Bùi Thị Thanh Thủy
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Cơ khí chế tạo là ngành công nghiệp nền tảng, đóng vai trò quan trọng trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong giai đoạn vừa qua, ngành cơ khí chế tạo đã có những bước phát triển đáng ghi nhận. Tuy nhiên, để mở rộng thị trường xuất khẩu sang châu Âu, ngành đang phải đối mặt với nhiều thách thức từ các rào cản kỹ thuật trong thương mại (TBT). Các rào cản kỹ thuật từ EU yêu cầu sản phẩm nhập khẩu đáp ứng các tiêu chuẩn cao về an toàn, chất lượng và môi trường.
Để tận dụng hiệu quả Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam cần tăng cường năng lực để vượt qua những rào cản kỹ thuật này.
Bài viết này tập trung phân tích các thách thức về rào cản kỹ thuật mà ngành cơ khí chế tạo Việt Nam đang đối mặt và đề xuất các giải pháp nhằm vượt qua các rào cản này, góp phần thúc đẩy xuất khẩu và phát triển bền vững, nâng cao giá trị thương hiệu ngành công nghiệp cơ khí chế tạo Việt Nam.
Từ khóa: cơ khí chế tạo, rào cản kỹ thuật, TBT, EVFTA, xuất khẩu, tiêu chuẩn kỹ thuật, thị trường EU.
1. Thực trạng rào cản kỹ thuật trong ngành cơ khí chế tạo
1.1. Giới thiệu về các rào cản kỹ thuật (TBT) trong EVFTA đối với ngành cơ khí chế tạo
Rào cản kỹ thuật trong thương mại (TBT) là những yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn sản phẩm và quy trình kiểm định chất lượng nhằm đảm bảo rằng các sản phẩm xuất khẩu vào EU đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng và an toàn. Đây là một phần quan trọng trong các cam kết của EVFTA nhằm thúc đẩy thương mại công bằng và minh bạch.
Đối với ngành cơ khí chế tạo, các rào cản kỹ thuật bao gồm yêu cầu về chứng nhận CE, kiểm tra tính an toàn cơ học và điện, cũng như tuân thủ các quy định liên quan đến môi trường. Các yêu cầu này không chỉ đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng châu Âu mà còn khuyến khích doanh nghiệp cải tiến sản phẩm, nâng cao chất lượng và độ tin cậy của sản phẩm cơ khí.
1.2. Đánh giá mức độ tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật của doanh nghiệp cơ khí chế tạo tại Việt Nam
Hiện nay, mặc dù đã có những nỗ lực đáng kể trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm, nhưng doanh nghiệp cơ khí Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật của EU. Theo thống kê, chỉ khoảng 35% doanh nghiệp cơ khí Việt Nam đạt được chứng nhận CE cho sản phẩm của mình. Phần lớn các doanh nghiệp gặp khó khăn do thiếu thông tin, nguồn lực tài chính và công nghệ để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Ngoài ra, quy trình kiểm tra và giám sát chất lượng tại một số doanh nghiệp còn chưa được thực hiện nghiêm túc. Điều này dẫn đến tình trạng sản phẩm cơ khí bị từ chối nhập khẩu hoặc chịu các biện pháp trừng phạt từ phía EU, làm giảm đáng kể uy tín và năng lực xuất khẩu của ngành cơ khí Việt Nam.
2. Tác động của rào cản kỹ thuật đối với năng lực xuất khẩu ngành cơ khí chế tạo
2.1. Phân tích tác động của các rào cản kỹ thuật đối với chi phí sản xuất và khả năng tiếp cận thị trường EU
Việc tuân thủ các rào cản kỹ thuật của EU đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư lớn vào công nghệ sản xuất, hệ thống kiểm định chất lượng và đào tạo nguồn nhân lực. Điều này làm tăng đáng kể chi phí sản xuất của các doanh nghiệp cơ khí, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Tuy nhiên, nếu đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn kỹ thuật, doanh nghiệp sẽ có cơ hội tận dụng các ưu đãi thuế quan từ EVFTA, giúp giảm chi phí xuất khẩu, tăng khả năng cạnh tranh và mở rộng thị phần tại thị trường EU. Ngược lại, nếu không đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật, sản phẩm có nguy cơ bị từ chối nhập khẩu, gây tổn thất lớn về kinh tế và uy tín của doanh nghiệp.
