kiến hợp tác này đóng vai trò quan trọng trong việc giúp ngành da giày Việt Nam không chỉ cải thiện quy trình sản xuất và giảm thiểu tác động môi trường mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh tại thị trường EU. Mô hình hợp tác này tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam không chỉ tuân thủ mà còn vượt qua các tiêu chuẩn khắt khe của EU, đồng thời tạo dựng thương hiệu bền vững trong mắt người tiêu dùng châu Âu. Việc hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp, hiệp hội, và tổ chức quốc tế sẽ là chìa khóa để cải thiện hiệu quả chuỗi cung ứng, ứng dụng công nghệ thân thiện môi trường và nâng cao chất lượng sản phẩm. Mặc dù có nhiều thách thức, nhưng với sự hỗ trợ từ chính phủ và các bên liên quan, ngành da giày Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một hệ sinh thái bền vững, đáp ứng tốt yêu cầu của các thị trường khó tính như EU, góp phần phát triển bền vững cho cả ngành công nghiệp và nền kinh tế.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. A Brun, F Ciccullo (2022) - Wiley Online Library. Factors affecting sustainability‐oriented innovation in the leather supply chain.
Truy cập tại: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/jsc.2500
2. Gustavo Gonzalez-Quijano, COTANCE (2021). Sustainable development goals (SDGs) in the leather sector. Truy cập tại: https://s4tclfblueprint.eu/2021/09/sustainable-development-goals-sdgs-in-the-leather-sector/
3. IndustriAll European Trade Union (2024). Towards Zero Adverse Impact of the European Leather Industry. Truy cập tại: https://news.industriall-europe.eu/Article/1082
4. Koppiahraj Karuppiah 1, Bathrinath Sankaranarayanan (2021). Inhibitors to circular economy practices in the leather industry using an integrated approach: Implications for sustainable development goals in emerging economies. Truy cập tại: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352550921000889?via%3Dihub
5. Swarna Vinodh Kanth & Habib Husain ( 2024) Capacity Building of Global Leather Sector for Inclusivity and Sustainable Development. Truy cập tại: https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-981-99-9754-1_10