Trương Thị Thanh Huyền
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều chính sách khuyến khích và chương trình hỗ trợ doanh nghiệp thủy sản nâng cao chất lượng sản phẩm và tiếp cận thị trường EU, đặc biệt sau khi Hiệp định EVFTA có hiệu lực. Những chương trình này cung cấp nhiều hình thức hỗ trợ, từ tài chính, đào tạo, xúc tiến thương mại, đến nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Các hiệp hội ngành thủy sản đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các lợi ích mà EVFTA mang lại. Chính sách khuyến khích và chương trình hỗ trợ không chỉ giúp doanh nghiệp thủy sản Việt Nam đạt chuẩn xuất khẩu vào thị trường EU mà còn giúp họ xây dựng vị thế vững chắc trong bối cảnh thị trường quốc tế ngày càng cạnh tranh. Bài viết đi phân tích các chương trình hỗ trợ từ Chính phủ và hiệp hội sau đó xem xét đến vai trò của các hiệp hội ngành thủy sản trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng EVFTA. Cuối cùng phân tích các chính sách khuyến khích phát triển bền vững và bảo vệ môi trường cho ngành thủy sản xuất khẩu.
Từ khóa: Chính phủ, chính sách khuyến khích, ngành thủy sản, hỗ trợ, hiệp hội
1. Các chương trình hỗ trợ từ Chính phủ và hiệp hội trong việc tận dụng EVFTA đối với doanh nghiệp thủy sản
1.1. Chương trình hỗ trợ từ Chính phủ Việt Nam
a) Nghị quyết số 119/NQ-CP ngày 27 tháng 9 năm 2021 do Chính phủ Việt Nam ban hành về các nhiệm vụ và giải pháp để nâng cao chất lượng và đẩy nhanh tiến độ lập các quy hoạch thời kỳ 2021 - 2030, theo đó nghị quyết tạo nền tảng pháp lý cho các doanh nghiệp thủy sản để cải thiện năng lực xuất khẩu. Các biện pháp hỗ trợ trực tiếp giúp doanh nghiệp tiếp cận các yêu cầu kỹ thuật của EU, giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cơ hội thành công. Nghị quyết này là một bước đi quan trọng để giúp doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nắm bắt cơ hội từ EVFTA. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối đa, cần có sự phối hợp chặt chẽ từ các cấp chính quyền và các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thực thi các chính sách này, đồng thời cần tăng cường nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về tiêu chuẩn của EU.
b) Quyết định 339/QĐ-TTg ngày 11/03/2021 phê duyệt Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Cụ thể, đến năm 2030, mục tiêu của ngành thủy sản gồm: Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất thủy sản đạt 3,0-4,0%/năm; Tổng sản lượng thủy sản sản xuất trong nước 9,8 triệu tấn; Giá trị kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 14-16 tỷ USD; Giải quyết việc làm cho trên 3,5 triệu lao động, có thu nhập bình quân đầu người lao động thủy sản tương đương thu nhập bình quân chung lao động cả nước.
Bên cạnh đó, Chính phủ định hướng phát triển chế biến và thương mại thủy sản:
- Phát triển công nghiệp chế biến thủy sản quy mô hàng hóa lớn, đóng vai trò chủ đạo trong việc dẫn dắt, thúc đẩy phát triển chuỗi sản xuất thủy sản theo hướng nâng cao GTGT và phát triển bễn vững; sớm đưa Việt Nam trở thành trung tâm chế biến thủy sản toàn cầu.
- Hình thành các doanh nghiệp, tập đoàn lớn ngang tầm thế giới, sản xuất các sản phẩm có thương hiệu và sức cạnh tranh cao trên thị trường thế giới.
- Chủ động hội nhập quốc tế, thu hút đầu tư, nguồn lực và mở rộng thị trường xuất khẩu, nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm chế biến cho thị trường nội địa.
