Bùi Thị Thanh Thủy
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, việc giảm thiểu các thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan đã trở thành một yêu cầu cấp thiết để tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và xuất khẩu. Đặc biệt, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) mở ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường EU với ưu đãi thuế quan đáng kể. Tuy nhiên, các rào cản hành chính trong quy trình hải quan vẫn là một trở ngại lớn, làm giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.
Việc đơn giản hóa và tự động hóa các thủ tục hải quan không chỉ giúp giảm thiểu chi phí và thời gian thông quan mà còn tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình quản lý xuất nhập khẩu. Đồng thời, điều này cũng giúp các doanh nghiệp Việt Nam tận dụng tốt hơn các ưu đãi từ EVFTA, từ đó thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu và nâng cao vị thế thương mại của Việt Nam trên thị trường châu Âu.
Từ khóa: thủ tục hành chính, hải quan, xuất khẩu, EVFTA, đơn giản hóa thủ tục, cải cách hải quan, thị trường EU.
1. Thực trạng thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan tại Việt Nam
1.1. Các thủ tục hành chính phổ biến trong quy trình hải quan
Hiện nay, quy trình hải quan tại Việt Nam yêu cầu doanh nghiệp phải hoàn tất nhiều loại giấy tờ và thủ tục khác nhau, từ khai báo hải quan, chứng nhận nguồn gốc xuất xứ, đến kiểm tra chất lượng hàng hóa. Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, một lô hàng xuất khẩu trung bình phải trải qua từ 5 đến 10 loại giấy tờ khác nhau trước khi được thông quan. Các thủ tục này không chỉ gây mất thời gian mà còn làm tăng chi phí vận hành cho doanh nghiệp.
Ngoài ra, tình trạng thiếu đồng bộ giữa các cơ quan chức năng như hải quan, thuế, kiểm định chất lượng và các cơ quan quản lý chuyên ngành cũng là một nguyên nhân gây ra sự chậm trễ trong quy trình thông quan. Việc không tích hợp dữ liệu giữa các hệ thống quản lý khiến doanh nghiệp phải lặp lại các bước khai báo thông tin, làm gia tăng chi phí và thời gian xử lý hồ sơ.
1.2. Tác động của thủ tục hành chính phức tạp đối với doanh nghiệp xuất khẩu
Các thủ tục hành chính phức tạp trong quy trình hải quan gây ra nhiều khó khăn cho doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo thống kê của Bộ Công Thương, thời gian xử lý hồ sơ hải quan trung bình tại các cảng chính của Việt Nam có thể kéo dài từ 3 đến 5 ngày, làm tăng chi phí lưu kho và vận chuyển cho doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, việc chậm trễ trong quy trình thông quan còn làm giảm khả năng đáp ứng các đơn hàng lớn hoặc đơn hàng yêu cầu giao gấp từ đối tác nước ngoài. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.
2. Tác động của thủ tục hành chính đến xuất khẩu hàng hóa sang thị trường EU
2.1. Thủ tục hành chính có thể làm tăng thời gian và chi phí thông quan
EVFTA mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam trong việc tiếp cận thị trường EU với thuế suất ưu đãi. Tuy nhiên, các thủ tục hành chính phức tạp trong quy trình hải quan đã làm giảm đáng kể lợi ích mà doanh nghiệp có thể nhận được từ hiệp định này. Theo khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), khoảng 30% doanh nghiệp xuất khẩu cho biết họ gặp khó khăn trong việc hoàn thiện các chứng từ đáp ứng yêu cầu của EVFTA, đặc biệt là quy định về xuất xứ hàng hóa.
Các thủ tục hành chính không chỉ làm tăng thời gian và chi phí thông quan mà còn làm giảm khả năng tận dụng các ưu đãi thuế quan từ EVFTA. Điều này khiến doanh nghiệp Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong việc cạnh tranh với các đối thủ đến từ các quốc gia có quy trình hải quan đơn giản và hiệu quả hơn.
2.2. Ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam
Việc thực hiện các thủ tục hành chính phức tạp làm tăng thêm 15-20% chi phí vận chuyển và lưu kho cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Điều này khiến hàng hóa của Việt Nam trở nên kém cạnh tranh hơn so với các đối thủ đến từ các quốc gia khác.
