Trần Thanh Hằng
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Trong bối cảnh Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA) mở ra những cơ hội lớn cho ngành da giày Việt Nam, các doanh nghiệp không chỉ phải đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng cao mà còn phải tuân thủ những yêu cầu khắt khe về phát triển bền vững từ phía khách hàng châu Âu. Xu hướng tiêu dùng "xanh" ngày càng chiếm ưu thế tại thị trường EU, với đòi hỏi sản phẩm phải thân thiện với môi trường, có nguồn gốc rõ ràng và hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến hệ sinh thái. Để đáp ứng những yêu cầu này, các doanh nghiệp da giày Việt Nam cần xây dựng và triển khai chiến lược phát triển xanh - từ việc áp dụng nguyên liệu bền vững, cải tiến quy trình sản xuất, đến quản lý chuỗi cung ứng một cách hiệu quả và thân thiện với môi trường. Đây không chỉ là yêu cầu cấp thiết để đạt được lợi thế cạnh tranh mà còn là cơ hội để các doanh nghiệp khẳng định thương hiệu và vị thế của mình trong thị trường quốc tế.
Từ khoá: EVFTA, da giày, tiêu chuẩn “xanh”, doanh nghiệp, khách hàng
1. Cơ hội và thách thức của việc đáp ứng tiêu chuẩn xanh đối vối sản phẩm da dày của thị trường châu Âu
(i) Cơ hội
Các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực da giày có nhiều cơ hội để phát triển xanh và mở rộng thị trường tại châu Âu nhờ vào Hiệp định EVFTA. Dưới đây là một số cơ hội đáng chú ý:
- Ưu đãi thuế quan từ EVFTA: EVFTA mang lại lợi thế lớn về thuế quan cho các sản phẩm da giày Việt Nam khi xuất khẩu vào châu Âu. Khi đáp ứng được các yêu cầu về quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn bền vững, các doanh nghiệp Việt Nam có thể tận dụng ưu đãi thuế, giảm chi phí đầu vào và nâng cao sức cạnh tranh.
- Tăng cường giá trị thương hiệu và uy tín: Người tiêu dùng châu Âu ngày càng quan tâm đến các sản phẩm bền vững, ưu tiên mua sắm các sản phẩm thân thiện với môi trường. Khi các doanh nghiệp da giày Việt Nam đầu tư vào sản xuất xanh, sản phẩm của họ sẽ phù hợp hơn với thị hiếu tiêu dùng hiện đại tại châu Âu, giúp nâng cao giá trị thương hiệu. Bên cạnh đó các doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn xanh sẽ dễ dàng đạt được các chứng nhận quốc tế về môi trường, giúp tạo dựng niềm tin với đối tác và người tiêu dùng châu Âu. Điều này cũng giúp doanh nghiệp tăng cường uy tín trên thị trường toàn cầu.
- Đầu tư vào công nghệ và đổi mới sản xuất: EVFTA tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam hợp tác và chuyển giao công nghệ với các đối tác châu Âu. Điều này giúp các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận công nghệ xanh tiên tiến, tối ưu hóa sản xuất và giảm chi phí dài hạn. Nhu cầu về sản phẩm xanh của châu Âu khuyến khích các doanh nghiệp Việt Nam sáng tạo, phát triển các dòng sản phẩm mới thân thiện với môi trường (như giày làm từ vật liệu tái chế hoặc da thực vật). Đây là cơ hội để các doanh nghiệp nâng cao tính độc đáo và thu hút thị trường quốc tế.
- Khả năng xây dựng chuỗi cung ứng bền vững và minh bạch: EVFTA thúc đẩy việc liên kết chuỗi cung ứng bền vững giữa Việt Nam và EU, bao gồm các nhà cung cấp nguyên liệu xanh, sản xuất và phân phối. Khi tham gia vào chuỗi cung ứng xanh, các doanh nghiệp có thể tạo ra sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, minh bạch – yếu tố rất được người tiêu dùng châu Âu quan tâm. Đồng thời các doanh nghiệp da giày Việt Nam có thể hợp tác với các tổ chức quốc tế về môi trường và phát triển bền vững, mở rộng cơ hội phát triển chuỗi cung ứng xanh toàn cầu.
- Sự hỗ trợ từ các tổ chức và chính phủ: Chính phủ Việt Nam đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ cho các doanh nghiệp trong việc chuyển đổi sang sản xuất xanh. Các chính sách này bao gồm ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và tư vấn kỹ thuật, giúp giảm bớt gánh nặng chi phí đầu tư cho doanh nghiệp. Nhiều tổ chức và quỹ đầu tư quốc tế đã cam kết hỗ trợ các dự án phát triển bền vững. Các doanh nghiệp da giày Việt Nam có thể tìm kiếm nguồn vốn từ các quỹ này để đầu tư vào công nghệ và cải tiến sản xuất theo hướng xanh hóa.
