Trịnh Quốc Vinh
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành thủy sản là một trong những lĩnh vực xuất khẩu chủ lực của Việt Nam, đóng góp quan trọng vào nền kinh tế quốc gia. Với việc thực thi Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), các sản phẩm thủy sản Việt Nam có cơ hội tiếp cận thị trường châu Âu với nhiều ưu đãi thuế quan. Tuy nhiên, để tận dụng các ưu đãi này, các doanh nghiệp phải đáp ứng các quy định khắt khe về quy tắc xuất xứ (Rules of Origin - ROO). Điều này đặt ra nhiều thách thức trong việc đảm bảo nguồn nguyên liệu có xuất xứ hợp lệ và đáp ứng các tiêu chuẩn sản xuất của EU.
Việc thực hiện ROO không chỉ đảm bảo quyền lợi thuế quan cho các doanh nghiệp mà còn giúp nâng cao uy tín và giá trị của sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, các yêu cầu khắt khe về xuất xứ, quy trình kiểm định và chi phí tuân thủ là những trở ngại lớn đối với nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bài viết này sẽ phân tích các thách thức trong việc thực hiện ROO đối với ngành thủy sản và đề xuất các giải pháp khả thi để giúp doanh nghiệp tận dụng hiệu quả các cơ hội từ EVFTA.
Từ khóa: Quy tắc xuất xứ, EVFTA, thủy sản, xuất khẩu, thách thức, giải pháp..
1. Thực trạng và thách thức trong việc áp dụng quy tắc xuất xứ đối với sản phẩm thủy sản
1.1. Phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu
Ngành thủy sản Việt Nam hiện phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu từ các quốc gia ngoài khối EVFTA. Theo quy định của EVFTA, để được hưởng ưu đãi thuế quan, sản phẩm thủy sản phải đảm bảo nguồn nguyên liệu có xuất xứ từ Việt Nam hoặc các nước thành viên EVFTA. Tuy nhiên, phần lớn nguyên liệu phục vụ sản xuất thủy sản vẫn phải nhập khẩu từ Ấn Độ, Trung Quốc và các nước ngoài khối.
Theo thống kê của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), năm 2023, khoảng 70% nguyên liệu phục vụ sản xuất thủy sản vẫn phải nhập khẩu từ ngoài khối EVFTA. Điều này gây ra khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu về xuất xứ và khiến doanh nghiệp khó tận dụng các ưu đãi thuế quan từ EVFTA.
1.2. Quy trình chế biến và sản xuất chưa đáp ứng yêu cầu
Để đáp ứng ROO, doanh nghiệp không chỉ cần đảm bảo nguyên liệu có xuất xứ phù hợp mà còn phải duy trì quy trình sản xuất và chế biến đạt chuẩn. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp thủy sản Việt Nam vẫn sử dụng công nghệ lạc hậu, dẫn đến khó khăn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn của EU.
Việc duy trì một quy trình chế biến tuân thủ đúng ROO đòi hỏi đầu tư lớn vào công nghệ và cơ sở hạ tầng. Ngoài ra, các doanh nghiệp phải trải qua các bước kiểm tra nghiêm ngặt về nguồn gốc và quy trình sản xuất, điều này làm gia tăng chi phí và thời gian, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường quốc tế.
1.3. Chi phí tuân thủ và thủ tục pháp lý phức tạp
Chi phí để đảm bảo tuân thủ ROO là khá tốn kém, đặc biệt là với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Các khoản chi phí liên quan đến kiểm tra, chứng nhận xuất xứ và thủ tục pháp lý làm tăng chi phí sản xuất và giảm tính cạnh tranh của sản phẩm thủy sản trên thị trường EU.
Theo ước tính của Bộ Công Thương, các doanh nghiệp thủy sản có thể phải tăng thêm khoảng 15-20% chi phí sản xuất để tuân thủ đầy đủ ROO và các yêu cầu pháp lý liên quan. Điều này gây ra áp lực tài chính lớn và khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ gặp khó khăn trong việc duy trì hoạt động xuất khẩu.
2. Giải pháp ứng phó với thách thức trong thực hiện quy tắc xuất xứ
2.1. Phát triển chuỗi cung ứng nội địa
Một trong những giải pháp quan trọng giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu là phát triển chuỗi cung ứng nội địa. Việc này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và chính phủ trong việc thúc đẩy các chương trình hỗ trợ nuôi trồng và chế biến thủy sản tại Việt Nam.
Bộ Công Thương có thể xây dựng các chính sách khuyến khích đầu tư vào cơ sở hạ tầng và công nghệ chế biến hiện đại, từ đó cung cấp nguồn nguyên liệu đạt chuẩn xuất xứ ngay trong nước. Việc này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu ROO mà còn nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm thủy sản Việt Nam.
2.2. Tăng cường hợp tác với các quốc gia thành viên EVFTA
Mở rộng hợp tác với các quốc gia thành viên EVFTA là giải pháp hiệu quả để đảm bảo nguồn nguyên liệu có xuất xứ hợp lệ. Doanh nghiệp thủy sản có thể tận dụng nguyên liệu từ các nước EVFTA để sản xuất và chế biến sản phẩm xuất khẩu, từ đó đáp ứng yêu cầu về xuất xứ và giảm thiểu rủi ro vi phạm ROO.
