Nâng cao trình tự, thủ tục hải quan tại cảng biển nhằm thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu sang EU

   Bùi Thị Thanh Thủy

Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương

Tóm tắt                                                                                                                

Thủ tục hải quan là quy trình quản lý hàng hóa khi xuất nhập khẩu, trực tiếp ảnh hưởng đến thời gian thông quan và cước phí vận chuyển. Việc cải tiến thủ tục hải quan tại các cảng biển của Việt Nam trở thành yếu tố hết sức quan trọng nhằm cải thiện hiệu quả xuất khẩu, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.  Điều này có ý nghĩa quyết định đối với sự cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Bài viết này sẽ phân tích các khía cạnh của thủ tục hải quan tại cảng biển, nhằm chỉ ra những điểm cần cải tiến giúp nâng cao hiệu quả xuất khẩu.

Từ khóa: Thủ tục hải quan, cảng biển, cải tiến quy trình, xuất nhập khẩu.

1.  Tầm quan trọng của hải quan tại cảng biển trong xuất khẩu

Ngày nay, trong chiến lược phát triển kinh tế của nhiều quốc gia rất chú trọng đến việc xuất khẩu hàng hóa. Trong đó, thủ tục hải quan đóng vai trò hết sức quan trọng nhằm đảm bảo quy trình xuất khẩu diễn ra suôn sẻ, hợp pháp và hiệu quả. Thủ tục hải quan không chỉ đơn thuần là những quy định giấy tờ mà còn là các quy trình điều phối giữa các bên liên quan, nhằm hỗ trợ hàng hóa được được xuất khẩu thông suốt và an toàn

Thủ tục hải quan là tập hợp những quy định mà các nhà xuất khẩu phải tuân thủ khi đưa hàng hóa ra khỏi lãnh thổ quốc gia. Những quy định này không chỉ bảo vệ lợi ích của nhà nước mà còn đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Hệ thống thủ tục hải quan không những ảnh hưởng đến thời gian thông quan mà còn tác động mạnh mẽ đến chi phí vận chuyển, sự cạnh tranh của hàng hóa trên thị trường quốc tế và danh tiếng của quốc gia xuất khẩu. Chính vì vậy, các doanh nghiệp đang hướng tới hoạt động xuất khẩu cần hiểu rõ và thực hiện đúng các thủ tục này.

1. Đảm bảo tính hợp pháp của hàng hóa

   Khi xuất khẩu hàng hóa, doanh nghiệp cần chứng minh sản phẩm của mình hoàn toàn hợp pháp theo luật của cả quốc gia xuất khẩu và quốc gia nhập khẩu. Điều này bao gồm việc xuất trình tất cả các giấy tờ cần thiết như hóa đơn thương mại, giấy phép xuất khẩu, vận đơn, chứng nhận xuất xứ, v.v. Nếu không cung cấp đủ các loại giấy tờ này, sản phẩm của bạn có thể bị giữ lại, gây thiệt hại lớn về tài chính cũng như uy tín của doanh nghiệp. Chính vì vậy, thủ tục hải quan có vai trò xác nhận hàng hóa xuất khẩu đáp ứng đầy đủ các điều kiện pháp lý.

2. Tăng cường khả năng cạnh tranh

   Một trong những yếu tố quyết định đến khả năng cạnh tranh của một doanh nghiệp trên thị trường quốc tế chính là tốc độ giao hàng. Các thủ tục hải quan nếu được thực hiện nhanh chóng và hiệu quả sẽ giúp giảm thiểu thời gian thông quan, từ đó rút ngắn thời gian giao hàng.

   Doanh nghiệp hoàn toàn có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh bằng cách tối ưu hóa quy trình xuất khẩu, giảm thiểu các bước không cần thiết và chú trọng vào việc hoàn thành các giấy tờ một cách khoa học. Việc các doanh nghiệp thành lập cho mình đội ngũ chuyên trách về thủ tục hải quan sẽ giúp doanh nghiệp cập nhật và ứng phó hiệu quả với sự thay đổi chính sách hải quan của các nước đối tác.

3. Bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp

Trong thực tế, các quy định hải quan hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp. Việc chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ và tuân thủ đúng quy trình hải quan sẽ giúp doanh nghiệp tránh được những hậu quá trong trường hợp xảy ra tranh chấp liên quan đến hàng hóa xuất khẩu.

Ngoài ra, thủ tục hải quan còn giúp doanh nghiệp kiểm soát chặt chẽ hơn chất lượng hàng hóa của mình trước khi đưa ra thị trường quốc tế. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu và uy tín của doanh nghiệp trong mắt đối tác nước ngoài.

2. Những vấn đề chính trong thủ tục hải quan tại cảng biển

Thủ tục hải quan là một phần rất quan trọng trong quá trình xuất nhập khẩu hàng hóa. Thực tế cho thấy rằng quy trình này vẫn còn rất nhiều vấn đề cần khắc phục.

(i) Chi phí và thời gian thực hiện thủ tục

Trong thực tế, doanh nghiệp tốn rất nhiều chi phí và thời gian để  thực hiện thủ tục hải quan. Nhiều ý kiến của các doanh nghiệp phản ánh rằng thời gian để thông quan hàng hóa kéo dài hơn so với dự kiến, điều này gây rất nhiều khó khăn cho doanh nghiệp và còn ảnh hưởng trực tiếp tới chuỗi cung ứng tổng thể.

Thời gian thông quan hàng hóa có thể kéo dài do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ việc thiếu nhân lực tại các cơ quan hải quan đến việc quy trình kiểm tra chưa được tối ưu hóa. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp cũng cho biết họ phải đối mặt với chi phí không chính thức, dẫn đến gánh nặng tài chính lớn hơn.

(ii) Sự phức tạp trong quy định hải quan

Một vấn đề thường gặp phải là các quy định về hải quan thay đổi liên tục, khiến cho các doanh nghiệp rất khó khăn trong việc nắm bắt và thực hiện đúng. Một số quy định không rõ ràng cũng khiến cho doanh nghiệp dễ mắc vào tình trạng vi phạm mà không hay biết. Hậu quả của vấn đề này chính là làm mất thời gian và có thể dẫn tới doanh nghiệp bị xử phạt.

Nhiều doanh nghiệp đã phải thuê tư vấn hải quan trong việc thực hiện các thủ tục, lại phát sinh thêm một khoản chi phí. Do đó, cần có một hệ thống quy định rõ ràng và minh bạch hơn để giảm thiểu gánh nặng cho doanh nghiệp.

(iii) Khó khăn trong việc tiếp cận thông tin

Thông tin là yếu tố quan trọng trong việc thực hiện các thủ tục hải quan. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cho biết họ gặp khó khăn trong việc tiếp cận thông tin đầy đủ và chính xác về quy trình hải quan. Việc thiếu thông tin có thể dẫn đến sai sót trong quá trình làm thủ tục, kéo theo hậu quả là chậm trễ và tăng chi phí.

(iv) Thiếu minh bạch trong quy trình

Sự thiếu minh bạch là một vấn đề lớn trong thủ tục hải quan hiện nay. Nhiều doanh nghiệp cho rằng quy trình thông quan còn phức tạp, còn có nhiều bước không rõ ràng. Điều này gây ra sự mù mờ trong hiểu biết của doanh nghiệp dẫn đến sự nhầm lẫn trong việc chuẩn bị hồ sơ, dễ dàng gây ra các sai sót không đáng có. Sự thiếu minh bạch gây khó khăn cho doanh nghiệp dễ dẫn đến tình trạng tham nhũng và tiêu cực trong ngành hải quan. Do đó, cần có các phương pháp cải tiến để đảm bảo quy trình minh bạch hơn.

