Bùi Thị Thanh Thủy
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc áp dụng biện pháp đảm bảo an toàn thực phẩm cho ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu trở nên cực kỳ quan trọng. Việc đảm bảo an toàn thực phẩm không chỉ là một yêu cầu bắt buộc mà còn là chìa khóa để xây dựng lòng tin của người tiêu dùng và nâng cao giá trị thương hiệu.
Nội dung bài viết sẽ phân tích về hiện trạng đảm bảo an toàn thực phẩm cho ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu Việt Nam, tầm quan trọng của an toàn thực phẩm trong ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu, giải pháp đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm trong chế biến thực phẩm từ đó có thể đưa ra được định hướng phát triển cho ngành chế biến thực phẩm Việt Nam
Từ khóa: an toàn thực phẩm, chế biến thực phẩm, xuất khẩu, thị trường quốc tế.
1. Thực trạng đảm bảo an toàn thực phẩm cho ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu Việt Nam
(i) Tình hình an toàn thực phẩm hiện nay
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế sâu rộng, ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều yêu cầu khắt khe từ thị trường quốc tế về an toàn thực phẩm. Những tiêu chuẩn này không chỉ dừng lại ở chất lượng sản phẩm mà còn liên quan đến các quy trình sản xuất, bảo quản và phân phối thực phẩm.
Chất lượng sản phẩm xuất khẩu
Ngành chế biến thực phẩm Việt Nam đã ghi nhận sự gia tăng đáng kể về số lượng sản phẩm xuất khẩu trong những năm gần đây. Tuy nhiên, chất lượng sản phẩm vẫn chưa đồng đều. Một số doanh nghiệp lớn có khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, nhưng nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn gặp khó khăn trong việc cải thiện chất lượng và an toàn thực phẩm. Chẳng hạn, một số sản phẩm nông sản như thủy sản, trái cây và rau củ quả mặc dù được đánh giá cao về hương vị nhưng lại gặp vấn đề về dư lượng thuốc trừ sâu, kim loại nặng hay vi sinh vật gây bệnh. Điều này không chỉ làm giảm lòng tin của người tiêu dùng mà còn khiến cho sản phẩm bị trả lại hoặc bị cấm nhập khẩu tại một số thị trường khó tính.
Quy trình sản xuất và kiểm tra chất lượng
Quy trình sản xuất an toàn thực phẩm bao gồm nhiều giai đoạn như nuôi trồng, thu hoạch, chế biến, bảo quản và vận chuyển. Mỗi giai đoạn đều cần có sự giám sát chặt chẽ để đảm bảo rằng sản phẩm cuối cùng đạt yêu cầu an toàn. Nhiều doanh nghiệp chế biến thực phẩm đã áp dụng hệ thống quản lý an toàn thực phẩm (HACCP) để kiểm soát rủi ro và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm trong quá trình sản xuất. Tuy nhiên, việc áp dụng hệ thống này vẫn còn hạn chế do thiếu nhân lực có chuyên môn và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ.
Ý thức của người tiêu dùng
Trong thời đại thông tin phát triển nhanh chóng, người tiêu dùng ngày càng trở nên nhạy bén hơn với các vấn đề liên quan đến sức khỏe. Họ tìm kiếm những sản phẩm hữu cơ, tự nhiên và an toàn. Điều này đã tạo ra áp lực lớn lên các nhà sản xuất, buộc họ phải cải tiến quy trình sản xuất và đảm bảo chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về các tiêu chí an toàn thực phẩm. Nhiều người tiêu dùng vẫn dựa vào cảm tính khi lựa chọn sản phẩm mà không chú ý đến các chứng nhận an toàn. Việc nâng cao nhận thức về an toàn thực phẩm trong cộng đồng là điều cần thiết nhằm tạo ra một thị trường tiêu dùng văn minh và bền vững.
(ii) Chính sách và quy định về an toàn thực phẩm
Chính phủ Việt Nam đã có nhiều chính sách và quy định nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm cho ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu. Những chính sách này không chỉ điều chỉnh hoạt động sản xuất mà còn hỗ trợ doanh nghiệp trong việc nâng cao chất lượng sản phẩm.
