Đàm Thị Ngọc Ánh
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Các quy định của Liên minh Châu Âu (EU) về tiêu chuẩn chất lượng, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận xuất xứ đối với sản phẩm gỗ được đặt ra nhằm đảm bảo rằng các sản phẩm này tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững, hợp pháp và không gây tổn hại đến môi trường. Để đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững của thị trường EU, doanh nghiệp gỗ Việt Nam cần thực hiện một loạt các giải pháp chiến lược. Các giải pháp này nhằm đảm bảo rằng sản phẩm gỗ của họ không chỉ tuân thủ các quy định nghiêm ngặt mà còn đạt được các chứng nhận cần thiết, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Bài viết đi phân tích các quy định về tiêu chuẩn chất lượng, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận xuất xứ mà EU yêu cầu đối với sản phẩm gỗ. Cuối cùng đưa ra giải pháp cụ thể và cách thức tuân thủ các quy định về khai thác gỗ hợp pháp và chứng nhận xuất xứ từ gỗ hợp pháp theo Chương trình Thực thi Luật Lâm nghiệp, Quản trị và Thương mại (Forest Law Enforcement, Governance and Trade - FLEGT) của EU.
Từ khóa: sản phẩm gỗ, quy định về tiêu chuẩn chất lượng, xuất khẩu sản phẩm gỗ, truy xuất nguồn gốc, EU.
1. Các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận xuất xứ mà EU yêu cầu đối với sản phẩm gỗ
1.1. Tiêu chuẩn chất lượng
EU yêu cầu các sản phẩm gỗ nhập khẩu phải tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng, bao gồm độ bền, tính ổn định và khả năng chống mối mọt, nấm mốc. Một số quy định cụ thể bao gồm:
Chỉ thị Vật liệu và Sản phẩm Xây dựng: Đối với các sản phẩm gỗ dùng trong xây dựng, cần tuân thủ chỉ thị về vật liệu xây dựng (Construction Products Regulation - CPR) để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng.
Tiêu chuẩn ISO và EN: Các sản phẩm gỗ phải đạt các tiêu chuẩn quốc tế và tiêu chuẩn châu Âu liên quan đến chất lượng, an toàn và môi trường. Ví dụ, tiêu chuẩn EN 350 cho phép xác định độ bền của gỗ đối với nấm và mối mọt.
1.2. Truy xuất nguồn gốc
Quy chế Gỗ EU (EUTR): Quy chế này yêu cầu nhà nhập khẩu và nhà phân phối gỗ phải đảm bảo rằng gỗ được khai thác hợp pháp. EUTR đòi hỏi các công ty phải thực hiện biện pháp thẩm định và duy trì hồ sơ truy xuất nguồn gốc của sản phẩm.
Hệ thống Truy xuất Nguồn gốc (CoC): Các sản phẩm gỗ nhập khẩu phải có giấy chứng nhận chuỗi hành trình sản phẩm (Chain of Custody - CoC), đảm bảo rằng nguồn gỗ có thể được theo dõi từ khâu khai thác đến tay người tiêu dùng.
1.3. Chứng nhận xuất xứ
EU yêu cầu các sản phẩm gỗ nhập khẩu có chứng nhận xuất xứ, đảm bảo rằng gỗ được khai thác và sản xuất từ các nguồn bền vững, hợp pháp. Các chứng nhận phổ biến bao gồm:
Chứng nhận FSC (Forest Stewardship Council): FSC là tiêu chuẩn quốc tế uy tín nhất cho khai thác gỗ bền vững. Nó đảm bảo rằng các sản phẩm gỗ đến từ rừng được quản lý theo các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và kinh tế nghiêm ngặt.
Chứng nhận PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification): Chứng nhận này tương tự FSC, cũng đảm bảo gỗ đến từ các khu rừng bền vững. PEFC đặc biệt chú trọng đến các tiêu chuẩn quốc gia và vùng, phù hợp với từng điều kiện cụ thể.
1.4. Đánh giá và phân tích tác động
Lợi ích: Các quy định của EU không chỉ giúp bảo vệ môi trường và chống lại khai thác gỗ bất hợp pháp mà còn giúp nâng cao giá trị sản phẩm gỗ. Với các chứng nhận chất lượng và xuất xứ rõ ràng, sản phẩm gỗ từ các nước xuất khẩu, như Việt Nam, sẽ có lợi thế cạnh tranh trên thị trường EU.
