Trần Thanh Hằng
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Trong bối cảnh Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA) có hiệu lực, ngành da giày Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức lớn. EVFTA không chỉ mang lại lợi ích từ việc giảm thuế xuất nhập khẩu, mà còn mở ra cánh cửa để các doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là tại thị trường châu Âu. Tuy nhiên, để tận dụng được các lợi ích này, các doanh nghiệp da giày Việt Nam cần xây dựng và duy trì một hệ thống quản trị chuỗi cung ứng hiệu quả, đảm bảo sự kết nối liền mạch và bền vững giữa các mắt xích trong chuỗi. Các yếu tố như quản lý mối quan hệ với nhà cung cấp, áp dụng công nghệ tiên tiến, tối ưu hóa quy trình logistics và tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững là những yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp đáp ứng được các yêu cầu khắt khe từ thị trường châu Âu. Bài viết này sẽ tập trung phân tích những yếu tố quan trọng trong quản trị chuỗi cung ứng nhằm đảm bảo kết nối hiệu quả giữa các doanh nghiệp trong ngành da giày, qua đó giúp họ tận dụng tối đa các lợi thế mà EVFTA mang lại, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Từ khoá: Hiệp định EVFTA, da giày, chuỗi cung ứng, doanh nghiệp
1. Một số yếu tố quan trọng trong quản trị chuỗi cung ứng da giày
Chuỗi cung ứng kết nối giữa các doanh nghiệp da giày tại Việt Nam trong khuôn khổ EVFTA là một hệ thống hợp tác chặt chẽ giữa các mắt xích quan trọng như nhà cung cấp nguyên vật liệu, nhà sản xuất, các đơn vị logistics và các nhà phân phối. Với những cam kết mạnh mẽ từ EVFTA về giảm thuế nhập khẩu và yêu cầu về quy tắc xuất xứ, các doanh nghiệp da giày Việt Nam đang nỗ lực tạo dựng chuỗi cung ứng liên kết chặt chẽ để tận dụng tối đa các lợi ích từ hiệp định này.
Một trong những thách thức lớn của ngành là đáp ứng quy tắc xuất xứ "từ sợi trở đi" của EU, yêu cầu sản phẩm phải có nguồn gốc từ nội khối EU hoặc Việt Nam để được hưởng ưu đãi thuế quan. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải cải thiện khả năng tự cung ứng nguyên vật liệu và mở rộng hợp tác với các nhà cung cấp nội địa, thay vì phụ thuộc quá nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu từ các nước ngoài khối. Để quản trị chuỗi cung ứng hiệu quả và đảm bảo kết nối chặt chẽ giữa các doanh nghiệp da giày Việt Nam trong khuôn khổ EVFTA, cần phân tích và tối ưu một số yếu tố quan trọng. Những yếu tố này bao gồm quản trị mối quan hệ với nhà cung cấp, tối ưu hóa quy trình logistics, áp dụng công nghệ quản trị chuỗi cung ứng hiện đại, và tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững của EU.
(ii) Quản trị mối quan hệ với nhà cung cấp
Trong ngành da giày, nguồn nguyên vật liệu đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo chất lượng sản phẩm và tính cạnh tranh về giá thành. EVFTA yêu cầu các sản phẩm phải đáp ứng quy tắc xuất xứ nội khối hoặc từ Việt Nam, do đó việc xây dựng và duy trì mối quan hệ bền vững với các nhà cung cấp trong nước là cần thiết. Điều này giúp doanh nghiệp giảm thiểu phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu ngoài khối, giảm chi phí, và đáp ứng tiêu chuẩn xuất xứ từ EU.
Các doanh nghiệp cần chọn lọc nhà cung cấp có khả năng cung ứng ổn định và đáp ứng yêu cầu kỹ thuật của thị trường EU, đồng thời xây dựng hợp đồng hợp tác dài hạn để ổn định nguồn cung. Sự hợp tác chặt chẽ còn giúp các doanh nghiệp chia sẻ thông tin về xu hướng thị trường, yêu cầu chất lượng, và các đổi mới kỹ thuật, qua đó nâng cao hiệu suất và sự linh hoạt.