(v) Quy trình kiểm tra hàng hóa chưa hiệu quả

Quy trình kiểm tra hàng hóa hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Nhiều lô hàng xuất khẩu phải trải qua nhiều giai đoạn kiểm tra khác nhau, từ kiểm tra giấy tờ đến kiểm tra thực tế hàng hóa. Điều này không những làm kéo dài thời gian thông quan mà còn làm gia tăng chi phí cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng  kiểm tra không đồng bộ tạo ra sự chồng chéo, ảnh hưởng tới tốc độ thông thương hàng hóa của doanh nghiệp. Cần có sự phối hợp tốt hơn giữa các cơ quan liên quan để việc kiểm tra hàng hóa được thực hiện hiệu quả hơn.

(vi) Quá tải công việc tại cơ quan hải quan

Khối lượng công việc tại các cơ quan hải quan đang gia tăng do số lượng hàng hóa xuất khẩu tăng lên từng năm. Thiếu nguồn lực cán bộ hải quan cũng là yếu tố dẫn đến việc chưa xử lý kịp thời tất cả các yêu cầu thông quan, kéo theo tình trạng tắc nghẽn tại cảng biển. Việc bổ sung nhân lực và đào tạo cán bộ hải quan là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả công việc.

3. Một số giải pháp cải tiến thủ tục hải quan tại cảng biển nhằm nâng cao hiệu quả xuất khẩu sang EU

(i) Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong thủ tục hải quan

Trong thời đại công nghệ 4.0 hiện nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào thủ tục hải quan không chỉ mang lại hiệu quả cao mà còn giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Việc triển khai hệ thống quản lý hải quan điện tử đã phần nào đáp ứng được nhu cầu này, nhưng vẫn còn nhiều điều cần cải tiến.

(ii) Hiện đại hóa hệ thống thông tin hải quan

Để cải thiện quy trình thủ tục hải quan, việc hiện đại hóa hệ thống thông tin hải quan là vô cùng quan trọng. Cần phải nâng cấp phần mềm, cơ sở dữ liệu và các trang thiết bị liên quan để đảm bảo tính ổn định và nhanh chóng trong công tác xử lý thông tin.

Hệ thống này cần tích hợp với các cơ sở dữ liệu khác như cơ sở dữ liệu của các bộ ngành liên quan, tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy xuất thông tin và chia sẻ dữ liệu. Điều này không chỉ giảm thiểu sai sót trong quá trình xử lý hồ sơ mà còn giúp các cơ quan chức năng dễ dàng kiểm tra, sát sao hơn với tình hình xuất nhập khẩu của doanh nghiệp.

(iii) Phát triển ứng dụng di động hỗ trợ doanh nghiệp

Bên cạnh việc nâng cấp hệ thống thông tin, phát triển các ứng dụng di động để hỗ trợ doanh nghiệp cũng là một giải pháp khả thi. Các ứng dụng này có thể cung cấp thông tin về quy trình làm thủ tục hải quan, hướng dẫn cụ thể cho doanh nghiệp, cũng như thông báo kịp thời về tình trạng hồ sơ.

Việc này không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian mà còn tạo ra sự chủ động trong việc theo dõi tình trạng thông quan hàng hóa. Doanh nghiệp có thể chủ động hơn trong việc chuẩn bị hồ sơ và giảm thiểu rủi ro khi gặp phải những vấn đề phát sinh trong quá trình làm thủ tục.

(iv) Tự động hóa quy trình kiểm tra và giám sát

Tự động hóa quy trình là giải pháp quan trọng và cần  thiết trong kiểm tra giám sát xuất nhập khẩu. Việc sử dụng máy móc tự động, hệ thống camera giám sát và cảm biến để kiểm tra hàng hóa sẽ giúp giảm thiểu thời gian xét duyệt và tăng độ chính xác.

