Trương Thị Thanh Huyền
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Chiến lược chế biến sâu và phát triển sản phẩm thủy sản có giá trị gia tăng cao để thâm nhập vào thị trường EU là một chiến lược quan trọng đối với ngành thủy sản Việt Nam. EU là một trong những thị trường tiêu thụ thủy sản lớn nhất thế giới với nhu cầu đa dạng và yêu cầu cao về chất lượng, an toàn thực phẩm và bền vững. Tuy nhiên, để thành công, các doanh nghiệp cần có chiến lược rõ ràng, đầu tư hợp lý, và có khả năng thích ứng linh hoạt với các yêu cầu khắt khe của thị trường EU. Xu hướng tiêu dùng thủy sản tại EU đang hướng đến các sản phẩm có tính tiện lợi, bền vững và thân thiện với sức khỏe. Đồng thời, yêu cầu về chất lượng và truy xuất nguồn gốc cũng ngày càng được chú trọng. Bài viết dưới đây phân tích và đánh giá chiến lược chế biến sâu và phát triển sản phẩm thủy sản có giá trị tăng cao cho thị trường EU.
Từ khóa: Thủy sản, thị trường EU, EVFTA, xu hướng, tận dụng.
1. Xu hướng tiêu dùng các sản phẩm thủy sản tại EU
(i) Sự gia tăng của các sản phẩm tiện lợi và chế biến sẵn
Người tiêu dùng EU đang có xu hướng ưa chuộng các sản phẩm thủy sản chế biến sẵn hoặc các sản phẩm dễ chế biến như fillet, cắt sẵn hoặc sản phẩm ăn liền. Sản phẩm tiện lợi trong chế biến đáp ứng nhu cầu của lối sống hiện đại, khi mà nhiều người không có nhiều thời gian để nấu ăn từ nguyên liệu thô. Các sản phẩm thủy sản đóng hộp, đông lạnh hoặc hút chân không ngày càng được ưa chuộng vì có thể bảo quản lâu hơn và tiện lợi trong việc sử dụng. Các loại sản phẩm này cũng dễ dàng phân phối và phù hợp với nhu cầu tiêu dùng nhanh, tiện lợi.
(ii) Xu hướng tiêu dùng bền vững và có trách nhiệm
Người tiêu dùng EU ngày càng quan tâm đến nguồn gốc và tác động môi trường của thủy sản. Họ thường lựa chọn sản phẩm có chứng nhận bền vững như MSC (Marine Stewardship Council) và ASC (Aquaculture Stewardship Council), phản ánh cam kết của họ đối với việc bảo vệ nguồn tài nguyên biển và hỗ trợ ngư nghiệp bền vững. Nhu cầu về các sản phẩm thủy sản hữu cơ và không chứa chất bảo quản cũng đang tăng cao, do người tiêu dùng chú trọng đến sức khỏe và các yếu tố tự nhiên, an toàn trong thực phẩm. Các sản phẩm từ các chuỗi cung ứng không sử dụng kháng sinh hoặc hoá chất độc hại cũng được ưu tiên lựa chọn.
(iii) Sự quan tâm đến nguồn gốc và truy xuất nguồn gốc
Người tiêu dùng EU có xu hướng chọn những sản phẩm thủy sản có thông tin rõ ràng về nguồn gốc xuất xứ, quá trình sản xuất, cũng như các điều kiện nuôi trồng và đánh bắt. Truy xuất nguồn gốc đầy đủ liên quan đến việc tăng cường độ tin cậy và chất lượng, cũng như cam kết của họ với việc bảo vệ môi trường.
Các công nghệ như mã vạch, QR và các ứng dụng truy xuất nguồn gốc đang được sử dụng rộng rãi để người tiêu dùng có thể kiểm tra thông tin sản phẩm nhanh chóng. Truy xuất nguồn gốc đầy đủ làm tăng tính minh bạch và thúc đẩy niềm tin của người tiêu dùng đối với các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng.
(iv) Sự gia tăng tiêu thụ các sản phẩm thủy sản giàu dinh dưỡng và tốt cho sức khỏe
Người tiêu dùng EU có xu hướng ưa chuộng các sản phẩm thủy sản giàu omega-3, protein, và các chất dinh dưỡng có lợi cho sức khỏe tim mạch. Họ ưu tiên các loại cá như cá hồi, cá ngừ và cá thu vì các lợi ích sức khỏe mà chúng mang lại.
Nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm phù hợp cho các chế độ ăn kiêng như keto, paleo, hoặc chế độ ăn ít calo cũng tăng lên. Sản phẩm thủy sản cho chế độ ăn kiêng đặc biệt thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển sản phẩm thủy sản không chứa đường, ít béo, ít muối để đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường.
