Trịnh Quốc Vinh
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành điện tử là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia. Với việc thực thi Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), các sản phẩm điện tử Việt Nam có cơ hội tiếp cận thị trường châu Âu với nhiều ưu đãi thuế quan. Tuy nhiên, để tận dụng các ưu đãi này, các doanh nghiệp phải đáp ứng các quy định khắt khe về quy tắc xuất xứ (Rules of Origin - ROO). Đây là một thách thức lớn đối với ngành điện tử vốn phụ thuộc vào nguồn linh kiện và nguyên liệu nhập khẩu từ các quốc gia ngoài khối EVFTA. Việc đáp ứng các yêu cầu của ROO không chỉ đảm bảo quyền lợi thuế quan cho các doanh nghiệp mà còn giúp nâng cao uy tín và giá trị của sản phẩm điện tử Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, các yêu cầu khắt khe về xuất xứ, quy trình kiểm định và chi phí tuân thủ là những trở ngại lớn đối với nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bài viết này sẽ phân tích các thách thức trong việc thực hiện ROO đối với ngành điện tử và đề xuất các giải pháp nhằm giúp doanh nghiệp tận dụng hiệu quả các cơ hội từ EVFTA.
Từ khóa: Quy tắc xuất xứ, EVFTA, ngành điện tử, xuất khẩu, thách thức, giải pháp.
1. Khó khăn và thách thức trong việc áp dụng quy tắc xuất xứ đối với ngành điện tử
1.1. Phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu
Ngành điện tử Việt Nam hiện phụ thuộc lớn vào nguồn linh kiện nhập khẩu, đặc biệt là từ các quốc gia ngoài khối EVFTA như Trung Quốc và Hàn Quốc. Điều này tạo ra thách thức lớn cho các doanh nghiệp khi muốn đáp ứng ROO trong EVFTA, vì theo quy định, các sản phẩm điện tử cần phải có đủ tỷ lệ nội địa hóa hoặc nguyên liệu đầu vào từ các nước trong khối EVFTA để được hưởng ưu đãi thuế quan.
Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam, hiện tại hơn 70% linh kiện điện tử cần thiết cho sản xuất vẫn phải nhập khẩu từ các nước ngoài khối. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp khó đáp ứng được các yêu cầu xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan.
1.2. Quy trình sản xuất và lắp ráp chưa đạt tiêu chuẩn
Để tuân thủ ROO, các sản phẩm điện tử cần phải trải qua quy trình sản xuất và lắp ráp trong nước hoặc tại các nước thành viên EVFTA. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa có đủ cơ sở hạ tầng và công nghệ để hoàn tất quy trình sản xuất toàn bộ linh kiện tại Việt Nam. Điều này không chỉ làm tăng chi phí sản xuất mà còn tạo ra khó khăn trong việc đáp ứng tiêu chuẩn ROO của EU.
Sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng từ các quốc gia ngoài EVFTA khiến doanh nghiệp dễ bị gián đoạn nguồn cung, ảnh hưởng đến tiến độ sản xuất và khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn ROO.
1.3. Chi phí tuân thủ và thủ tục pháp lý phức tạp
Việc tuân thủ ROO đòi hỏi các doanh nghiệp điện tử phải thực hiện các thủ tục chứng nhận và kiểm tra xuất xứ phức tạp, từ đó làm tăng chi phí sản xuất. Đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ - chiếm tỷ lệ lớn trong ngành điện tử Việt Nam - chi phí tuân thủ có thể tạo ra áp lực tài chính đáng kể.
Theo ước tính của Bộ Công Thương, các doanh nghiệp có thể phải chi trả thêm 10-15% chi phí sản xuất để đảm bảo tuân thủ đầy đủ các yêu cầu ROO, bao gồm phí chứng nhận, kiểm tra và thủ tục hành chính liên quan. Những chi phí này không chỉ làm tăng giá thành sản phẩm mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.
2. Một số giải pháp tận dụng cam kết về quy tắc xuất xứ trong EVFTA đối với các sản phẩm xuất khẩu ngành điện tử sang thị trường EU
2.1. Phát triển chuỗi cung ứng nội địa
Một trong những giải pháp quan trọng giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu là phát triển chuỗi cung ứng linh kiện trong nước. Chính phủ có thể khuyến khích các doanh nghiệp trong nước đầu tư vào sản xuất linh kiện điện tử, từ đó tạo ra nguồn cung ứng nội địa đạt chuẩn xuất xứ. Ngoài ra, việc hợp tác với các đối tác trong khối EVFTA để nhập khẩu nguyên liệu và linh kiện cũng là một cách hiệu quả để giúp doanh nghiệp điện tử đáp ứng yêu cầu ROO một cách linh hoạt.
Chính phủ có thể ban hành các chính sách ưu đãi đầu tư, giảm thuế cho các doanh nghiệp sản xuất linh kiện nội địa, từ đó thúc đẩy ngành công nghiệp phụ trợ cho ngành điện tử phát triển bền vững.
2.2. Nâng cao công nghệ sản xuất
Việc đầu tư vào công nghệ hiện đại và nâng cấp quy trình sản xuất là điều cần thiết để giúp doanh nghiệp điện tử đáp ứng các tiêu chuẩn ROO trong EVFTA. Bằng cách ứng dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất, doanh nghiệp không chỉ có thể tối ưu hóa quy trình và giảm thiểu chi phí mà còn kiểm soát được xuất xứ linh kiện một cách chặt chẽ.