- Nâng cao khả năng cạnh tranh toàn cầu: Khi áp dụng tiêu chuẩn xanh, doanh nghiệp không chỉ cạnh tranh dựa trên giá cả mà còn dựa trên chất lượng, uy tín và cam kết bền vững. Điều này giúp các doanh nghiệp Việt Nam nổi bật hơn trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt với các nhà sản xuất khác ở châu Á. Các doanh nghiệp khi đã đạt các tiêu chuẩn của EU về bền vững, doanh nghiệp Việt Nam sẽ dễ dàng mở rộng sang các thị trường phát triển khác có yêu cầu cao về môi trường như Mỹ, Nhật Bản, Canada, nhờ vào kinh nghiệm và uy tín đã xây dựng được tại châu Âu.
- Khuyến khích đổi mới sản phẩm và tăng cường sáng tạo: Sản xuất xanh thúc đẩy các doanh nghiệp tìm kiếm và phát triển các loại nguyên liệu mới, từ đó tạo ra các dòng sản phẩm đa dạng, độc đáo hơn, phù hợp với các phân khúc tiêu dùng cao cấp và đặc biệt tại châu Âu. Với việc đầu tư vào các giải pháp bền vững, doanh nghiệp Việt Nam sẽ có lợi thế khi các xu hướng tiêu dùng và chính sách tại châu Âu tiếp tục hướng đến bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu. Điều này giúp doanh nghiệp đón đầu xu hướng và duy trì tính cạnh tranh lâu dài.
- Thúc đẩy sản xuất theo mô hình kinh tế tuần hoàn:
Gia tăng giá trị sản phẩm và nâng cao lợi thế cạnh tranh: Việc sản xuất theo mô hình kinh tế tuần hoàn, tận dụng tối đa nguyên liệu tái chế, giảm thiểu chất thải và kéo dài vòng đời sản phẩm sẽ giúp các sản phẩm da giày Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn trong mắt người tiêu dùng châu Âu - những người đang ngày càng ưu tiên các sản phẩm thân thiện với môi trường. Điều này không chỉ giúp sản phẩm đáp ứng yêu cầu xanh mà còn nâng cao giá trị thương hiệu trên thị trường quốc tế. Đồng thời, mở rộng cơ hội tiếp cận với các thị trường khó tính khi các sản phẩm được sản xuất theo mô hình tuần hoàn sẽ dễ dàng đạt các chứng nhận quốc tế như ISO 14001, Oeko-Tex và tiêu chuẩn bền vững của EU, từ đó tạo điều kiện thuận lợi để thâm nhập và mở rộng tại các thị trường như Mỹ, Nhật Bản, Canada - những quốc gia cũng đang siết chặt tiêu chuẩn về môi trường. Qua đó tận dụng ưu đãi và hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế và quỹ đầu tư xanh luôn ưu tiên hỗ trợ các doanh nghiệp áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. Doanh nghiệp da giày Việt Nam có thể tận dụng các nguồn vốn từ các quỹ phát triển bền vững của EU, ADB hay WB để đầu tư vào công nghệ tái chế, giảm thiểu chất thải và phát triển sản xuất sạch hơn.
-
Giảm phát thải khí nhà kính: EU luôn đi đầu trong việc siết chặt các quy định về giảm phát thải khí nhà kính. Các doanh nghiệp da giày Việt Nam nếu đầu tư vào các công nghệ sản xuất xanh, giảm phát thải từ nguyên liệu đến khâu vận chuyển sẽ dễ dàng đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe này, từ đó tận dụng ưu đãi thuế và mở rộng thị trường xuất khẩu. Đồng thời, việc giảm phát thải không chỉ đáp ứng yêu cầu về môi trường mà còn giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí sản xuất. Bằng cách áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng, tái sử dụng nước, giảm tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch, doanh nghiệp sẽ giảm được chi phí vận hành và tăng tính bền vững trong dài hạn. Qua đó, doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ giảm phát thải sẽ xây dựng được hình ảnh thương hiệu "xanh", đáp ứng nhu cầu tiêu dùng bền vững của thị trường EU. Đây là yếu tố giúp doanh nghiệp xây dựng niềm tin với khách hàng và tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
(ii) Thách thức
Phát triển xanh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực da giày để đáp ứng thị trường châu Âu trong khuôn khổ EVFTA đang gặp phải nhiều thách thức đáng kể. Dưới đây là những thách thức chính:
- Chi phí đầu tư lớn cho công nghệ xanh: Chuyển đổi sang sản xuất xanh đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư mạnh vào công nghệ sản xuất sạch, cơ sở hạ tầng tái chế và kiểm soát chất thải. Điều này gây khó khăn lớn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ khi nguồn vốn hạn chế. Các công nghệ xanh tiên tiến thường có giá thành cao và cần kỹ thuật vận hành phức tạp. Các doanh nghiệp da giày Việt Nam phải đối mặt với việc nâng cấp cơ sở sản xuất để đáp ứng các tiêu chuẩn châu Âu về bảo vệ môi trường.