(v) Thay đổi trong hình thức tiêu thụ và kênh phân phối
Mua sắm trực tuyến và dịch vụ giao hàng tận nơi cho thủy sản đã trở nên phổ biến hơn, đặc biệt từ sau đại dịch COVID-19. Các trang thương mại điện tử và dịch vụ giao hàng tận nhà cung cấp đa dạng sản phẩm, từ thủy sản tươi sống đến chế biến sẵn, giúp người tiêu dùng có nhiều lựa chọn và thuận tiện hơn.
Người tiêu dùng EU có xu hướng thích tiêu thụ thủy sản tại nhà hơn so với việc ăn ngoài. Do đó, các sản phẩm thủy sản dành cho tiêu thụ tại nhà, đặc biệt là những sản phẩm dễ chế biến, ngày càng được ưa chuộng.
(vi) Sự phổ biến của các sản phẩm địa phương và đặc sản
Người tiêu dùng EU có xu hướng ưa chuộng các sản phẩm thủy sản nội địa hoặc sản phẩm từ các nguồn địa phương, do niềm tin vào chất lượng, an toàn và độ tươi ngon của sản phẩm. Các sản phẩm đặc sản từ vùng biển Địa Trung Hải hay Bắc Âu, chẳng hạn như cá trích, cá tuyết và hải sản từ các vùng được bảo vệ như Na Uy và Đan Mạch, cũng được tiêu thụ mạnh nhờ vào danh tiếng về chất lượng và sự khác biệt về hương vị.
2. Định hướng phát triển các sản phẩm thủy sản cao cấp của Việt Nam
Ngành thủy sản là một trong những trụ cột kinh tế quan trọng của Việt Nam, đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu và giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên, để nâng cao giá trị, tăng sức cạnh tranh và mở rộng thị trường, phát triển các sản phẩm thủy sản có giá trị gia tăng là hướng đi tất yếu và bền vững. Ngành thủy sản đang hướng đến phát triển bền vững theo hướng đẩy mạnh chế biến phụ phẩm để mang lại giá trị kinh tế cao, đồng thời gắn với bảo vệ môi trường và vận hành nền kinh tế tuần hoàn trong lĩnh vực thủy sản.
(i) Sản phẩm thủy sản hữu cơ và có chứng nhận bền vững
Phát triển các sản phẩm thủy sản được nuôi trồng hữu cơ, không sử dụng kháng sinh và hóa chất độc hại, với quy trình tuân thủ các tiêu chuẩn chứng nhận hữu cơ của EU. Thủy sản hữu cơ sẽ hấp dẫn đối với người tiêu dùng EU, những người ngày càng quan tâm đến các sản phẩm sạch và an toàn.
Để tạo niềm tin, doanh nghiệp cần đầu tư vào quy trình nuôi trồng và đánh bắt thủy sản tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững của MSC (Marine Stewardship Council) hoặc ASC (Aquaculture Stewardship Council). Các chứng nhận này sẽ giúp sản phẩm dễ dàng tiếp cận thị trường và đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng ưu tiên bảo vệ môi trường.
(ii) Phát triển sản phẩm thủy sản cao cấp và độc đáo
Cá hồi, cá ngừ, tôm hùm và bào ngư cao cấp: Phát triển các sản phẩm cao cấp từ các loại thủy sản có giá trị như cá hồi, cá ngừ đại dương, tôm hùm, và bào ngư. Đảm bảo quy trình chế biến và bảo quản cẩn thận để duy trì chất lượng và hương vị tự nhiên của sản phẩm, hướng đến người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao cho các sản phẩm thượng hạng.
Thủy sản tẩm ướp theo phong cách đặc trưng: Đưa ra các sản phẩm thủy sản tẩm ướp theo phong cách đặc trưng của Việt Nam hoặc theo hương vị cao cấp như tỏi, tiêu, rượu vang, hoặc gia vị Địa Trung Hải. Các sản phẩm này nên đóng gói sang trọng và thiết kế tiện lợi để thu hút người tiêu dùng châu Âu thích khám phá các hương vị mới.
(iii) Đóng gói và bảo quản thân thiện với môi trường
Sử dụng bao bì sinh học và có thể tái chế: Để thu hút người tiêu dùng có ý thức về môi trường, doanh nghiệp nên đầu tư vào các loại bao bì sinh học, có thể phân hủy hoặc tái chế. Bao bì thân thiện với môi trường không chỉ đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh mà còn góp phần xây dựng hình ảnh doanh nghiệp cam kết với bảo vệ môi trường.
Sản phẩm không chất bảo quản và không sử dụng nhựa: Việc hạn chế sử dụng chất bảo quản và nhựa trong quy trình sản xuất và đóng gói sẽ giúp sản phẩm trở nên an toàn hơn cho sức khỏe người tiêu dùng và ít gây hại đến môi trường. Bao bì thủy tinh, giấy hoặc các loại nhựa sinh học có thể là sự thay thế phù hợp.