Ngoài ra, sự chậm trễ trong quy trình thông quan còn làm giảm sự tin tưởng của đối tác nước ngoài vào khả năng đáp ứng đúng hạn của doanh nghiệp Việt Nam. Theo Văn phòng Thương vụ Việt Nam tại EU, một số doanh nghiệp EU đã bày tỏ lo ngại về khả năng giao hàng đúng hạn của doanh nghiệp Việt Nam, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh quốc gia và khả năng duy trì hợp đồng xuất khẩu.
3. Giải pháp cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan
3.1. Đơn giản hóa và tự động hóa quy trình thủ tục hải quan
Việc đơn giản hóa và tự động hóa quy trình thủ tục hải quan là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu các rào cản hành chính. Chính phủ cần triển khai các hệ thống thông quan tự động, tích hợp dữ liệu giữa các cơ quan chức năng và cung cấp các dịch vụ khai báo trực tuyến để giảm thiểu tình trạng lặp lại thông tin và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ.
Ngoài ra, cần xây dựng các cổng thông tin điện tử tích hợp để doanh nghiệp có thể thực hiện các thủ tục hải quan một cách nhanh chóng và thuận tiện. Việc số hóa dữ liệu và áp dụng công nghệ blockchain trong quản lý hải quan sẽ giúp tăng cường tính minh bạch và giảm thiểu các rủi ro gian lận.
3.2. Tăng cường hợp tác giữa các cơ quan chức năng và doanh nghiệp
Chính phủ cần thúc đẩy sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng như hải quan, thuế, kiểm định chất lượng và các cơ quan quản lý chuyên ngành để đảm bảo tính đồng bộ trong quy trình quản lý xuất nhập khẩu.
Bên cạnh đó, cần tổ chức các diễn đàn đối thoại thường xuyên giữa cơ quan hải quan và cộng đồng doanh nghiệp để lắng nghe ý kiến và tháo gỡ kịp thời các khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan.
3.3. Cải cách tổ chức bộ máy hành chính Nhà nước
Các bộ, ngành, địa phương tiếp tục đẩy mạnh việc rà soát, ban hành các giải pháp cụ thể, thiết thực và tạo đột phá mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ cải cách hành chính được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao, triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ đề ra trong kế hoạch cải cách hành chính năm 2023 của các bộ, cơ quan, địa phương.
Tiếp tục phát huy vai trò và nâng cao trách nhiệm người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương trong lãnh đạo, chỉ đạo triển khai nhiệm vụ cải cách hành chính. Tập trung ưu tiên nguồn lực đẩy nhanh tiến độ thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho người dân, doanh nghiệp, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
3.4. Xây dựng và phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số
Các Bộ, ngành, địa phương tập trung chuyển đổi số theo lộ trình của Chính phủ. Khẩn trương rà soát, hướng dẫn, chuẩn hóa quy trình, tăng cường cung cấp dịch vụ công trực tuyến theo quy định của Chính phủ; rà soát các quy định pháp luật, cơ chế chính, sách liên quan đến quản lý dân cư theo hướng đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện hệ sinh thái phục vụ kết nối, khai thác, làm giàu dữ liệu và các tiện ích phục vụ người dân, doanh nghiệp; đầu tư hạ tầng số, hạ tầng công nghệ thông tin để phục vụ việc giải quyết thủ tục hành chính. Đẩy mạnh xây dựng, cập nhật, kết nối, liên thông các nền tảng số, cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành đồng bộ, thực chất, hiệu quả, bảo đảm khắc phục tình trạng “manh mún”, “cát cứ thông tin”, “chia cắt và co cụm dữ liệu”. Nâng cao hiệu quả hoạt động của các Tổ công nghệ số cộng đồng đến cấp thôn, xóm, tổ dân phố để hướng dẫn, phổ cập kỹ năng số cho người dân trong quá trình thực hiện chuyển đổi số. UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trình HĐND ban hành các chính sách miễn, giảm phí, lệ phí sử dụng dịch vụ công trực tuyến, thanh toán trực tuyến để khuyến khích người dân, doanh nghiệp tham gia thực hiện.