(ii) Tối ưu hóa quy trình logistics và quản lý tồn kho
Logistics hiệu quả là yếu tố quan trọng trong chuỗi cung ứng da giày, giúp tối ưu hóa thời gian giao hàng, giảm chi phí và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu của thị trường EU. Quy trình logistics cần được sắp xếp hợp lý, từ khâu vận chuyển nguyên liệu đến phân phối sản phẩm cuối cùng. Đặc biệt, việc áp dụng công nghệ trong quản lý tồn kho và theo dõi lô hàng giúp giảm thiểu lãng phí, tối ưu hóa không gian lưu trữ, và giảm thiểu rủi ro gián đoạn trong quá trình sản xuất. Đối với doanh nghiệp da giày, đầu tư vào hệ thống quản lý logistics và tồn kho hiện đại không chỉ giúp giảm chi phí vận chuyển mà còn nâng cao khả năng đáp ứng linh hoạt khi có biến động trong đơn hàng từ thị trường EU, đảm bảo hàng hóa luôn sẵn sàng khi cần thiết.
(iii) Ứng dụng công nghệ trong quản trị chuỗi cung ứng
Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường tính minh bạch và hiệu quả của chuỗi cung ứng. Sử dụng các hệ thống quản trị chuỗi cung ứng như ERP (Enterprise Resource Planning) hoặc SCM (Supply Chain Management) giúp doanh nghiệp da giày theo dõi và quản lý toàn bộ quy trình từ nguyên liệu đến sản phẩm hoàn thiện. Công nghệ này cung cấp thông tin chi tiết, giúp cải thiện quá trình ra quyết định và tăng cường sự phối hợp giữa các doanh nghiệp trong chuỗi. Ngoài ra, công nghệ blockchain cũng đang được nhiều doanh nghiệp quan tâm để minh bạch hóa chuỗi cung ứng và tạo niềm tin với khách hàng về nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm. Công nghệ này hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam đảm bảo tuân thủ các yêu cầu của EVFTA, đặc biệt là về truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng.
(iv) Tuân thủ tiêu chuẩn bền vững và bảo vệ môi trường
EVFTA đặt ra các yêu cầu cao về tiêu chuẩn bền vững và bảo vệ môi trường, điều này đòi hỏi doanh nghiệp da giày phải đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về xử lý chất thải, điều kiện lao động và tác động môi trường. Các doanh nghiệp cần áp dụng các biện pháp thân thiện với môi trường như tái chế nguyên liệu, giảm thiểu khí thải, và sử dụng năng lượng tái tạo trong quy trình sản xuất.
Việc tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững không chỉ giúp doanh nghiệp đạt các chứng nhận cần thiết để xuất khẩu vào thị trường EU mà còn xây dựng uy tín và lòng tin với người tiêu dùng châu Âu, ngày càng ưu tiên sản phẩm có nguồn gốc bền vững.
(v) Tăng cường hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các doanh nghiệp
Trong một chuỗi cung ứng đa thành phần, sự phối hợp chặt chẽ và chia sẻ thông tin kịp thời giữa các doanh nghiệp là yếu tố cốt lõi giúp tối ưu hóa hoạt động và tránh các rủi ro gián đoạn. Các doanh nghiệp da giày cần tạo dựng mối quan hệ hợp tác vững chắc, xây dựng hệ thống chia sẻ dữ liệu để theo dõi và phản hồi nhanh chóng về nhu cầu, xu hướng tiêu dùng và yêu cầu thị trường từ châu Âu.
Đồng thời, sự hợp tác cũng giúp các doanh nghiệp chia sẻ kinh nghiệm, cải tiến quy trình sản xuất và nâng cao khả năng đáp ứng các yêu cầu phức tạp của thị trường EU. Sự phối hợp này còn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao khả năng cạnh tranh của toàn ngành da giày Việt Nam.
2. Thực trạng quản trị chuỗi cung ứng trong ngành da giày
Hiện tại, ngành da giày Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức và cơ hội trong quản trị chuỗi cung ứng nhằm đảm bảo kết nối hiệu quả giữa các doanh nghiệp, đặc biệt là trong bối cảnh Hiệp định EVFTA mang lại những yêu cầu khắt khe và cơ hội mở rộng thị trường. Một số yếu tố quan trọng trong quản trị chuỗi cung ứng của ngành da giày hiện nay bao gồm thực trạng về nguồn cung nguyên vật liệu, quy trình logistics, ứng dụng công nghệ, tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững, và mức độ hợp tác giữa các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng.