(iv)Tăng cường hệ thống truy xuất nguồn gốc và minh bạch
Công nghệ mã vạch và QR: Trên bao bì sản phẩm, doanh nghiệp nên tích hợp mã QR hoặc mã vạch để người tiêu dùng có thể truy xuất thông tin về nguồn gốc thủy sản, quy trình đánh bắt hoặc nuôi trồng, và các chứng nhận an toàn. Điều này tăng cường sự minh bạch và giúp người tiêu dùng cảm thấy an tâm khi mua sản phẩm.
Chia sẻ câu chuyện về nguồn gốc và quy trình bền vững: Sử dụng câu chuyện về nguồn gốc và quy trình bền vững của sản phẩm để quảng bá. Các câu chuyện về quy trình đánh bắt thân thiện với môi trường, bảo tồn hệ sinh thái biển, và hỗ trợ cộng đồng địa phương sẽ tạo được ấn tượng tốt và thu hút khách hàng.
(v) Phát triển sản phẩm hướng tới sức khỏe và chế độ ăn uống đặc biệt
Sản phẩm giàu omega-3 và ít chất béo: Để đáp ứng nhu cầu của những người tiêu dùng quan tâm đến sức khỏe, doanh nghiệp có thể phát triển các sản phẩm thủy sản giàu dinh dưỡng như cá hồi, cá ngừ, và cá thu với hàm lượng omega-3 cao, ít béo và không chứa chất phụ gia nhân tạo.
Sản phẩm thủy sản dành cho các chế độ ăn uống đặc biệt: Tạo ra các sản phẩm phù hợp cho người ăn kiêng, như các sản phẩm không chứa gluten, ít natri, và không đường. Các sản phẩm này có thể được quảng bá với lợi ích cho sức khỏe và phù hợp với các chế độ ăn kiêng đặc biệt như keto, paleo hoặc chế độ ăn ít carb.
(vi) Phát triển kênh phân phối trực tuyến và trải nghiệm mua sắm cao cấp
Bán hàng trực tuyến và trải nghiệm mua sắm số: Doanh nghiệp có thể hợp tác với các nền tảng thương mại điện tử tại châu Âu hoặc phát triển các trang web riêng để cung cấp trải nghiệm mua sắm cao cấp.
Phân phối qua các chuỗi bán lẻ cao cấp: Doanh nghiệp nên tập trung vào phân phối sản phẩm qua các chuỗi siêu thị và cửa hàng bán lẻ cao cấp tại châu Âu, nơi có khách hàng sẵn sàng chi trả cho các sản phẩm chất lượng cao.
Kết luận
Sau vài thập kỷ phát triển ngành thủy sản, sản lượng tăng nhưng giá hầu như không tăng. Do vậy, hiệu quả từ xuất khẩu sản phẩm nguyên liệu không cao và việc chế biến sản phẩm giá trị gia tăng là xu thế không thể đảo ngược, khi sản lượng nuôi trồng ngày càng giảm và giá trị xuất khẩu thô không tăng. Các doanh nghiệp thuỷ sản đang có sự chuyển dịch cơ cấu sản phẩm trong từng ngành hàng xuất khẩu chủ lực, trong đó việc lựa chọn chiến lược kinh doanh hàng chế biến giá trị gia tăng được coi là phù hợp trong bối cảnh thị trường nhiều biến động
TÀI LIỆU THAM KHẢO
-
Tạp chí doanh nghiệp Việt Nam (2024). Thủy sản Việt phát huy lợi thế hàng giá trị gia tăng. Truy cập từ Thủy sản Việt phát huy lợi thế hàng giá trị gia tăng - Tạp chí Doanh nghiệp Việt Nam
-
Trịnh Thủy Ngân (2020). Impacts of EVFTA on Exportation of Vietnamese Agricultural Products to EU Market. Tạp chí Quản lý Kinh tế Quốc tế, (Journal of International Economics and Management), (138): 42-62
-
Tạp chí Thủy sản Việt Nam (2020). Sản phẩm giá trị gia tăng : Hướng đi cấp thiết của ngành thủy sản. Truy cập từ https://thuysanvietnam.com.vn/ san-pham-gia-tri-gia-tang-huong-di- cap-thiet-cua-nganh-thuy-san/
-
Tạp chí con số và sự kiện (2024). Để phát triển ngành thủy sản có quy mô và tỷ suất hàng hóa lớn . Truy cập từ https://consosukien.vn/ de-phat-trien-thuy-san-thanh-nganh- kinh-te-co-quy-mo-va-ty-suat-hang-hoa-lon.htm