Trần Thanh Hằng
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành da giày Việt Nam từ lâu đã giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc gia, là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực và mang lại nhiều giá trị thặng dư. Tuy nhiên, để duy trì và phát triển vị thế này, sản phẩm da giày Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là về nguồn cung nguyên liệu trong việc đáp ứng yêu cầu về xuất xứ hàng hóa theo Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA). Các quy định khắt khe về xuất xứ hàng hóa trong EVFTA không chỉ tạo ra áp lực lớn đối với doanh nghiệp trong việc đảm bảo tính hợp lệ của sản phẩm mà còn làm gia tăng nhu cầu đối với nguồn nguyên liệu nội địa hoặc các thị trường đáp ứng tiêu chuẩn xuất xứ của Liên minh Châu Âu (EU).
Trong bối cảnh đó, việc đáp ứng yêu cầu về nguồn cung để đáp ứng tiêu chuẩn xuất xứ hàng hóa trở thành yếu tố quyết định đối với khả năng tận dụng các ưu đãi thuế quan mà EVFTA mang lại. Các doanh nghiệp da giày Việt Nam cần không ngừng nâng cao năng lực tự chủ nguyên liệu, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và tìm kiếm các giải pháp thay thế nhằm đáp ứng được yêu cầu khắt khe của thị trường châu Âu. Điều này đặt ra yêu cầu cho ngành về việc xây dựng chiến lược phát triển bền vững và hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Từ khoá: Hiệp định EVFTA, da giày, nguyên liệu, xuất xứ hàng hoá
1. Quy tắc xuất xứ trong EVFTA đối với sản phẩm da giày
Hiệp định Thương mại EVFTA quy định cụ thể về quy tắc xuất xứ đối với ngành da giày nhằm đảm bảo sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan khi nhập khẩu vào EU.
- Tiêu chí xuất xứ cho sản phẩm da giày: Theo Hiệp định EVFTA, sản phẩm giày dép (thuộc Chương 64, trừ mã HS 64.06) phải đáp ứng tiêu chí xuất xứ cụ thể để được hưởng ưu đãi thuế quan. Cụ thể, sản phẩm phải trải qua quá trình gia công hoặc chế biến đáng kể tại Việt Nam, trong đó các bộ phận như mũ giày và đế lót trong hoặc các bộ phận đế khác không được nhập khẩu từ ngoài khối EU để lắp ráp thành sản phẩm hoàn chỉnh. Điều này có nghĩa là các công đoạn như may, lắp ráp và hoàn thiện sản phẩm phải được thực hiện tại Việt Nam.
- Tích lũy xuất xứ: Hiệp định EVFTA cho phép áp dụng cơ chế tích lũy xuất xứ với một số quốc gia có hiệp định thương mại tự do với EU, như Hàn Quốc. Điều này có nghĩa là nguyên liệu có xuất xứ từ Hàn Quốc có thể được coi là có xuất xứ hợp lệ khi sản xuất sản phẩm da giày tại Việt Nam để xuất khẩu sang EU. Tuy nhiên, việc áp dụng cơ chế này đòi hỏi doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định cụ thể và có chứng từ chứng nhận xuất xứ phù hợp.
- Chứng nhận xuất xứ: Để được hưởng ưu đãi thuế quan theo EVFTA, doanh nghiệp cần cung cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) mẫu EUR.1 hoặc tự chứng nhận xuất xứ theo quy định. Việc tự chứng nhận xuất xứ được áp dụng cho nhà xuất khẩu có lô hàng trị giá không quá 6.000 EUR hoặc nhà xuất khẩu đủ điều kiện theo quy định của Bộ Công Thương.
2. Thách thức về nguồn cung nguyên liệu đối với sản phẩm da giày xuất khẩu sang thị trường EU
Hiệp định Thương mại EVFTA mang lại nhiều ưu đãi thuế quan cho sản phẩm da giày Việt Nam, tạo điều kiện thúc đẩy xuất khẩu vào thị trường châu Âu. Tuy nhiên, đi kèm với những lợi thế này là các yêu cầu nghiêm ngặt về xuất xứ hàng hóa, đặt ra nhiều thách thức về nguồn cung nguyên liệu đáp ứng yêu cầu xuất xứ cho doanh nghiệp da giày trong nước.
- Phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu: Sản phẩm da giày Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt là từ Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan - những quốc gia không thuộc EU. Theo yêu cầu của EVFTA, các sản phẩm muốn được hưởng ưu đãi thuế quan phải có nguyên liệu xuất xứ từ Việt Nam hoặc từ các quốc gia có hiệp định thương mại với EU. Điều này khiến cho sản phẩm da giày Việt Nam gặp khó khăn trong việc đảm bảo tỷ lệ nội địa hóa cao hoặc đáp ứng quy tắc xuất xứ theo yêu cầu.
- Hạn chế trong việc tự cung nguyên liệu: Mặc dù sản phẩm da giày Việt Nam đang phát triển, nhưng khả năng tự cung cấp nguyên liệu trong nước vẫn còn hạn chế. Việt Nam chưa có đủ công suất và công nghệ để sản xuất các loại nguyên liệu chính yếu như da thuộc, đế giày, và các phụ kiện khác, dẫn đến việc doanh nghiệp phải dựa vào nguyên liệu nhập khẩu. Điều này gây khó khăn trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ của EVFTA.
- Chi phí nội địa hóa nguyên liệu cao: Nỗ lực tăng tỷ lệ nội địa hóa hoặc tìm kiếm nguồn nguyên liệu từ các nước có hiệp định thương mại với EU đòi hỏi đầu tư lớn vào sản xuất nguyên liệu trong nước. Tuy nhiên, việc phát triển nguồn cung nguyên liệu nội địa có thể gia tăng chi phí sản xuất cho doanh nghiệp, ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của sản phẩm da giày Việt Nam trên thị trường quốc tế.
- Biến động giá và rủi ro chuỗi cung ứng: Do phụ thuộc nhiều vào nguồn cung từ nước ngoài, sản phẩm da giày Việt Nam phải đối mặt với rủi ro từ sự biến động giá nguyên liệu và bất ổn trong chuỗi cung ứng quốc tế. Những biến động này có thể làm tăng chi phí sản xuất và giảm khả năng đáp ứng kịp thời nhu cầu của thị trường, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng chuỗi cung ứng toàn cầu.
- Thiếu hụt công nghệ và kỹ thuật sản xuất nội địa: Để đảm bảo tuân thủ quy tắc xuất xứ, các công đoạn sản xuất chính như lắp ráp và hoàn thiện sản phẩm phải diễn ra tại Việt Nam. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng có công nghệ và trang thiết bị sản xuất hiện đại để thực hiện các công đoạn này theo tiêu chuẩn của EU. Đặc biệt, đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, chi phí đầu tư vào công nghệ và kỹ thuật là một trở ngại lớn, ảnh hưởng đến chất lượng và khả năng đáp ứng tiêu chuẩn xuất xứ của sản phẩm.
- Rào cản tích lũy xuất xứ từ các quốc gia ngoài EU: Mặc dù EVFTA cho phép tích lũy xuất xứ với một số quốc gia có hiệp định thương mại tự do với EU, những điều này vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu nguyên liệu của sản phẩm da giày. Những quốc gia cung cấp nguyên liệu chủ yếu của Việt Nam, như Trung Quốc, không nằm trong danh sách tích lũy xuất xứ, gây khó khăn cho doanh nghiệp khi cần kết hợp các nguồn cung quốc tế để đáp ứng quy tắc xuất xứ.
- Yêu cầu cao về tỷ lệ nội địa hóa: Theo EVFTA, các sản phẩm da giày cần đạt tỷ lệ nội địa hóa cao hoặc phải được sản xuất phần lớn từ nguyên liệu có xuất xứ Việt Nam hoặc từ EU. Tuy nhiên, khả năng sản xuất và cung cấp nguyên liệu nội địa cho sản phẩm da giày Việt Nam vẫn còn hạn chế. Việc phát triển nguồn nguyên liệu nội địa hoặc tìm kiếm các nguồn cung phù hợp từ các quốc gia khác là một quá trình phức tạp, đòi hỏi đầu tư lớn và thời gian dài.
- Quy trình chứng nhận xuất xứ phức tạp: Để chứng minh sản phẩm đạt chuẩn xuất xứ theo EVFTA, các doanh nghiệp cần có Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) mẫu EUR.1 hoặc tự chứng nhận xuất xứ nếu đủ điều kiện. Tuy nhiên, việc chuẩn bị và cung cấp đầy đủ tài liệu chứng minh xuất xứ theo các tiêu chuẩn chặt chẽ của EVFTA là một quy trình phức tạp và tốn kém. Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đây là một thách thức lớn, đặc biệt là khi họ thiếu kinh nghiệm và nguồn lực để thực hiện quy trình này.