Nguồn cung nguyên vật liệu: Ngành da giày Việt Nam hiện đang phụ thuộc phần lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc (khoảng 50-60%) và Hàn Quốc. Trong khi đó, tỷ lệ nội địa hóa nguyên vật liệu trong ngành da giày Việt Nam còn thấp, chỉ đạt khoảng 30-40%. Điều này đặt ra thách thức lớn khi EVFTA yêu cầu sản phẩm phải đáp ứng quy tắc xuất xứ để được hưởng ưu đãi thuế quan. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc đáp ứng các quy tắc xuất xứ của EVFTA, gây ảnh hưởng đến khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan và gặp các khó khăn như là: rủi ro về nguồn cung khi gặp sự gián đoạn từ thị trường Trung Quốc, Hàn Quốc sẽ gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất trong nước; hay chi phí sản xuất cao với giá nguyên liệu nhập khẩu thường cao hơn so với sản xuất trong nước, cộng thêm chi phí vận chuyển và hải quan. Đồng thời sẽ khó đáp ứng quy tắc xuất xứ khi việc nhập khẩu nguyên liệu từ ngoài khối EU sẽ khiến sản phẩm khó được công nhận đủ điều kiện để hưởng ưu đãi thuế theo EVFTA vì hiện nguồn cung nguyên liệu của Việt Nam đến từ Trung Quốc và Hàn Quốc.
Nguyên nhân có thể kể đến là thiếu các nhà cung cấp nguyên liệu trong nước đạt tiêu chuẩn quốc tế. Đồng thời, năng lực sản xuất nguyên liệu nội địa chưa đủ mạnh, thiếu đầu tư vào công nghệ tiên tiến để đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững của EU.
Quy trình logistics và quản lý tồn kho: Chi phí logistics của ngành da giày Việt Nam chiếm tới 20-25% giá trị sản phẩm - cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Thái Lan hay Singapore (khoảng 10-15%). Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) thường thiếu khả năng đầu tư vào hạ tầng logistics hiện đại và hệ thống quản lý tồn kho tự động.
Hiện nay, Việt Nam đang gặp các vấn đề chính như chậm trễ trong vận chuyển do thiếu hệ thống logistics hiện đại, nhiều lô hàng bị chậm, đặc biệt trong khâu xuất khẩu. Quản lý tồn kho hiện nay còn lạc hậu vì chủ yếu vẫn áp dụng quản lý thủ công, gây lãng phí và thất thoát.
Nguyên nhân có thể kể đến là Việt Nam còn thiếu đầu tư vào cơ sở hạ tầng logistics, đồng thời các doanh nghiệp nhỏ thiếu nguồn lực tài chính để áp dụng các hệ thống quản lý thông minh, và hạn chế thiếu nguồn lực tài chính để áp dụng các hệ thống quản lý thông minh.
Ứng dụng công nghệ trong quản trị chuỗi cung ứng: Mức độ ứng dụng công nghệ trong chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp da giày Việt Nam còn chưa cao khi khoảng 60% các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong ngành da giày vẫn quản lý chuỗi cung ứng bằng phương pháp truyền thống. Hầu hết các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn quản trị chuỗi cung ứng theo phương pháp thủ công, dẫn đến hiệu suất thấp và thiếu tính minh bạch. Do đó việc thiếu công nghệ dẫn đến làm giảm khả năng theo dõi, kiểm soát chất lượng và dự báo nhu cầu chính xác, gây ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh khi xuất khẩu sang EU.
Tuân thủ tiêu chuẩn bền vững và bảo vệ môi trường: Các doanh nghiệp Việt Nam đang đối mặt với áp lực lớn từ thị trường EU về tiêu chuẩn bền vững và bảo vệ môi trường. Chỉ một số ít doanh nghiệp lớn đáp ứng được yêu cầu này, trong khi phần lớn các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa đủ nguồn lực để đầu tư vào công nghệ xử lý chất thải và các tiêu chuẩn an toàn lao động cao. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững của EU đòi hỏi chi phí cao, đặc biệt là trong đầu tư công nghệ xanh, quy trình sản xuất thân thiện với môi trường và quản lý chất thải hiệu quả, cũng đang là thách thức cho doanh nghiệp để tuân thủ tiêu chuẩn này.