Thách thức: Việc tuân thủ các quy định này đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào hệ thống truy xuất nguồn gốc và chứng nhận. Thự hiện đầu tư có thể tăng chi phí và tạo ra áp lực đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Khả năng thích ứng: Để đáp ứng yêu cầu của EU, các doanh nghiệp Việt Nam có thể cần phải cải thiện hệ thống quản lý và kiểm soát chất lượng. Sự hỗ trợ từ các tổ chức như FSC hoặc PEFC, cùng với sự hợp tác từ phía Chính phủ và các tổ chức quốc tế, sẽ giúp các doanh nghiệp tiếp cận dễ dàng hơn với các chứng nhận này.
2. Hiệp định đối tác tự nguyện về thực thi luật lâm nghiệp, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VPA/FLEGT)
Hiệp định VPA/FLEGT hướng tới mục tiêu thiết lập khung pháp lý đảm bảo rằng tất cả sản phẩm gỗ xuất khẩu từ Việt Nam sang Liên minh Châu Âu (EU) có nguồn gốc và được sản xuất hợp pháp. Mục tiêu này sẽ đạt được thông qua việc thiết lập Hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp Việt Nam (VNTLAS), cùng với cơ chế cấp phép FLEGT, nhằm đảm bảo rằng chỉ những sản phẩm gỗ có giấy phép FLEGT được phép đi vào thị trường EU. Bằng cách này, Hiệp định sẽ góp phần quan trọng vào cuộc chiến chống khai thác gỗ bất hợp pháp đồng thời thúc đẩy thương mại sản phẩm gỗ có nguồn gốc từ các khu rừng được quản lý bền vững và được khai thác theo quy định pháp luật của quốc gia khai thác.
2.1. Hiểu rõ về FLEGT và VPA (Voluntary Partnership Agreement)
FLEGT: Chương trình của EU nhằm ngăn chặn nhập khẩu gỗ khai thác bất hợp pháp. Mục tiêu chính của FLEGT là thúc đẩy khai thác gỗ hợp pháp và bảo vệ rừng tự nhiên. Các sản phẩm gỗ có chứng nhận FLEGT được xem là đáp ứng tiêu chuẩn bền vững và hợp pháp theo quy định của EU.
Thỏa thuận Đối tác Tự nguyện (VPA): Đây là thỏa thuận giữa EU và các quốc gia xuất khẩu gỗ, bao gồm Việt Nam, nhằm tạo ra một khung pháp lý để đảm bảo chỉ có gỗ khai thác hợp pháp được xuất khẩu vào EU. Theo thỏa thuận này, Việt Nam phải triển khai hệ thống cấp phép FLEGT để kiểm soát và chứng nhận gỗ xuất khẩu.
2.2. Thiết lập và tuân thủ Hệ thống đảm bảo tính hợp pháp của gỗ (TLAS)
Hệ thống TLAS: Đây là hệ thống quan trọng trong VPA, giúp đảm bảo tính hợp pháp của gỗ qua các bước kiểm soát từ khai thác, vận chuyển, chế biến đến xuất khẩu. Hệ thống này bao gồm:
- Giấy phép khai thác hợp pháp: Doanh nghiệp cần đảm bảo gỗ khai thác phải có giấy phép khai thác hợp pháp, tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường và quản lý rừng của Việt Nam.
- Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu và nguồn gốc hợp pháp của gỗ: Cần có các tài liệu, hóa đơn và chứng từ pháp lý để chứng minh quyền sở hữu và nguồn gốc hợp pháp của gỗ.
2.3. Tuân thủ Quy trình Cấp phép FLEGT
Đăng ký tham gia Hệ thống cấp phép FLEGT: Doanh nghiệp cần đăng ký và tham gia hệ thống cấp phép FLEGT của Việt Nam. Quy trình này bao gồm kiểm tra tính hợp pháp của gỗ và cấp giấy chứng nhận FLEGT cho các sản phẩm đáp ứng đủ yêu cầu.
Kiểm tra và Chứng nhận xuất xứ: Trước khi xuất khẩu sang EU, các sản phẩm gỗ phải trải qua kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo chúng có nguồn gốc hợp pháp và đáp ứng yêu cầu của hệ thống cấp phép FLEGT. Khi đạt yêu cầu, sản phẩm sẽ được cấp chứng nhận xuất xứ FLEGT.
2.4. Thực hiện biện pháp kiểm soát chất lượng và đánh giá độc lập
Kiểm toán nội bộ định kỳ: Doanh nghiệp cần thực hiện các cuộc kiểm toán nội bộ định kỳ để đánh giá mức độ tuân thủ với các quy định của hệ thống FLEGT. Kiểm toán này giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm hoặc sai sót.