3. Giải pháp đáp ứng yêu cầu về xuất xứ hàng hóa khi xuất khẩu các sản phẩm da giày sang thị trường EU
Để khắc phục các thách thức về nguồn cung nguyên liệu trong việc đáp ứng yêu cầu về xuất xứ hàng hóa đối với các sản phẩm da giày, đặc biệt trong bối cảnh EVFTA, doanh nghiệp Việt Nam cần triển khai một loạt giải pháp nhằm đảm bảo tính ổn định của nguồn cung, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường EU. Dưới đây là các giải pháp chính:
(i) Tăng cường phát triển nguồn cung nguyên liệu trong nước
Đầu tư vào ngành công nghiệp phụ trợ: Phát triển ngành phụ trợ như sản xuất da thuộc, đế giày, vải, và các phụ liệu giúp các doanh nghiệp trong nước tự chủ nguyên liệu. Chính phủ và các doanh nghiệp nên hợp tác để xây dựng các khu công nghiệp phụ trợ da giày, tạo nền tảng lâu dài cho việc phát triển nguyên liệu nội địa. Tăng cường hợp tác với các nhà cung cấp nguyên liệu trong nước thông qua các hợp đồng dài hạn, giúp đảm bảo nguồn cung ổn định và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu.
Đồng thời thúc đẩy sản xuất nguyên liệu tái chế bằng việc khuyến khích sử dụng nguyên liệu tái chế hoặc thân thiện với môi trường như da thuộc tái chế hoặc các vật liệu sinh học. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí mà còn phù hợp với xu hướng tiêu dùng bền vững của EU.
(ii) Đảm bảo tuân thủ quy tắc xuất xứ theo EVFTA
Theo quy định EVFTA, sản phẩm da giày muốn được hưởng ưu đãi thuế quan phải đạt tỷ lệ nội địa hóa từ các nước thành viên EVFTA. Do đó, các doanh nghiệp cần đảm bảo rằng các nguyên liệu chính phải có xuất xứ rõ ràng và đáp ứng các yêu cầu về xuất xứ. Để đảm bảo nguồn cung hợp lệ theo quy tắc xuất xứ của EVFTA, doanh nghiệp có thể tìm kiếm nguyên liệu từ các đối tác trong khối FTA hoặc từ các quốc gia có thỏa thuận thương mại với EU.
Ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, việc sử dụng các công nghệ truy xuất nguồn gốc, như mã QR hoặc blockchain, giúp doanh nghiệp có thể cung cấp thông tin rõ ràng về nguồn gốc nguyên liệu và đảm bảo minh bạch trong quy trình xuất xứ.
(iii) Đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu
Tìm kiếm nhà cung cấp mới từ các quốc gia khác, để tránh rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng, doanh nghiệp cần xây dựng nguồn cung từ nhiều quốc gia khác nhau, đặc biệt là từ các nước ASEAN hoặc các nước đối tác của EVFTA. Bên cạnh đó ký kết hợp đồng dài hạn với nhà cung cấp, đàm phán các hợp đồng dài hạn với nhà cung cấp để ổn định giá cả và đảm bảo nguồn cung. Việc ký kết hợp đồng lâu dài với nhà cung cấp sẽ giúp doanh nghiệp chủ động về nguyên liệu, giảm bớt ảnh hưởng từ biến động giá.
(iv) Thúc đẩy đổi mới công nghệ và tự động hóa sản xuất: Đổi mới công nghệ sản xuất, đặc biệt là công nghệ tự động hóa, sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm nguyên liệu và tăng năng suất. Việc này không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn giúp nâng cao chất lượng sản phẩm. Các tiêu chuẩn quốc tế như ISO, SA8000 hoặc BSCI sẽ giúp doanh nghiệp quản lý chất lượng sản phẩm tốt hơn và đáp ứng các tiêu chuẩn nhập khẩu của EU.
(v) Tận dụng các chương trình hỗ trợ và xúc tiến thương mại từ EVFTA: Doanh nghiệp nên tham gia các chương trình xúc tiến thương mại và đào tạo do Chính phủ và các hiệp hội ngành hàng tổ chức, nhằm nâng cao kiến thức về quy định xuất xứ và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Ngoài ra các tổ chức quốc tế như UNIDO, IFC, hoặc các quỹ hỗ trợ phát triển của EU thường có các chương trình giúp nâng cao năng lực sản xuất và hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp da giày, đặc biệt là trong việc cải thiện chuỗi cung ứng và đáp ứng quy định xuất xứ.