- Tuân thủ các quy định khắt khe từ châu Âu: Châu Âu áp dụng quy định nghiêm ngặt về sử dụng hóa chất độc hại (REACH), yêu cầu các sản phẩm nhập khẩu phải không chứa các hóa chất có hại cho sức khỏe và môi trường. Để tuân thủ quy định này, doanh nghiệp phải kiểm soát nghiêm ngặt nguyên liệu đầu vào và quy trình sản xuất, điều này tốn nhiều công sức và chi phí. Ngoài REACH, các tiêu chuẩn như ISO 14001, chứng nhận từ Leather Working Group (LWG) cũng là bắt buộc. Việc đạt được các chứng nhận này yêu cầu doanh nghiệp phải áp dụng hệ thống quản lý môi trường chặt chẽ và chi phí để duy trì các chứng nhận này là không nhỏ.
- Thiếu hụt nguồn lực và nhân sự chuyên môn cao: Để vận hành công nghệ xanh và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, doanh nghiệp cần nhân lực có chuyên môn về sản xuất bền vững. Tuy nhiên, lực lượng lao động trong ngành da giày Việt Nam chủ yếu là lao động phổ thông và chưa được đào tạo chuyên sâu về các quy trình sản xuất thân thiện với môi trường. Đồng thời các doanh nghiệp cũng cần chuyên gia hỗ trợ để đạt tiêu chuẩn quốc tế, nhưng các dịch vụ tư vấn và đào tạo chất lượng cao còn thiếu ở Việt Nam, gây khó khăn cho việc chuyển đổi nhanh chóng.
- Khó khăn trong quản lý chuỗi cung ứng bền vững: Để sản xuất da giày xanh, doanh nghiệp cần sử dụng các loại nguyên liệu thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu bền vững ở Việt Nam còn hạn chế, làm cho các doanh nghiệp phụ thuộc vào nhập khẩu với chi phí cao hơn. Bên cạnh đó các tiêu chuẩn châu Âu yêu cầu thông tin minh bạch về nguồn gốc nguyên liệu và quy trình sản xuất. Việc quản lý và theo dõi chuỗi cung ứng là một thách thức lớn đối với các doanh nghiệp da giày Việt Nam do thiếu hệ thống số hóa và khả năng giám sát.
- Cạnh tranh từ các đối thủ quốc tế: Các doanh nghiệp từ các nước khác, như Trung Quốc và Ấn Độ, đã đầu tư vào sản xuất xanh từ lâu và có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ, nên cạnh tranh rất khốc liệt. Người tiêu dùng châu Âu thường ưu tiên các thương hiệu có uy tín trong lĩnh vực bền vững. Vì vậy, doanh nghiệp Việt Nam, vốn chưa được biết đến nhiều trên thị trường quốc tế, phải nỗ lực xây dựng thương hiệu để có thể cạnh tranh.
- Thiếu hỗ trợ chính sách và cơ chế tài chính phù hợp: Chuyển đổi xanh cần sự hỗ trợ lớn từ nhà nước, nhưng hiện tại, các doanh nghiệp trong ngành da giày Việt Nam chưa được hỗ trợ tài chính đầy đủ để đầu tư vào công nghệ xanh. Bên cạnh đó các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và sản xuất bền vững vẫn chưa rõ ràng và chưa được triển khai hiệu quả. Các chương trình hỗ trợ hiện tại không đáp ứng đủ nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.
- Đòi hỏi liên kết ngành và hợp tác quốc tế: Việc chuyển đổi xanh đòi hỏi sự liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng, từ nhà cung cấp nguyên liệu đến nhà sản xuất và phân phối. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam thường hoạt động độc lập, chưa có hệ thống liên kết để hỗ trợ nhau trong quá trình chuyển đổi xanh. Các doanh nghiệp Việt Nam cần hợp tác với các tổ chức quốc tế để tiếp cận công nghệ mới và tiêu chuẩn xanh, nhưng việc kết nối này còn hạn chế do rào cản về ngôn ngữ và khả năng tiếp cận thông tin.