Đánh giá độc lập từ bên thứ ba: Để đảm bảo tính minh bạch và khách quan, doanh nghiệp nên mời các tổ chức đánh giá độc lập, giúp xác nhận và chứng minh tính hợp pháp của gỗ. Các tổ chức này có thể cung cấp báo cáo đánh giá cho EU và các đối tác kinh doanh.
2.5. Xây dựng quan hệ đối tác và hợp tác quốc tế
Hợp tác với các Tổ chức Quốc tế và Chính phủ: Việc hợp tác với các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức quốc tế hoặc cơ quan chính phủ là cần thiết để nhận hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và tư vấn về thực hiện FLEGT. Điều này có thể giúp doanh nghiệp cập nhật thông tin và thực hành tốt nhất.
Tham gia các Hiệp hội ngành và mạng lưới Bền vững: Tham gia các hiệp hội ngành hoặc mạng lưới bền vững, như Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, sẽ giúp doanh nghiệp kết nối với các đối tác, trao đổi kinh nghiệm và học hỏi cách tiếp cận thực tế trong việc thực thi FLEGT.
2.6. Sử dụng công nghệ để hỗ trợ quản lý và truy xuất nguồn gốc
Ứng dụng công nghệ RFID và quét mã QR: các công nghệ này giúp truy xuất nguồn gốc sản phẩm từ giai đoạn khai thác đến xuất khẩu. Đây là công cụ hữu ích để giám sát và minh bạch hóa chuỗi cung ứng.
Sử dụng phần mềm quản lý chuỗi cung ứng: Phần mềm này hỗ trợ việc quản lý và lưu trữ hồ sơ một cách hiệu quả, đồng thời giúp duy trì thông tin truy xuất nguồn gốc gỗ theo yêu cầu của FLEGT.
2.7. Đào tạo và tuyên truyền nhận thức cho nhân viên
Tập huấn nhân viên về quy định và quy trình FLEGT: Nhân viên cần hiểu rõ về các quy định FLEGT, các yêu cầu pháp lý và vai trò của họ trong việc tuân thủ quy định. Điều này bao gồm việc đào tạo về truy xuất nguồn gốc, giấy phép khai thác hợp pháp, và quy trình cấp phép FLEGT.
Tuyên truyền nhận thức về khai thác gỗ hợp pháp và bền vững: Tạo ra môi trường làm việc hiểu biết và tôn trọng khai thác gỗ bền vững, giúp doanh nghiệp nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và đáp ứng các yêu cầu quốc tế.
2.8. Tăng cường kiểm tra và giám sát từ Chính phủ và cơ quan chức năng
Phối hợp với Chính phủ và cơ quan chức năng để đảm bảo tuân thủ: các cơ quan nhà nước cần có sự giám sát, hướng dẫn và hỗ trợ cho doanh nghiệp trong quá trình thực hiện FLEGT.
Các doanh nghiệp gỗ Việt Nam nếu tuân thủ đúng các quy định của FLEGT sẽ không chỉ cải thiện được tính hợp pháp của sản phẩm, mà còn nâng cao uy tín trên thị trường quốc tế, góp phần bảo vệ rừng và thúc đẩy sự phát triển bền vững trong ngành công nghiệp gỗ.
3. Giải pháp quy chuẩn kỹ thuật và chứng nhận xuất xứ đối với sản phẩm xuất khẩu gỗ sang thị trường EU
3.1. Đầu tư vào Hệ thống Quản lý Chất lượng và truy xuất nguồn gốc
Xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc (Chain of Custody - CoC): Doanh nghiệp cần thiết lập một hệ thống để theo dõi lộ trình của gỗ từ khi khai thác đến khi thành phẩm. Hệ thống này giúp minh bạch quá trình sản xuất và là điều kiện cần thiết để nhận chứng nhận FSC hoặc PEFC.
Sử dụng công nghệ quản lý chất lượng: Đầu tư vào các công nghệ kiểm soát chất lượng như quét mã QR, RFID, hoặc các phần mềm quản lý chuỗi cung ứng để giám sát sản phẩm từ khi khai thác đến lúc giao hàng, nhằm đảm bảo gỗ đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng của EU.
3.2. Tham gia và đạt các chứng nhận bền vững
Chứng nhận FSC hoặc PEFC: Đây là những chứng nhận quốc tế uy tín giúp sản phẩm gỗ đáp ứng tiêu chuẩn bền vững của EU. Doanh nghiệp cần tìm hiểu và hợp tác với các tổ chức cấp chứng nhận để thực hiện quy trình đánh giá và cấp chứng nhận.
Hợp tác với các Tổ chức Quốc tế và Chính phủ: Tham gia vào các chương trình hỗ trợ của Chính phủ hoặc các dự án quốc tế nhằm thúc đẩy khai thác bền vững và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp trong việc đạt các chứng nhận FSC, PEFC.