4. Kết luận
Việc cắt giảm thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan là yếu tố quan trọng để tạo thuận lợi thương mại và thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường EU. Đơn giản hóa và tự động hóa quy trình hải quan không chỉ giúp giảm chi phí và thời gian thông quan mà còn tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý xuất nhập khẩu.
Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao nhất, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và doanh nghiệp trong việc thực hiện các giải pháp cải cách hải quan. Đồng thời, cần học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đã thành công trong việc đơn giản hóa thủ tục hải quan để áp dụng phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Khoa học và Công nghệ. (2024). Hiệp định EVFTA: Nhìn lại một năm thực hiện. Tạp chí Khoa học và Công nghệ.
Truy cập từ https://vjst.vn/vn/Pages/chitiettin.aspx?IDNews=5524&tieude=hiep-dinh-evfta--nhin-lai-mot-nam-thuc-hien.aspx
2. Bộ Công Thương. (2024). Chương 4: Hải quan và tạo thuận lợi thương mại. Thư viện Pháp luật. Truy cập từ https://thuvienphapluat.vn/chinh-sach-phap-luat-moi/vn/hiep-dinh-evfta/13012/ban-tieng-viet-hiep-dinh-evfta-chuong-4-hai-quan-va-tao-thuan-loi-thuong-mai
3. Bộ Công Thương. (2024). Hiệp định EVFTA: Mở cơ hội phát triển bền vững cho doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam. Tạp chí Công Thương. Truy cập từ https://moit.gov.vn/khoa-hoc-va-cong-nghe/hiep-dinh-evfta-mo-co-hoi-phat-trien-ben-vung-cho-doanh-nghiep-vua-va-nho-cua-viet-nam.html
4. Báo Hải quan. (2020). Tọa đàm “Chính sách thuế và thủ tục hải quan khi thực hiện EVFTA”. Truy cập từ https://haiquanonline.com.vn/toa-dam-chinh-sach-thue-va-thu-tuc-hai-quan-khi-thuc-hien-evfta-don-nhan-co-hoi-but-pha-thanh-cong-129293.html
5. Bộ Công Thương. (2024). Hiệp định EVFTA tạo môi trường cạnh tranh thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp. Tạp chí Công Thương. Truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/hiep-dinh-evfta-tao-moi-truong-canh-tranh-thuan-loi-hon-cho-cac-doanh-nghiep.html
6. VCCI. (2024). 4 năm thực thi Hiệp định EVFTA: Hợp tác thương mại Việt Nam - EU vươn lên tầm cao mới. Trung tâm WTO Việt Nam. Truy cập từ https://trungtamwto.vn/chuyen-de/27004-4-nam-thuc-thi-hiep-dinh-evfta-hop-tac-thuong-mai-viet-nam--eu-vuon-len-tam-cao-moi
7. Bộ Khoa học và Công nghệ. (2022). Nghiên cứu đề xuất giải pháp tạo thuận lợi thương mại giữa Việt Nam và EU trong điều kiện thực hiện EVFTA. Cổng thông tin Khoa học và Công nghệ. Truy cập từ https://vista.gov.vn/vi/news/ket-qua-nghien-cuu-trien-khai/nghien-cuu-de-xuat-giai-phap-tao-thuan-loi-thuong-mai-giua-viet-nam-va-eu-trong-dieu-kien-thuc-hien-evfta-5568.html
8. Bộ Công Thương. (2024). Đánh giá tác động của Hiệp định EVFTA tới Việt Nam. Tạp chí Công Thương. Truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/danh-gia-tac-dong-cua-hiep-dinh-evfta-toi-viet-nam.html
9. Tạp chí Cộng sản. (2020). Hiệp định EVFTA từ góc nhìn chiến lược. Truy cập từ https://tapchicongsan.org.vn/media-story/-/asset_publisher/V8hhp4dK31Gf/content/hiep-dinh-evfta-tu-goc-nhin-chien-luoc
10. Văn phòng Thương vụ Việt Nam tại EU. (2024). Hiệp định EVFTA. Văn phòng trực tuyến của Thương vụ Việt Nam tại Bỉ, Luxembourg và EU. Truy cập từ https://vn-eu-tradehub.com/evfta/