- Giữ vững, phát triển thị phần thủy sản Việt Nam tại các thị trường trọng điểm, không ngừng mở rộng thị phần tại các thị trường tiềm năng…
- Tổ chức sản xuất thủy sản tuần hoàn theo chuỗi giá trị sản phẩm…
c) Chương trình Hỗ trợ Doanh nghiệp nhỏ và vừa
Hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong việc nâng cao khả năng tận dụng EVFTA. Nội dung hỗ trợ: Bao gồm tài chính, đào tạo, và tư vấn pháp lý, giúp doanh nghiệp hiểu rõ và đáp ứng các yêu cầu xuất khẩu của EU. Chương trình này đặc biệt hữu ích cho các doanh nghiệp quy mô nhỏ, giúp họ tiếp cận được các nguồn lực cần thiết để cạnh tranh tại thị trường EU. Đây là một giải pháp linh hoạt, đáp ứng được nhiều nhu cầu cụ thể của từng doanh nghiệp. Một số quy định được thể hiện trong một số văn bản cụ thể sau:
- Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, số 04/2017/QH14 ngày 12/6/2017 của Quốc hội, hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2018
- Nghị định số 45/2024/NĐ-CP ngày 26/4/2024 có hiệu lực từ ngày 10/6/2024 nhằm sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 39/2019/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động của Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa
Ngay sau khi EVFTA có hiệu lực vào ngày 01/8/2020, Chính phủ Việt Nam cùng với các Bộ, ngành liên quan đã ban hành các văn bản hướng dẫn và kế hoạch thực hiện EVFTA. Sau một năm Hiệp định có hiệu lực, đã có 19 Bộ, ngành và 57 tỉnh thành phố trên cả nước ban hành kế hoạch thực hiện EVFTA.
Chính phủ đã ban hành Đề án Thúc đẩy xuất khẩu nông lâm thủy sản đến năm 2030 theo Quyết định số 174/QĐ-TTg ngày 05/02/2021, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan rà soát, bổ sung các chính sách khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm nông - lâm - thủy sản (NLTS) mang thương hiệu của Việt Nam.
Để hỗ trợ giảm chi phí, đặc biệt là chi phí vận tải, Bộ Công Thương cũng đã đề xuất Chính phủ giao các Bộ, cơ quan, địa phương “Rà soát các loại phí đối với phương tiện, hàng hóa xuất nhập khẩu, nhất là hàng xuất khẩu, để chủ động giảm phí đến hết năm 2021 cho các doanh nghiệp”.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã ban hành Kế hoạch thực hiện Hiệp định thương mại tự do giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) theo Quyết định số 3233/QĐ-BNN-HTQT ngày 22/8/2020. Theo đó, đưa ra các nhiệm vụ về tuyên truyền, phổ biến thông tin về EVFTA cho các đối tượng liên quan, xây dựng pháp luật, thể chế: sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật, nâng cao năng lực cạnh tranh ngành Nông nghiệp, trong đó có thủy sản.
Để hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt những ưu đãi thuế quan, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 11/2020/TT-BCT quy định quy tắc xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) làm cơ sở pháp lý quan trọng để hàng hóa xuất khẩu đi các thị trường thuộc khối EU được cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) ưu đãi ngay khi Hiệp định có hiệu lực và được hưởng ưu đãi về thuế quan theo cam kết của Hiệp định.
1.2. Chương trình hỗ trợ từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP)
a) Chương trình "Phổ biến kiến thức về EVFTA và quy định thị trường EU"
Mục tiêu nâng cao hiểu biết về các tiêu chuẩn và quy định của thị trường EU đối với các sản phẩm thủy sản. VASEP tổ chức các buổi hội thảo và đào tạo chuyên sâu về EVFTA, giúp các doanh nghiệp hiểu rõ các yêu cầu và lợi ích từ hiệp định. Đây là một chương trình giáo dục hiệu quả, giúp doanh nghiệp cập nhật kịp thời các quy định mới, từ đó chuẩn bị tốt hơn cho việc xuất khẩu. Các hội thảo và khóa đào tạo giúp doanh nghiệp nắm bắt và áp dụng các quy tắc một cách nhanh chóng và hiệu quả.
b) Báo cáo thị trường và hướng dẫn tận dụng EVFTA
Cung cấp thông tin về tình hình thị trường EU và hướng dẫn doanh nghiệp cách thức tận dụng các ưu đãi từ EVFTA. Báo cáo cập nhật và các tài liệu hướng dẫn chi tiết giúp doanh nghiệp xác định chiến lược xuất khẩu phù hợp. Các báo cáo và tài liệu này giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về thị trường EU, từ đó có thể lập kế hoạch xuất khẩu và tận dụng các ưu đãi thuế quan một cách hiệu quả. Đây là công cụ hữu ích giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định dựa trên thông tin đáng tin cậy.