2. Giải pháp nâng cao khả năng đáp ứng tiêu xanh đối với sản phẩm da giày của thị trường châu Âu
Dưới đây là những khía cạnh chính trong chiến lược phát triển xanh mà các doanh nghiệp da giày có thể áp dụng để đáp ứng yêu cầu của khách hàng châu Âu.
(i) Sử dụng nguyên liệu bền vững và thân thiện với môi trường
- Sử dụng vật liệu tự nhiên và có khả năng tái tạo: Chuyển sang sử dụng da thực vật (vegan leather), cao su tự nhiên, sợi bông hữu cơ hoặc các loại sợi tái chế thay vì da động vật hoặc vật liệu từ nhựa tổng hợp sẽ giúp giảm thiểu tác động đến môi trường và đáp ứng nhu cầu về sản phẩm bền vững từ thị trường châu Âu.
- Da sinh học và vật liệu tái chế: Đầu tư vào da sinh học, như da sản xuất từ các sợi nấm hoặc da từ các chất thải nông nghiệp, cũng là một hướng đi mới có tiềm năng. Ngoài ra, sử dụng nguyên liệu tái chế từ nhựa hoặc rác thải công nghiệp sẽ giúp tiết kiệm tài nguyên và giảm chất thải.
(ii) Cải tiến quy trình sản xuất và tiết kiệm tài nguyên
- Quy trình sản xuất tiết kiệm tài nguyên: Triển khai các quy trình sản xuất có khả năng tối ưu hóa sử dụng nguyên liệu để giảm lãng phí. Ví dụ, sử dụng công nghệ cắt laze hoặc kỹ thuật in 3D để tối đa hóa việc sử dụng da và giảm thiểu lượng phế liệu.
- Tái sử dụng phế liệu: Áp dụng các giải pháp tái sử dụng phế liệu và tái chế trong nội bộ doanh nghiệp, chẳng hạn như biến các mảnh da thừa thành phụ kiện hoặc sản phẩm nhỏ, giúp tối ưu hóa nguyên liệu và giảm thiểu lượng chất thải.
(iii) Tuân thủ tiêu chuẩn và chứng nhận quốc tế
- Chứng nhận an toàn và bảo vệ môi trường: Các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14001 (hệ thống quản lý môi trường), SA8000 (trách nhiệm xã hội), và tiêu chuẩn về sử dụng hóa chất REACH của EU là những yêu cầu không thể thiếu.
- Đảm bảo truy xuất nguồn gốc: Các nhà bán lẻ EU yêu cầu sản phẩm có khả năng truy xuất nguồn gốc từ nguyên liệu đến sản phẩm cuối cùng. Việc áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc như mã QR, blockchain sẽ giúp tăng tính minh bạch của chuỗi cung ứng.
(iv) Phát triển thiết kế sản phẩm bền vững và hướng đến khách hàng EU
- Thiết kế thân thiện với môi trường: Các sản phẩm tối giản, dễ phân hủy và có thể tái chế là những xu hướng phổ biến tại EU. Doanh nghiệp cần thiết kế sản phẩm theo hướng giảm thiểu các thành phần không tái chế, đồng thời sử dụng vật liệu dễ tái tạo.
- Đáp ứng nhu cầu và thị hiếu Châu Âu: Các sản phẩm da giày dành cho EU nên nhấn mạnh tính bền vững và mang phong cách thời trang, phù hợp với văn hóa tiêu dùng của thị trường này. Đồng thời, xây dựng thương hiệu có câu chuyện về sự bền vững và trách nhiệm với môi trường sẽ tạo ấn tượng tốt với người tiêu dùng.
(v) Phát triển chuỗi cung ứng xanh
- Lựa chọn đối tác xanh: Ưu tiên hợp tác với các nhà cung cấp nguyên liệu đã đạt các chứng nhận quốc tế về bền vững như FSC (cho gỗ), GRS (cho vật liệu tái chế), hoặc chứng chỉ ISO 14001 về quản lý môi trường. Điều này đảm bảo rằng nguyên liệu đầu vào đáp ứng tiêu chuẩn xanh, đồng thời tạo nền tảng cho sự bền vững của toàn bộ chuỗi cung ứng.
- Tối ưu hóa chuỗi cung ứng: Áp dụng các biện pháp giảm thiểu phát thải carbon trong chuỗi cung ứng, chẳng hạn như lựa chọn phương tiện vận chuyển thân thiện với môi trường hoặc tối ưu hóa lộ trình vận chuyển.