3. Giải pháp trong việc quản trị chuỗi cung ứng để đảm bảo kết nối hiệu quả giữa các doanh nghiệp da giày
Để đảm bảo kết nối hiệu quả giữa các doanh nghiệp da giày Việt Nam trong chuỗi cung ứng, đồng thời tối ưu hóa việc hưởng lợi từ Hiệp định EVFTA, cần có các giải pháp cụ thể trong nhiều khía cạnh quản trị. Các giải pháp này không chỉ nhằm cải thiện năng lực nội tại của từng doanh nghiệp mà còn tạo ra sự hợp tác, chia sẻ nguồn lực và nâng cao sức cạnh tranh của ngành da giày Việt Nam trên thị trường quốc tế. Cụ thể:
Phát triển nguồn cung ứng nguyên liệu nội địa và từ EU: Như đã trình bày thì hiện nay, hơn 60% nguyên liệu da giày của Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc và Hàn Quốc. Điều này không chỉ làm gia tăng chi phí sản xuất, kéo dài thời gian giao hàng mà còn gây khó khăn trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ của EVFTA, khiến doanh nghiệp không được hưởng ưu đãi thuế quan. Trong khi đó, Hiện nay, hơn 60% nguyên liệu da giày của Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc và Hàn Quốc. Điều này không chỉ làm gia tăng chi phí sản xuất, kéo dài thời gian giao hàng mà còn gây khó khăn trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ của EVFTA, khiến doanh nghiệp không được hưởng ưu đãi thuế quan.
Do đó, cần khuyến khích các doanh nghiệp lớn đầu tư vào sản xuất nguyên liệu nội địa đạt tiêu chuẩn chất lượng và môi trường theo yêu cầu của EU. Đây là cách giúp giảm chi phí nhập khẩu và đảm bảo nguồn nguyên liệu ổn định. Tích cực xây dựng liên kết với các nhà cung cấp nguyên liệu trong khối EU để đảm bảo tuân thủ quy tắc xuất xứ và tận dụng lợi thế thuế quan. Và xây dựng cụm liên kết ngành công nghiệp phụ trợ, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp da giày nhỏ và vừa tiếp cận nguồn nguyên liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế với giá hợp lý.
Cải tiến và tối ưu hóa hệ thống logistics: Chi phí logistics tại Việt Nam chiếm 20-25% giá thành sản phẩm, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu (10-15%). Điều này làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm da giày trên thị trường EU. Trong khi, thị trường EU yêu cầu giao hàng đúng hạn với tiêu chuẩn chất lượng cao. Trong khi đó, hệ thống logistics lạc hậu đang là điểm yếu lớn của doanh nghiệp da giày Việt Nam, khiến nhiều doanh nghiệp bị phạt hoặc hủy đơn hàng.
Đầu tư vào hệ thống logistics và vận chuyển hiện đại như sử dụng hệ thống quản lý tồn kho tự động, các phần mềm quản lý vận tải và tích hợp công nghệ IoT để theo dõi lộ trình và trạng thái hàng hóa. Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác giữa các doanh nghiệp để tối ưu hóa chi phí logistics thông qua việc chia sẻ kho bãi và vận chuyển.
Ứng dụng công nghệ quản trị chuỗi cung ứng hiện đại: Hầu hết các doanh nghiệp da giày Việt Nam vẫn quản lý chuỗi cung ứng theo cách truyền thống, thiếu công nghệ hiện đại. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu minh bạch, khó kiểm soát chất lượng, khó truy xuất nguồn gốc - yêu cầu bắt buộc từ thị trường EU. Đồng thời còn thiếu công nghệ cũng gây khó khăn trong việc dự báo nhu cầu thị trường và quản lý tồn kho, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh.
Thế nên, khuyến khích các doanh nghiệp da giày, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, áp dụng các hệ thống quản trị chuỗi cung ứng tiên tiến như ERP (Enterprise Resource Planning) và SCM (Supply Chain Management). Sử dụng blockchain để tăng tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng và đảm bảo truy xuất nguồn gốc.
Tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững và nâng cao trách nhiệm xã hội: Đầu tư vào công nghệ sản xuất sạch và quy trình xử lý chất thải, giảm thiểu tác động môi trường và tuân thủ các tiêu chuẩn lao động an toàn. Các doanh nghiệp có thể tham gia vào các chương trình chứng nhận bền vững quốc tế như SA8000, ISO 14001 hoặc các chương trình tương tự.
Xây dựng hệ sinh thái hợp tác giữa các doanh nghiệp trong ngành: Tăng cường sự liên kết giữa các doanh nghiệp da giày thông qua các hiệp hội ngành hoặc các liên minh hợp tác. Thiết lập các nền tảng chia sẻ thông tin và tài nguyên giúp các doanh nghiệp trao đổi dữ liệu về nguồn cung, xu hướng thị trường và công nghệ.
Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên môn về chuỗi cung ứng: Đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu về quản trị chuỗi cung ứng, công nghệ thông tin và các tiêu chuẩn quốc tế để nâng cao trình độ chuyên môn của đội ngũ nhân viên. Các doanh nghiệp có thể tổ chức các khóa đào tạo nội bộ, hoặc hợp tác với các tổ chức đào tạo uy tín để nâng cao kỹ năng cho nhân viên.
4. Kết luận
Tóm lại, việc quản trị chuỗi cung ứng hiệu quả là yếu tố quan trọng giúp các doanh nghiệp da giày Việt Nam tận dụng tối đa các lợi ích từ Hiệp định EVFTA. Để duy trì sự kết nối bền vững và hiệu quả trong chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp cần chú trọng vào việc xây dựng mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với nhà cung cấp, tối ưu hóa quy trình logistics, và áp dụng các công nghệ quản trị hiện đại. Đồng thời, việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về bền vững cũng là điều kiện tiên quyết để đáp ứng được yêu cầu của thị trường châu Âu.
Nhờ vào những yếu tố này, các doanh nghiệp không chỉ nâng cao khả năng cạnh tranh mà còn tạo dựng được niềm tin và uy tín đối với đối tác quốc tế. Điều này không chỉ giúp củng cố vị thế của ngành da giày Việt Nam trên thị trường toàn cầu mà còn mở ra nhiều cơ hội hợp tác dài hạn với các thị trường khó tính như EU. Qua đó EVFTA trở thành bàn đạp vững chắc để ngành da giày Việt Nam vươn xa hơn, đóng góp vào sự phát triển bền vững của cả ngành trong tương lai.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương (2024). Hướng tới xây dựng chuỗi giá trị bền vững cho ngành da giày tận dụng hiệu quả FTA. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/huong-toi-xay-dung-chuoi-gia-tri-ben-vung-cho-nganh-da-giay-tan-dung-hieu-qua-fta.html
2. Tạp chí Công Thương (2023). Ngành da giày hướng tới giải pháp trung và dài hạn. Truy cập tại: https://tapchicongthuong.vn/nganh-da-giay-huong-toi-giai-phap-trung-va-dai-han-108093.htm
3. Báo Công Thương (2024). Xây dựng Hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp da giày tận dụng tốt hơn EVFTA. Truy cập tại: https://congthuong.vn/xay-dung-he-sinh-thai-ho-tro-doanh-nghiep-da-giay-tan-dung-tot-hon-evfta-343246.html
4. Nguyễn Thị Quỳnh Hương (2022). EVFTA cơ hội và thách thức cho ngành da giày Việt Nam. Tạp chí kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương, Trang 31-32-33.
5. Trung tâm WTO và Hội nhập –VCCI (2024). Tận dụng EVFTA, xuất khẩu da giày tăng tốc vào EU. Truy cập tại: https://trungtamwto.vn/su-kien/27348-tan-dung-evfta-xuat-khau-da-giay-tang-toc-vao-eu#
6. Báo Điện tử Chính phủ (2019). EVFTA: Động lực tăng trưởng cho ngành da giày. Truy cập tại: https://baochinhphu.vn/evfta-dong-luc-tang-truong-cho-nganh-da-giay-102258156.htm
7. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – Liên Minh châu Âu EU (EVFTA) được ký kết vào ngày 30 tháng 6 năm 2019 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 8 năm 2020
8. Bộ Công thương Việt Nam (2020). Những điều cần biết về Hiệp định EVFTA. Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/nhung-dieu-can-biet-ve-hiep-dinh-evfta.html