c) Chương trình hỗ trợ xúc tiến thương mại tại EU
Mục tiêu là giúp doanh nghiệp kết nối với các đối tác tiềm năng tại EU và tăng cường quảng bá sản phẩm thủy sản Việt Nam. VASEP tổ chức các đoàn xúc tiến thương mại, hội chợ và triển lãm quốc tế, cung cấp cơ hội gặp gỡ trực tiếp các đối tác EU. Chương trình này giúp doanh nghiệp xây dựng mạng lưới đối tác quốc tế và mở rộng thị trường tiêu thụ. Sự hỗ trợ từ các hoạt động xúc tiến thương mại giúp tăng khả năng nhận diện sản phẩm thủy sản Việt Nam tại EU và cải thiện cơ hội tiếp cận thị trường mới.
1.3. Chương trình hợp tác quốc tế và hỗ trợ kỹ thuật
Đảm bảo yêu cầu về kỹ thuật và vệ sinh dịch tễ
Ngày 09/02/2021, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã ban hành công văn số 859/BNN-QLCL về việc tăng cường hiệu quả kiểm soát chất lượng (CL), an toàn thực phẩm (ATTP) thủy sản.
Phát triển thương hiệu sản phẩm
Đề án Thúc đẩy xuất khẩu nông lâm thủy sản đến năm 2030 theo Quyết định số 174/QĐ-TTg ngày 05/02/2021, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành liên quan rà soát, bổ sung các chính sách khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm nông lâm thủy sản mang thương hiệu của Việt Nam.
Một số dự án điển hình như: dự án "Sáng kiến thương mại bền vững" (ISEAL Alliance): Mục tiêu dự án nâng cao năng lực sản xuất bền vững của các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam. Dự án hỗ trợ cung cấp hướng dẫn về sản xuất và tiêu chuẩn bền vững, hỗ trợ kỹ thuật trong quản lý chuỗi cung ứng và chứng nhận quốc tế. Dự án này giúp doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn cao của EU về bảo vệ môi trường và truy xuất nguồn gốc, qua đó gia tăng uy tín và cơ hội xuất khẩu. Dự án "Hỗ trợ thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và EU" (EU-Vietnam Business Network): mục tiêu của dự an hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam trong việc tìm kiếm đối tác thương mại và đầu tư tại EU. Hỗ trợ cung cấp thông tin về thị trường, tư vấn pháp lý và xúc tiến thương mại tại EU. Dự án này tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam thiết lập quan hệ đối tác với các doanh nghiệp EU, đồng thời cung cấp các dịch vụ tư vấn và hỗ trợ thiết thực để giúp doanh nghiệp hiểu rõ và tuân thủ các quy định của EU.
1.4. Chính sách phát triển thị trường trong khối EU để thúc đẩy xuất khẩu thủy sản
Bộ Công Thương đã ban hành Kế hoạch nhằm triển khai các giải pháp phát triển xuất khẩu bền vững những tháng cuối năm 2021 và đầu năm 2022 (Quyết định số 1993/QĐ-BCT ngày 20 tháng 8 năm 2021). Theo đó, Bộ Công Thương chỉ đạo các đơn vị thực hiện những yêu cầu như sau:
- Tăng cường cung cấp thông tin thị trường, các hoạt động xúc tiến thương mại hướng đến các thị trường còn dư địa phát triển như các thị trường Đông Âu, Bắc Âu,…
- Đẩy mạnh các hoạt động phối hợp với các sàn thương mại điện tử lớn trên thế giới như Amazon, Alibaba,… để hỗ trợ doanh nghiệp thúc đẩy xuất khẩu thông qua thương mại điện tử; tăng cường cơ chế cảnh báo sớm về các vụ việc phòng vệ thương mại trên thị trường ngoài nước; hướng dẫn, hỗ trợ các doanh nghiệp ứng phó với các vụ việc phòng vệ thương mại; khởi kiện các biện pháp phòng vệ, bảo hộ bất hợp lý ra cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO.
Việc hình thành và phát triển các sàn thương mại điện tử chính là giải pháp mang tính nền tảng để doanh nghiệp tiếp cận thị trường dễ dàng, nhanh chóng và nâng cao năng lực tận dụng tối đa những cơ hội do Hiệp định thương mại mang lại.