Chính phủ có thể hỗ trợ các doanh nghiệp điện tử nhỏ và vừa trong việc tiếp cận công nghệ hiện đại thông qua các chương trình hỗ trợ tài chính, vay ưu đãi hoặc cung cấp các chương trình đào tạo về công nghệ sản xuất mới.
2.3. Đào tạo và nâng cao năng lực nhân lực
Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt để doanh nghiệp điện tử có thể đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt của ROO và tiêu chuẩn kỹ thuật từ EU. Việc đào tạo nhân lực có chuyên môn sâu trong các lĩnh vực như quản lý chuỗi cung ứng, kiểm soát chất lượng và quản lý xuất xứ sẽ giúp doanh nghiệp thực hiện hiệu quả các thủ tục cần thiết để tuân thủ ROO.
Chính phủ và các tổ chức liên quan có thể hỗ trợ doanh nghiệp thông qua việc triển khai các chương trình đào tạo và phát triển kỹ năng cho người lao động trong ngành điện tử.
2.4. Hỗ trợ chính sách từ Chính phủ
Chính phủ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp điện tử tuân thủ ROO thông qua các chính sách hỗ trợ tài chính và cải cách thủ tục hành chính. Việc giảm thuế cho các khoản đầu tư vào công nghệ sản xuất, cung cấp các gói vay ưu đãi hoặc trợ cấp chi phí chứng nhận xuất xứ có thể giúp doanh nghiệp giảm bớt áp lực chi phí liên quan đến việc tuân thủ ROO.
Đồng thời, việc đơn giản hóa các quy trình hành chính cũng sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí.
3. Kết luận
Ngành điện tử Việt Nam đang có cơ hội lớn để phát triển và mở rộng thị phần tại thị trường EU nhờ các ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Tuy nhiên, việc tuân thủ Quy tắc xuất xứ (ROO) đặt ra nhiều thách thức, bao gồm sự phụ thuộc vào nguồn linh kiện nhập khẩu từ ngoài khối EVFTA, chi phí tuân thủ cao và các yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt của EU.
Các giải pháp như phát triển chuỗi cung ứng trong nước, nâng cấp công nghệ sản xuất, đào tạo nguồn nhân lực và sự hỗ trợ từ chính phủ sẽ giúp doanh nghiệp giảm bớt gánh nặng chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh. Nếu thực hiện tốt các giải pháp này, ngành điện tử Việt Nam có thể đáp ứng các tiêu chuẩn ROO, từ đó tận dụng tối đa các ưu đãi từ EVFTA và củng cố vị thế của mình trên thị trường quốc tế.
4. Đề xuất, kiến nghị
4.1. Đề xuất đối với chính phủ
Chính phủ cần xây dựng các chính sách hỗ trợ cụ thể nhằm giúp doanh nghiệp điện tử nâng cao khả năng tuân thủ các quy tắc xuất xứ trong EVFTA. Các chính sách này bao gồm hỗ trợ tài chính, đào tạo nhân lực, đầu tư vào cơ sở hạ tầng và đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến chứng nhận xuất xứ.
Ngoài ra, cần thiết lập các chương trình hợp tác song phương và đa phương với các quốc gia thành viên EVFTA để thúc đẩy việc cộng gộp xuất xứ và đảm bảo nguồn nguyên liệu hợp lệ cho ngành điện tử Việt Nam.
4.2. Kiến nghị đối với doanh nghiệp
Doanh nghiệp cần chủ động nâng cao nhận thức về quy tắc xuất xứ và các yêu cầu của EVFTA thông qua việc tham gia các chương trình đào tạo, hội thảo chuyên đề và tư vấn pháp lý. Đồng thời, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại, xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc hiệu quả.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tăng cường hợp tác với các đối tác trong khối EVFTA để tìm kiếm nguồn nguyên liệu đạt chuẩn xuất xứ và tận dụng các cơ hội từ các thỏa thuận thương mại tự do.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương. (2020). Thông tư số 11/2020/TT-BCT quy định Quy tắc xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA). https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thuong-mai/Thong-tu-11-2020-TT-BCT-quy-dinh-Quy-tac-xuat-xu-hang-hoa-trong-Hiep-dinh-Thuong-mai-tu-do-445632.aspx
2. Bộ Công Thương. (2023). Văn bản hợp nhất số 25/VBHN-BCT về Quy tắc xuất xứ hàng hóa trong EVFTA. https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thuong-mai/Van-ban-hop-nhat-25-VBHN-BCT-2023-Thong-tu-Quy-tac-xuat-xu-hang-hoa-Hiep-dinh-EVFTA-586285.aspx
3. Trung tâm WTO và Hội nhập. (2020). Tóm tắt Nghị định thư 1 của EVFTA: Quy tắc xuất xứ hàng hóa và phương thức hợp tác quản lý hành chính. Truy cập ngày 5 tháng 11 năm 2024, từ https://wtocenter.vn/download/18298/tom-tat-nghi-dinh-thu-1-evfta.pdf
4. Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR). (2021). Đánh giá một năm thực hiện EVFTA: Tác động đến kinh tế Việt Nam và sự thay đổi chính sách. Hà Nội, Việt Nam. https://www.kas.de/documents/267709/11704235/(VN)+Report+One-year+Implementation+of+European+Union-Vietnam+Free+Trade+Agreement+(EVFTA)+Impacts+on+the+Vietnamese+Economy+and+Policy+Formation.pdf
5 Pháp lý. (2021). Quy tắc xuất xứ trong CPTPP, RCEP, EVFTA: Những lưu ý quan trọng. https://phaply.net.vn/doanh-nghiep-viet-can-luu-y-nhung-van-de-gi-ve-quy-tac-xuat-xu-trong-cptpp-rcep-evfta-a249702.html