2.2. Tác động của các tiêu chuẩn kỹ thuật đến uy tín và thương hiệu sản phẩm cơ khí Việt Nam
Việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật của EU không chỉ giúp doanh nghiệp gia tăng uy tín mà còn nâng cao giá trị thương hiệu của sản phẩm cơ khí Việt Nam trên thị trường quốc tế. Các sản phẩm đạt chứng nhận CE hoặc các tiêu chuẩn tương tự thường được đánh giá cao về chất lượng và độ an toàn, từ đó thu hút sự quan tâm của khách hàng và đối tác quốc tế.
Tuy nhiên, nếu không đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật, doanh nghiệp sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường xuất khẩu. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam phải có chiến lược dài hạn để cải thiện chất lượng sản phẩm và nâng cao năng lực cạnh tranh
3. Giải pháp tăng cường năng lực vượt qua các rào cản kỹ thuật của EU
3.1. Đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực kiểm tra chất lượng sản phẩm
Đổi mới công nghệ là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp cơ khí chế tạo nâng cao năng lực vượt qua các rào cản kỹ thuật từ EU. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào các thiết bị kiểm tra chất lượng tiên tiến, như máy quang phổ phân tử, thiết bị kiểm tra độ an toàn cơ học và các phần mềm quản lý chất lượng hiện đại.
Việc ứng dụng công nghệ không chỉ giúp nâng cao độ chính xác trong kiểm tra sản phẩm mà còn giảm thiểu sai sót, tăng tính đồng nhất và đảm bảo tuân thủ các yêu cầu khắt khe từ phía EU. Đồng thời, các doanh nghiệp cần xây dựng các phòng thí nghiệm kiểm định chất lượng đạt chuẩn quốc tế, được công nhận bởi các cơ quan kiểm định châu Âu. Những phòng thí nghiệm này sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí khi thực hiện các thủ tục kiểm tra chất lượng.
Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng cần áp dụng các công nghệ truy xuất nguồn gốc sản phẩm để đảm bảo tính minh bạch trong chuỗi cung ứng. Công nghệ blockchain có thể là một giải pháp hiệu quả trong việc ghi nhận thông tin về quá trình sản xuất, từ nguyên liệu đầu vào đến thành phẩm cuối cùng, giúp tăng cường lòng tin của khách hàng và đối tác châu Âu.
3.2. Đào tạo và nâng cao nhận thức về các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế
Đào tạo nhân lực là yếu tố quan trọng trong việc nâng cao năng lực của doanh nghiệp cơ khí chế tạo trong việc đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật của EU. Các doanh nghiệp cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình kiểm tra và các yêu cầu về an toàn sản phẩm.
Việc đào tạo không chỉ giúp nâng cao nhận thức của nhân viên về tầm quan trọng của việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật mà còn giúp họ nắm vững các quy trình sản xuất và kiểm định theo chuẩn quốc tế. Các khóa đào tạo này cần tập trung vào các tiêu chuẩn như CE Marking, ISO 9001 và các quy định liên quan đến an toàn sản phẩm, môi trường và sức khỏe lao động.
Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần hợp tác với các tổ chức quốc tế và các trường đại học để xây dựng các chương trình đào tạo phù hợp với thực tiễn sản xuất. Việc này sẽ giúp nâng cao năng lực cho đội ngũ kỹ thuật và quản lý, từ đó cải thiện chất lượng sản phẩm và khả năng đáp ứng các yêu cầu của thị trường EU.