Để hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tối đa được các ưu đãi từ EVFTA, Bộ Công Thương đã chủ động nghiên cứu về thị trường cụ thể tại 27 nền kinh tế thành viên của EU gồm thế mạnh của mỗi thị trường là gì, tại mỗi thị trường mặt hàng nào của Việt Nam có thế mạnh, có cơ hội nhập khẩu vào, cần những tiêu chuẩn nào đế sản phẩm thế mạnh được nhập khẩu vào, các “đối thủ” cùng mặt hàng,…
Với mục tiêu nâng cao chất lượng và hiệu quả trong hoạt động XTTM của các cơ quan, tổ chức XTTM, doanh nghiệp, hợp tác xã cũng như để nâng cao nhận thức và năng lực về ứng dụng CNTT và chuyển đổi số trong hoạt động XTTM, Bộ Công Thương đã chủ trì xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt và ban hành Quyết định số 1968/QĐ-TTg ngày 22 tháng 11 năm 2021 về phê duyệt Đề án “Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong hoạt động xúc tiến thương mại giai đoạn 2021-2030”.
Bên cạnh đó, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều hoạt động XTTM trực tuyến nhằm hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam quảng bá sản phẩm. Bên cạnh đó, Bộ Công Thương vẫn đang tiếp tục triển khai thực hiện mạnh các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu vào thị trường EU. Trong đó, đặc biệt chú trọng việc tổ chức khai thác, tận dụng cơ hội từ EVFTA, tháo gỡ rào cản về vận chuyển, kho bãi, logistic,... tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Đồng thời, ưu tiên triển khai các hoạt động xúc tiến xuất khẩu vào các thị trường khôi phục sớm sau đại dịch.
Mục tiêu các chương trình hỗ trợ tăng cường hiểu biết và năng lực cho doanh nghiệp trong việc tận dụng EVFTA. VCCI hỗ trợ các hội thảo và tài liệu hướng dẫn cung cấp kiến thức về thị trường EU và các quy định liên quan đến EVFTA. VCCI đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về EVFTA, giúp doanh nghiệp tiếp cận thông tin và chuẩn bị tốt cho hoạt động xuất khẩu.
Các chương trình hỗ trợ từ Chính phủ và các hiệp hội giúp doanh nghiệp thủy sản Việt Nam tận dụng EVFTA một cách hiệu quả thông qua việc nâng cao kiến thức, cải thiện quy trình sản xuất, và tăng cường khả năng cạnh tranh quốc tế. Việc phối hợp giữa Chính phủ và các hiệp hội cũng tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện, giúp các doanh nghiệp tiếp cận và khai thác thị trường EU thành công.
2. Vai trò của các hiệp hội ngành thủy sản trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng EVFTA
2.1. Cung cấp thông tin và tư vấn chính sách
Hiệp hội có nhiệm vụ cập nhật, phổ biến thông tin về EVFTA, đặc biệt là các điều khoản liên quan đến ngành thủy sản. Hỗ trợ doanh nghiệp hiểu rõ các ưu đãi về thuế quan, quy tắc xuất xứ, và các yêu cầu kỹ thuật của EU. Tư vấn doanh nghiệp về các thủ tục pháp lý, chứng nhận cần thiết để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu sang EU.
2.2. Xúc tiến thương mại và kết nối thị trường
Hỗ trợ kết nối với khách hàng tại EU: Các hiệp hội thủy sản đóng vai trò là cầu nối giữa doanh nghiệp Việt Nam và các đối tác EU thông qua các sự kiện xúc tiến thương mại, triển lãm quốc tế và hội chợ ngành hàng.
Xây dựng các chiến lược quảng bá: Hiệp hội giúp xây dựng chiến lược quảng bá chung cho ngành thủy sản Việt Nam tại thị trường EU. Họ có thể tổ chức các hoạt động quảng bá tập trung vào thương hiệu quốc gia, nhấn mạnh chất lượng và tính bền vững của sản phẩm thủy sản Việt Nam để thu hút người tiêu dùng EU.
2.3. Thúc đẩy chính sách phát triển ngành
Hiệp hội thủy sản thường có đội ngũ chuyên gia hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tuân thủ các quy định pháp lý, luật lệ xuất khẩu và các vấn đề về thuế quan liên quan đến EVFTA.
Các hiệp hội đại diện cho tiếng nói của doanh nghiệp trong việc đề xuất và vận động các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ. Những chính sách này có thể bao gồm giảm thuế, hỗ trợ tài chính hoặc các chương trình trợ giá để giảm chi phí cho doanh nghiệp. Tham gia vào quá trình đàm phán và đề xuất các chính sách giúp ngành thủy sản tận dụng tối đa EVFTA. Đại diện cho ngành trong các diễn đàn quốc tế, nâng cao vị thế của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường EU.