(vi) Xây dựng liên kết và tham gia hiệp hội ngành hàng: Việc tham gia các hiệp hội và liên kết ngành giúp doanh nghiệp có thêm cơ hội hợp tác và chia sẻ nguồn lực, giảm thiểu rủi ro về nguồn cung và tạo tiếng nói chung để thương lượng với các nhà cung cấp. Đồng thời phát triển các cụm công nghiệp da giày tại các khu vực trọng điểm giúp tăng cường kết nối giữa các doanh nghiệp và các nhà cung cấp, từ đó tăng hiệu quả trong việc đảm bảo nguồn cung.
(vii) Nâng cao năng lực quản lý và đào tạo nhân lực về chuỗi cung ứng: Nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nhân viên về các quy định xuất xứ của EVFTA và kỹ năng quản lý chuỗi cung ứng giúp doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ và giảm rủi ro trong quá trình sản xuất. Xây dựng đội ngũ chuyên gia về chuỗi cung ứng, doanh nghiệp nên có đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm trong quản lý chuỗi cung ứng để tối ưu hóa quá trình mua sắm nguyên liệu, kiểm soát chất lượng và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
4. Kết luận
Thách thức về nguồn cung nguyên liệu trong việc đáp ứng yêu cầu về xuất xứ hàng hóa trong Hiệp định EVFTA đặt ra nhiều rào cản đáng kể đối với sản phẩm da giày Việt Nam. Những quy định khắt khe về xuất xứ hàng hóa yêu cầu doanh nghiệp phải không chỉ đảm bảo nguyên liệu có xuất xứ phù hợp mà còn tiến hành các công đoạn sản xuất chính ngay tại Việt Nam. Điều này đòi hỏi ngành da giày phải có chiến lược đầu tư vào phát triển nguồn nguyên liệu nội địa, nâng cao năng lực sản xuất, và xây dựng các mối quan hệ cung ứng bền vững.
Trong thời gian tới, nếu các doanh nghiệp da giày có thể vượt qua những thách thức này bằng cách đẩy mạnh nội địa hóa nguồn nguyên liệu và hoàn thiện chuỗi cung ứng, họ sẽ có cơ hội không chỉ tận dụng được các ưu đãi thuế quan mà EVFTA mang lại mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường châu Âu. Đồng thời, quá trình này sẽ giúp sản phẩm da giày Việt Nam tiến tới phát triển bền vững, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các thị trường ngoài EU, từ đó gia tăng giá trị và uy tín của sản phẩm “Made in Vietnam” trong mắt người tiêu dùng quốc tế./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương (2024). Hướng tới xây dựng chuỗi giá trị bền vững cho ngành da giày tận dụng hiệu quả FTA. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/huong-toi-xay-dung-chuoi-gia-tri-ben-vung-cho-nganh-da-giay-tan-dung-hieu-qua-fta.html
2. Tạp chí Công Thương (2023). Ngành da giày hướng tới giải pháp trung và dài hạn. Truy cập tại: https://tapchicongthuong.vn/nganh-da-giay-huong-toi-giai-phap-trung-va-dai-han-108093.htm
3. Trung tâm WTO và Hội nhập –VCCI (2024). Ngành dệt may giải bài toán xuất xứ hàng hoá trong hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://trungtamwto.vn/thi-truong-duc/tin-tuc/27045-nganh-det-may-giai-bai-toan-xuat-xu-hang-hoa-trong-hiep-dinh-evfta
4. Tạp chí Tài chính (2024). Doanh nghiệp xuất khẩu da giày còn đối diện nhiều thách thức. Truy cập tại: https://tapchitaichinh.vn/doanh-nghiep-xuat-khau-da-giay-con-doi-dien-nhieu-thach-thuc.html
5. Tạp chí Tài chính (2024). Dệt may Việt Nam với quy tắc xuất xứ trong hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://tapchitaichinh.vn/det-may-viet-nam-voi-quy-tac-xuat-xu-trong-hiep-dinh-evfta.html
6. Cổng thông tin điện tử Tổng Cục Hải Quan (2024). Tìm lối đi bền vững để ngành da giày vượt qua rào cản tại thị trường xuất khẩu. Truy cập tại: http://customs.gov.vn:8228/index.jsp?pageId=3244&aid=198573&cid=5271
7. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên Minh châu Âu EU (EVFTA) được ký kết vào ngày 30 tháng 6 năm 2019 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 8 năm 2020.
8. Bộ Công thương Việt Nam (2020). Những điều cần biết về Hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/nhung-dieu-can-biet-ve-hiep-dinh-evfta.html