3.3. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức
Đào tạo nhân viên về Quy định và Tiêu chuẩn EU: Nhân viên từ cấp quản lý đến công nhân trực tiếp sản xuất cần được đào tạo để hiểu rõ các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững và chất lượng sản phẩm.
Nâng cao nhận thức về bền vững và lợi ích của chứng nhận: Tổ chức các buổi hội thảo, đào tạo nội bộ hoặc làm việc với các chuyên gia để giúp đội ngũ nhân viên hiểu rõ tầm quan trọng của bền vững trong quá trình sản xuất và xuất khẩu.
3.4. Đẩy mạnh liên kết và hợp tác với các đối tác trong ngành
Xây dựng mối quan hệ với các đối tác trong chuỗi cung ứng: Liên kết với các đối tác cung cấp nguyên liệu để đảm bảo nguồn gỗ có chứng nhận hợp pháp và bền vững. Điều này cũng giúp doanh nghiệp có thể truy xuất nguồn gốc gỗ dễ dàng hơn.
Tham gia Hiệp hội ngành và các nhóm liên minh bền vững: Tham gia các tổ chức ngành hoặc các hiệp hội thúc đẩy bền vững như Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, để trao đổi kinh nghiệm, thông tin và các giải pháp ứng phó với yêu cầu của thị trường EU.
3.5. Tăng cường quản lý và đánh giá nội bộ
Thiết lập hệ thống kiểm toán nội bộ định kỳ: Doanh nghiệp cần thực hiện các cuộc kiểm toán định kỳ để đánh giá mức độ tuân thủ các tiêu chuẩn và quy định về chất lượng, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận xuất xứ.
Cập nhật và điều chỉnh quy trình sản xuất: Dựa trên các đánh giá nội bộ, doanh nghiệp nên điều chỉnh và cập nhật quy trình sản xuất để đáp ứng yêu cầu thị trường EU một cách hiệu quả nhất.
3.6. Tăng cường nghiên cứu và phát triển (R&D)
Nghiên cứu các loại gỗ có nguồn gốc bền vững và khả năng thích ứng với môi trường. Việc sử dụng gỗ thay thế có thể giúp giảm thiểu tác động đến các khu rừng tự nhiên và phù hợp với các yêu cầu của EU. Đầu tư vào công nghệ sản xuất tiên tiến nhằm giảm thiểu lượng chất thải và khí thải, đồng thời tối ưu hóa sử dụng nguyên liệu. Các công nghệ như xử lý nhiệt, sấy khô bằng năng lượng mặt trời có thể giúp sản phẩm gỗ bền vững hơn.
3.7. Tận dụng các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ
Chính phủ Việt Nam có các chính sách hỗ trợ phát triển bền vững và khuyến khích doanh nghiệp đạt các chứng nhận quốc tế. Doanh nghiệp có thể tiếp cận các chương trình này để nhận hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và pháp lý. Các chương trình hợp tác quốc tế có thể cung cấp hỗ trợ và tài trợ cho doanh nghiệp trong việc đạt chứng nhận và thực hiện quy trình bền vững. Đây là cơ hội để doanh nghiệp mở rộng quan hệ hợp tác và nâng cao năng lực sản xuất.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương (2021). Hiệp định EVFTA và IPA: Việt Nam và EU cam kết những gì? Truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/70-nam-nganh-cong-thuong/hiep-dinh-evfta-va-ipa-viet-nam-va-eu-cam-ket-nhung-gi-.html
2. Trần Lê Huy (EPA Bình Định) - Cao Thị Cẩm (VIFOREST) - Tô Xuân Phúc (Forest Trends) (2020). Tác động của Hiệp định EVFTA tới các mặt hàng gỗ của Việt Nam xuất khẩu vào EU. Truy cập từ https://goviet.org.vn/upload/aceweb/content/Bao%20cao_Tac%20dong%20EVFTA%20toi%20nganh%20go%20Viet%20Nam.pdf
3. Nguyễn Bá Ngãi và Nguyễn Quốc Trị (2020). Lâm nghiệp Việt Nam: 75 năm hình thành và phát triển (1945-2020), Nhà xuất bản Nông nghiệp – 2020.
4. Bộ NN&PTNT (2020). Chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050
5. Tạp chí gỗ Việt (2020). Việt nam xuất nhập khẩu G&SPG năm 2021. Truy cập từ https://goviet,org,vn/bai-viet/bao-cao-viet-nam-xuat-nhap-khau-go-va-san-pham-nam-2021-9632