2.4. Cập nhật thông tin và phân tích thị trường
Cung cấp thông tin thị trường: Hiệp hội thường xuyên cập nhật tình hình thị trường EU, các xu hướng tiêu dùng và biến động trong ngành thủy sản, giúp doanh nghiệp nắm bắt kịp thời để điều chỉnh kế hoạch kinh doanh.
Phân tích lợi ích và rủi ro: Hiệp hội cũng thực hiện các phân tích chuyên sâu về lợi ích và thách thức mà EVFTA mang lại, từ đó giúp doanh nghiệp chuẩn bị tốt hơn cho các cơ hội cũng như rủi ro trong quá trình xuất khẩu vào EU.
2.5. Khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn phát triển bền vững
Thúc đẩy thực hành sản xuất bền vững: Hiệp hội khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các tiêu chuẩn bền vững trong quá trình sản xuất, chế biến và vận chuyển. Các tiêu chuẩn này bao gồm thực hành nuôi trồng bền vững, sử dụng năng lượng hiệu quả, và giảm thiểu tác động đến môi trường.
Hỗ trợ đạt chứng nhận quốc tế: Hiệp hội giúp các doanh nghiệp đạt được các chứng nhận bền vững như ASC, MSC, và các tiêu chuẩn thân thiện với môi trường khác. Các chứng nhận này không chỉ đáp ứng yêu cầu của EU mà còn giúp tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm thủy sản Việt Nam.
3. Đánh giá chung
Các chính sách khuyến khích và chương trình hỗ trợ đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy mạnh năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp ngành thủy sản nhằm tận dụng tối đa lợi thế từ Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA). Trong bối cảnh EVFTA mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đi kèm với không ít thách thức, sự hỗ trợ của Chính phủ và các tổ chức giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, thích ứng với các yêu cầu khắt khe của thị trường châu Âu và phát triển bền vững.
Các chương trình hỗ trợ tập trung vào cải thiện cơ sở hạ tầng, đơn giản hóa thủ tục hành chính, hỗ trợ tài chính, thúc đẩy đổi mới công nghệ, xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại đã góp phần giúp ngành thủy sản Việt Nam gia tăng xuất khẩu sang EU. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết, đặc biệt là vấn đề quy tắc xuất xứ, an toàn thực phẩm, phát triển bền vững và chống khai thác IUU.
Để tối ưu hóa lợi ích từ EVFTA, Chính phủ cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách hỗ trợ, đồng thời tạo môi trường thuận lợi hơn cho doanh nghiệp. Tận dụng tốt EVFTA là việc nâng cao năng lực giám sát, hỗ trợ đào tạo nhân lực, thúc đẩy chuyển đổi số, xây dựng chuỗi cung ứng xanh và mở rộng quan hệ đối tác quốc tế.
Bên cạnh đó, bản thân doanh nghiệp thủy sản cũng cần chủ động hơn trong việc cải tiến quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của EU. Sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề và cơ quan quản lý nhà nước sẽ là yếu tố then chốt giúp ngành thủy sản Việt Nam phát triển bền vững và gia tăng vị thế trên thị trường quốc tế trong thời gian tới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2020). Quyết định số 3223/QĐ-BNN-HTQT Ban hành Kế hoạch thực hiện Hiệp định thương mại tự do giữa Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA)
2. VASEP (2021). Báo cáo xuất khẩu thủy sản Việt Nam 2021.
3. Phạm Thị Thùy Linh (2021). Nghiên cứu rào cản thương mại đối với xuất khẩu thủy sản Việt Nam vào các thị trường quốc tế quan trọng và đề xuất các giải pháp vượt qua. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ
4. Báo điện tử Chính phủ (2021). Những chính sách đặc biệt ưu đãi, hỗ trợ nuôi trồng thủy sản. Truy cập từ https://baochinhphu.vn/ nhung-chinh-sach-dac-biet-uu-dai- ho-tro-nuoi-trong-thuy-san-102302820.htm
5. Lê Thu (2024) . Doanh nghiệp thủy sản chỉ rõ rào cản ảnh hưởng đến xuất khẩu. Truy cập từ https://haiquanonline.com.vn/ doanh-nghiep-thuy-san-chi-ro-rao-can- anh-huong-den-xuat-khau-186974.html