(vii) Đẩy mạnh hoạt động quảng bá và tăng cường hiện diện thương hiệu xanh tại EU
- Tham gia các sự kiện thương mại tại EU: Các hội chợ và triển lãm như MICAM, Lineapelle là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam quảng bá sản phẩm bền vững và tạo kết nối với khách hàng.
- Sử dụng các kênh truyền thông trực tuyến: Doanh nghiệp có thể quảng bá thương hiệu xanh qua các kênh truyền thông trực tuyến, mạng xã hội và hợp tác với các influencer tại EU để gia tăng nhận diện thương hiệu.
- Xây dựng câu chuyện thương hiệu: Một câu chuyện rõ ràng về cam kết bền vững và nỗ lực bảo vệ môi trường sẽ giúp thương hiệu da giày Việt Nam trở nên khác biệt trong mắt người tiêu dùng châu Âu.
3. Kết luận
Chiến lược phát triển xanh không chỉ là một yêu cầu bắt buộc mà còn là con đường bền vững giúp các doanh nghiệp da giày Việt Nam gia tăng giá trị và cạnh tranh trên thị trường quốc tế, đặc biệt tại EU trong khuôn khổ EVFTA. Bằng việc đầu tư vào công nghệ thân thiện với môi trường, sử dụng nguyên liệu bền vững, cải tiến quy trình sản xuất và xây dựng chuỗi cung ứng xanh, doanh nghiệp không chỉ đáp ứng được những tiêu chuẩn khắt khe của thị trường châu Âu mà còn tạo dựng được hình ảnh thương hiệu uy tín, đáng tin cậy. Hơn thế nữa, chiến lược này giúp doanh nghiệp hướng đến sự phát triển bền vững dài hạn, giảm thiểu rủi ro và tối đa hóa hiệu quả kinh doanh. Trong thời đại mà khách hàng ngày càng ưu tiên các sản phẩm có trách nhiệm với môi trường, chiến lược phát triển xanh chính là nền tảng vững chắc để doanh nghiệp da giày Việt Nam khẳng định vị thế và vươn xa trên thị trường quốc tế./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương (2024). Hướng tới xây dựng chuỗi giá trị bền vững cho ngành da giày tận dụng hiệu quả FTA. Truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/huong-toi-xay-dung-chuoi-gia-tri-ben-vung-cho-nganh-da-giay-tan-dung-hieu-qua-fta.html
2. Bộ Công Thương (2024). Thỏa thuận Xanh châu Âu: Động lực thúc đẩy doanh nghiệp Việt xanh hóa chuỗi sản xuất dệt may. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/phat-trien-ben-vung/thoa-thuan-xanh-chau-au-doanh-nghiep-can-nam-bat-co-hoi-xanh-hoa-chuoi-san-xuat-det-may.html
3. Trang thông tin đối ngoại điện tử - Ban chỉ đạo công tác thông tin đối ngoại (2024). Doanh nghiệp ngành da giày: Đón đầu xu hướng Xanh để phát triển bền vững. Truy cập tại: https://ttdn.vn/hoi-nhap-va-phat-trien/kinh-te-dau-tu/doanh-nghiep-nganh-da-giay-don-dau-xu-huong-xanh-de-phat-trien-ben-vung-109171
4. Tạp chí Công Thương (2023). Chuyển đổi xanh giúp tận dụng tốt hơn Hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://tapchicongthuong.vn/chuyen-doi-xanh-giup-tan-dung-tot-hon-hiep-dinh-evfta-111068.htm
5. Cổng thông tin điện tử Bộ Công Thương (2024). Chuyển đổi xanh để phát triển bền vững - cơ hội để ngành da giày Việt Nam nâng cao giá trị thương hiệu. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/phat-trien-ben-vung/chuyen-doi-xanh-de-phat-trien-ben-vung-.html
6. Báo Xây dựng (2024). Hướng tới sản xuất xanh để tạo đà phát triển ngành Da giày. Truy cập tại:https://baoxaydung.com.vn/huong-toi-san-xuat-xanh-de-tao-da-phat-trien-nganh-da-giay-379052.html
7. Tạp chí Công Thương (2023). Ngành da giày hướng tới giải pháp trung và dài hạn. Truy cập tại: https://tapchicongthuong.vn/nganh-da-giay-huong-toi-giai-phap-trung-va-dai-han-108093.htm
8. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên Minh châu Âu EU (EVFTA) được ký kết vào ngày 30 tháng 6 năm 2019 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 8 năm 2020
9. Bộ Công thương Việt Nam (2020). Những điều cần biết về Hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/nhung-dieu-can-biet-ve-hiep-dinh-evfta.html