3.3. Phát triển các chương trình hợp tác công - tư để giảm thiểu chi phí tuân thủ TBT
Sự hợp tác giữa khu vực công và tư nhân có thể giúp giảm bớt gánh nặng chi phí tuân thủ các rào cản kỹ thuật cho doanh nghiệp. Chính phủ cần triển khai các chương trình hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các doanh nghiệp cơ khí chế tạo, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Các chương trình hợp tác công - tư có thể bao gồm việc xây dựng các trung tâm kiểm định công cộng, cung cấp dịch vụ kiểm tra và chứng nhận sản phẩm với chi phí thấp hơn so với các đơn vị tư nhân. Ngoài ra, chính phủ cũng có thể cung cấp các khoản vay ưu đãi hoặc hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ và thiết bị kiểm tra chất lượng.
Việc thiết lập các quỹ hỗ trợ hoặc các chương trình khuyến khích đổi mới sáng tạo cũng sẽ giúp doanh nghiệp cơ khí chế tạo nâng cao năng lực cạnh tranh và vượt qua các rào cản kỹ thuật từ EU. Các chương trình này cần được thiết kế linh hoạt và phù hợp với từng loại hình doanh nghiệp, nhằm tối đa hóa hiệu quả và đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành.
4. Kết luận
Ngành cơ khí chế tạo Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội lớn để mở rộng thị trường xuất khẩu sang châu Âu nhờ vào các ưu đãi từ Hiệp định EVFTA. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa những cơ hội này, các doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực vượt qua các rào cản kỹ thuật từ EU.
Việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật không chỉ giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường EU dễ dàng hơn mà còn nâng cao giá trị thương hiệu và uy tín của sản phẩm cơ khí Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đồng thời, điều này cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành cơ khí chế tạo, đóng góp tích cực vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Để đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật của thị trường EU, cần triển khai đồng bộ các giải pháp:
Đối với Chính phủ
- Hoàn thiện khung pháp lý và các quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo sự tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu từ EU.
- Xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhằm giảm thiểu chi phí tuân thủ các rào cản kỹ thuật.
- Thúc đẩy hợp tác quốc tế, thiết lập các kênh thông tin và trao đổi kinh nghiệm với các cơ quan kiểm định và tổ chức quốc tế để cập nhật các quy định mới nhất về tiêu chuẩn kỹ thuật.
Đối với doanh nghiệp
- Đầu tư vào công nghệ và trang thiết bị kiểm tra chất lượng hiện đại, xây dựng các phòng thí nghiệm kiểm định đạt chuẩn quốc tế.
- Nâng cao nhận thức và năng lực cho đội ngũ nhân viên thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu về tiêu chuẩn kỹ thuật và quy trình kiểm định.
- Tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các trường đại học để phát triển các chương trình đào tạo và nghiên cứu, nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Việc vượt qua các rào cản kỹ thuật của EU không chỉ là nhiệm vụ của doanh nghiệp mà còn cần sự hỗ trợ từ phía chính phủ và các tổ chức quốc tế. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên sẽ giúp ngành cơ khí chế tạo Việt Nam phát triển bền vững và khẳng định vị thế trên thị trường toàn cầu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng. (2020). Tóm lược về Hàng rào kỹ thuật (TBT) trong Hiệp định EVFTA. Truy cập từ https://tcvn.gov.vn/tom-luoc-ve-hang-rao-ky-thuat-trong-hiep-dinh-evfta/
2. Vụ Chính sách Thương mại đa biên, Bộ Công Thương. (2020). Các cam kết chính trong Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA). Truy cập từ https://vntr.moit.gov.vn/vi/fta/31/2
3. Vietnamnet, Còn nhiều rào cản hạn chế phát triển ngành cơ khí Việt Nam, Truy cập từ: https://vietnamnet.vn/con-nhieu-rao-can-han-che-phat-trien-nganh-co-khi-viet-nam-701644.html
4. Báo Đại biểu nhân dân, (2022), Xóa rào cản, tạo động lực phát triển ngành cơ khí, truy cập từ; https://daibieunhandan.vn/xoa-rao-can-tao-dong-luc-phat-trien-nganh-co-khi-post306756.html
5. Báo Công thương (2024), Làm chủ công nghệ ngành cơ khí chế tạo: cần gõ rào cản về chính sách, truy cập từ: https://www.erav.vn/tin-tuc/t15972/lam-chu-cong-nghe-nganh-co-khi-che-tao-can-go-rao-can-ve-chinh-sach.html