(v) Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ hải quan

Chất lượng đội ngũ cán bộ hải quan đóng vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện thủ tục hải quan. Để cải tiến quy trình, cần tập trung vào việc nâng cao kỹ năng và trình độ chuyên môn của cán bộ hải quan. Cán bộ hải quan cần phải được đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên về các quy định, văn bản pháp luật mới nhất liên quan đến lĩnh vực hải quan.

(vi) Tạo môi trường làm việc thân thiện và chuyên nghiệp

Môi trường làm việc cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc của cán bộ hải quan. Ngoài ra, việc khuyến khích cán bộ tham gia vào các khóa học nâng cao, hội thảo chuyên đề sẽ giúp họ cập nhật thêm kiến thức mới, từ đó cải thiện được kỹ năng và thái độ làm việc. Một đội ngũ cán bộ hải quan chuyên nghiệp và nhiệt huyết sẽ là nhân tố quan trọng trong việc cải tiến thủ tục hải quan.

(vii) Áp dụng chính sách khen thưởng xứng đáng

Để khuyến khích cán bộ làm việc hiệu quả, cần có chính sách khen thưởng xứng đáng đối với những cá nhân và tập thể có thành tích xuất sắc trong công tác hải quan. Một chương trình khen thưởng minh bạch, công bằng sẽ giúp cán bộ cảm thấy được ghi nhận và đánh giá cao, từ đó nâng cao hiệu suất làm việc và cam kết của từng cá nhân đối với công việc của mình.

(viii) Đơn giản hóa thủ tục kiểm tra hàng hóa

Thủ tục kiểm tra hàng hóa hiện nay còn khá phức tạp và tốn nhiều thời gian. Do đó, việc đơn giản hóa thủ tục này là cần thiết. Cần đưa ra các quy định rõ ràng về tỷ lệ hàng hóa phải kiểm tra, từ đó giảm thiểu số lượng lô hàng phải kiểm tra thực tế tại cảng.

Việc áp dụng mô hình kiểm tra dựa trên rủi ro cũng là một giải pháp hiệu quả. Các lô hàng có hồ sơ rõ ràng, minh bạch sẽ được ưu tiên thông quan nhanh chóng, trong khi các lô hàng có dấu hiệu nghi ngờ sẽ được kiểm tra kỹ lưỡng hơn.

(ix) Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan

Không chỉ riêng cơ quan hải quan, việc phối hợp giữa các cơ quan chức năng tại cảng cũng đóng vai trò quan trọng trong quy trình kiểm tra hàng hóa. Cần thiết lập một hệ thống liên kết chặt chẽ giữa hải quan, cảng vụ, kiểm dịch thực vật, động vật và các cơ quan khác.

Sự phối hợp này sẽ giúp thông tin được chia sẻ nhanh chóng, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kiểm tra và thông quan hàng hóa. Một quy trình phối hợp linh hoạt và hiệu quả sẽ giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ hải quan.

(x) Cung cấp thông tin về các quy định hải quan

Doanh nghiệp cần được cung cấp thông tin rõ ràng về các quy định và thủ tục hải quan mới nhất. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp nắm bắt kịp thời các quy định mà còn giảm thiểu tình trạng vi phạm do thiếu hiểu biết.

Cần xây dựng các kênh thông tin đa dạng như website, fanpage, tổ chức hội thảo, tọa đàm để truyền tải thông tin tới doanh nghiệp một cách nhanh chóng và hiệu quả. Sự chủ động trong cung cấp thông tin sẽ giúp doanh nghiệp cảm thấy yên tâm hơn khi thực hiện thủ tục hải quan.

(xi) Tổ chức các lớp đào tạo, hội thảo cho doanh nghiệp

Ngoài việc cung cấp thông tin, việc tổ chức các lớp đào tạo hoặc hội thảo dành cho doanh nghiệp cũng là một giải pháp hữu ích. Các chuyên gia hải quan có thể truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn và giải đáp các thắc mắc của doanh nghiệp về thủ tục hải quan.

Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp nâng cao khả năng tự thực hiện thủ tục hải quan mà còn xây dựng mối quan hệ gắn kết giữa cơ quan hải quan và doanh nghiệp. Một môi trường hợp tác, hỗ trợ sẽ tạo ra những giá trị tích cực cho cả hai bên.

(xii) Thiết lập đường dây nóng hỗ trợ doanh nghiệp

Cuối cùng, việc thiết lập đường dây nóng để hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình làm thủ tục hải quan cũng là một giải pháp đáng chú ý. Doanh nghiệp có thể liên hệ trực tiếp với cán bộ hải quan để được tư vấn, giải đáp các vấn đề phát sinh.

Điều này sẽ tạo cảm giác an tâm và tin tưởng cho doanh nghiệp, đồng thời giúp cán bộ hải quan nắm bắt được những vấn đề cụ thể mà doanh nghiệp đang gặp phải, từ đó có những phương án hỗ trợ phù hợp và kịp thời.

4. Kết luận

Nhìn chung, cải tiến thủ tục hải quan tại cảng biển là một yếu tố quyết định giúp nâng cao hiệu quả xuất khẩu của Việt Nam. Việc áp dụng công nghệ thông tin, tăng cường đào tạo nhân lực, cải cách thủ tục hành chính và tạo môi trường kinh doanh thuận lợi sẽ không chỉ giúp doanh nghiệp vượt qua những rào cản hiện tại mà còn tạo điều kiện cho nền kinh tế phát triển bền vững. Chính vì vậy, các cơ quan chức năng cần có những biện pháp đồng bộ và quyết liệt để xây dựng hệ thống thủ tục hải quan hiện đại, minh bạch và hiệu quả./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lê, T. (2024). Dấu ấn chuyển đổi số, cải cách thủ tục ở Hải quan Thành phố mang tên Bác. Tạp chí Hải quan. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ https://haiquanonline.com.vn/dau-an-chuyen-doi-so-cai-cach-thu-tuc-o-hai-quan-thanh-pho-mang-ten-bac-185508-185508.html

2. Hồng, N. (2024). Cơ quan Hải quan đa dạng, phong phú các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp. Tạp chí Hải quan. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ https://haiquanonline.com.vn/co-quan-hai-quan-da-dang-phong-phu-cac-giai-phap-ho-tro-doanh-nghiep-185453-185453.html

3. Xuân, T. (2024). Doanh nghiệp đánh giá cao những nỗ lực, cải cách của ngành Hải quan. Tạp chí Hải quan. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ https://haiquanonline.com.vn/doanh-nghiep-danh-gia-cao-nhung-no-luc-cai-cach-cua-nganh-hai-quan-178292.html

4. Lê, T. (2024). Ngành Hải quan có bước tiến vượt bậc trong cải cách thủ tục. Tạp chí Hải quan. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ https://haiquanonline.com.vn/nganh-hai-quan-co-buoc-tien-vuot-bac-trong-cai-cach-thu-tuc-172701.html

5. Thu, H. (2024). Tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp là mục tiêu hàng đầu của cải cách thủ tục hải quan. Tạp chí Hải quan. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ Email: haiquanonline@gmail.com

6. Nguyễn, T. H. (2021). Cảng biển Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển. Tạp chí Công thương. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ https://tapchicongthuong.vn/cang-bien-viet-nam-thuc-trang-va-giai-phap-phat-trien-80674.htm

7. Kim, L. B. (2023). Xây dựng, hoàn thiện pháp luật hải quan trong bối cảnh mới. Tạp chí Tài chính. Truy cập ngày 16 tháng 10 năm 2024, từ https://tapchitaichinh.vn/xay-dung-hoan-thien-phap-luat-hai-quan-trong-boi-canh-moi.html