Việc tăng cường hợp tác này không chỉ giúp giảm chi phí nhập khẩu nguyên liệu từ các quốc gia ngoài khối mà còn mở ra cơ hội trao đổi công nghệ và nâng cao năng lực sản xuất.
2.3. Nâng cao năng lực sản xuất và chế biến
Để đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của EU, các doanh nghiệp thủy sản cần đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại và đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng cao. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ nguồn gốc nguyên liệu và đáp ứng các yêu cầu về xuất xứ.
Chính phủ có thể hỗ trợ doanh nghiệp thông qua các chương trình đào tạo và hỗ trợ khoa học công nghệ, thông tin,… để giúp nâng cao trình độ nguồn nhân lực và thúc đẩy áp dụng công nghệ mới trong sản xuất thủy sản.
2.4. Đơn giản hóa thủ tục hành chính và giảm chi phí tuân thủ
Chính phủ cần đơn giản hóa, số hóa các thủ tục liên quan đến chứng nhận xuất xứ. Việc số hóa các quy trình cấp chứng nhận và kiểm tra xuất xứ sẽ giúp giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tuân thủ các yêu cầu của ROO.
3. Kết luận
Ngành thủy sản Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội lớn từ EVFTA, nhưng cũng phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc đáp ứng các yêu cầu khắt khe về quy tắc xuất xứ. Để vượt qua các thách thức này, doanh nghiệp cần có sự hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức liên quan trong việc phát triển chuỗi cung ứng nội địa, tăng cường hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực sản xuất và đơn giản hóa thủ tục hành chính.
Việc thực hiện các giải pháp trên không chỉ giúp doanh nghiệp thủy sản tận dụng tối đa các ưu đãi từ EVFTA mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành.
4. Đề xuất, kiến nghị
4.1. Đề xuất đối với Chính phủ
Chính phủ cần xây dựng các chính sách hỗ trợ cụ thể nhằm giúp doanh nghiệp thủy sản nâng cao khả năng tuân thủ các quy tắc xuất xứ trong EVFTA. Các chính sách này bao gồm hỗ trợ nâng cao năng lực doanh nghiệp; đào tạo, phát triển nhân lực; đầu tư vào cơ sở hạ tầng và đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến chứng nhận xuất xứ.
Ngoài ra, cần thiết lập các chương trình hợp tác song phương và đa phương với các quốc gia thành viên EVFTA để thúc đẩy việc cộng gộp xuất xứ và đảm bảo nguồn nguyên liệu hợp lệ cho ngành thủy sản Việt Nam.
4.2. Kiến nghị đối với doanh nghiệp
Doanh nghiệp cần chủ động nâng cao nhận thức về quy tắc xuất xứ và các yêu cầu của EVFTA thông qua việc tham gia các chương trình đào tạo, hội thảo chuyên đề và tư vấn pháp lý. Đồng thời, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại, xây dựng hệ thống quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc hiệu quả.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tăng cường hợp tác với các đối tác trong khối EVFTA để tìm kiếm nguồn nguyên liệu đạt chuẩn xuất xứ và tận dụng các cơ hội từ các thỏa thuận thương mại tự do.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương. (2020). Thông tư số 11/2020/TT-BCT quy định Quy tắc xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA). https:// thuvienphapluat.vn/van-ban/Thuong-mai/ Thong-tu-11-2020-TT- BCT-quy-dinh- Quy-tac-xuat-xu-hang-hoa- trong- Hiep-dinh-Thuong-mai-tu-do-445632.aspx
2. Bộ Công Thương. (2023). Văn bản hợp nhất số 25/VBHN-BCT về Quy tắc xuất xứ hàng hóa trong EVFTA. https://thuvienphapluat.vn/ van-ban/Thuong-mai/ Van-ban-hop-nhat-25- VBHN-BCT-2023- Thong-tu-Quy-tac-xuat-xu- hang-hoa- Hiep-dinh-EVFTA-586285.aspx
3. Trung tâm WTO và Hội nhập. (2020). Tóm tắt Nghị định thư 1 của EVFTA: Quy tắc xuất xứ hàng hóa và phương thức hợp tác quản lý hành chính. https://wtocenter.vn/ download/18298/ tom-tat-nghi-dinh-thu-1-evfta.pdf
4. Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR). (2021). Đánh giá một năm thực hiện EVFTA: Tác động đến kinh tế Việt Nam và sự thay đổi chính sách. Hà Nội, Việt Nam. https:// www.kas.de/documents/ 267709/11704235/(VN)+ Report+One- year+Implementation+ of+European+Union-Vietnam+Free+Trade+Agreement+(EVFTA)+ Impacts+on+the+Vietnamese+ Economy+and+Policy+Formation.pdf
5. Pháp lý. (2021). Quy tắc xuất xứ trong CPTPP, RCEP, EVFTA: Những lưu ý quan trọng. Truy cập ngày 5 tháng 11 năm 2024, từ https://phaply.net.vn/ doanh-nghiep-viet-can-luu-y- nhung-van-de-gi-ve-quy-tac-xuat-xu- trong-cptpp-rcep- evfta-a249702.html