Các văn bản pháp luật liên quan
Luật An toàn thực phẩm 2010 là một trong những văn bản pháp luật quan trọng nhất quy định về an toàn thực phẩm tại Việt Nam. Luật này đã tạo ra khung pháp lý cho hoạt động sản xuất, chế biến và tiêu thụ thực phẩm, từ đó giúp tăng cường công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Ngoài ra, các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành Luật An toàn thực phẩm cũng đã được ban hành, quy định chi tiết về trách nhiệm của các cơ quan chức năng, quyền lợi và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân sản xuất, chế biến thực phẩm.
Cơ quan quản lý an toàn thực phẩm
Cục An toàn thực phẩm thuộc Bộ Y tế là cơ quan chủ trì trong công tác quản lý an toàn thực phẩm, chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện các biện pháp đảm bảo an toàn thực phẩm trên cả nước. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng tại địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm về an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, công tác quản lý vẫn còn nhiều hạn chế như thiếu nguồn lực, nhân lực và cơ sở vật chất để thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ được giao. Điều này đã ảnh hưởng đến tính hiệu quả của các biện pháp quản lý, dẫn đến tình trạng sản phẩm kém chất lượng vẫn tồn tại trên thị trường.
2. Tầm quan trọng của an toàn thực phẩm trong ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu
An toàn thực phẩm là vấn đề không thể thiếu trong ngành chế biến thực phẩm, đặc biệt là khi xuất khẩu. Việc đảm bảo an toàn thực phẩm không chỉ bảo vệ sức khoẻ người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến uy tín và doanh thu của doanh nghiệp.
(i) Sự ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng
Khi sản phẩm thực phẩm không đạt tiêu chuẩn an toàn, có thể gây ra nhiều bệnh tật cho người tiêu dùng. Những vụ ngộ độc thực phẩm hoặc các bệnh truyền nhiễm liên quan đến thực phẩm có thể tạo ra hậu quả nghiêm trọng, không chỉ về sức khỏe mà còn về kinh tế cho xã hội. Ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu cần chú trọng đầu tư vào quy trình sản xuất an toàn, nhằm giảm thiểu tối đa các nguy cơ trên. Việc này không chỉ bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng mà còn giúp ích rất nhiều cho thương hiệu của công ty khi đạt được chứng nhận an toàn thực phẩm từ các tổ chức uy tín.
(ii) Tạo dựng uy tín thương hiệu
Một sản phẩm thực phẩm xuất khẩu nếu không đảm bảo an toàn sẽ ngay lập tức làm giảm uy tín của thương hiệu. Trong thời đại số hóa, thông tin lan truyền nhanh chóng, các vụ việc liên quan đến an toàn thực phẩm dễ dàng bị phát hiện và gây ảnh hưởng lớn đến hình ảnh của doanh nghiệp. Do vậy, các doanh nghiệp chế biến thực phẩm cần thiết lập hệ thống kiểm soát chất lượng chặt chẽ và công khai minh bạch thông tin liên quan đến sản phẩm của mình. Điều này không chỉ giúp nâng cao niềm tin từ phía khách hàng mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
(iii) Tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu pháp lý
Các quốc gia thường có các tiêu chuẩn riêng về an toàn thực phẩm, và các sản phẩm muốn vào thị trường nước ngoài phải đáp ứng đầy đủ các yêu cầu này. Do đó, việc nắm rõ và tuân thủ các quy định về an toàn thực phẩm là điều cực kỳ cần thiết đối với các doanh nghiệp chế biến thực phẩm xuất khẩu. Ngoài việc phải tuân thủ các tiêu chuẩn của quốc gia nơi sản phẩm được xuất khẩu, các doanh nghiệp cũng cần chú ý đến các tiêu chuẩn toàn cầu như ISO 22000, HACCP... Đây là những chứng nhận quốc tế giúp doanh nghiệp khẳng định được chất lượng sản phẩm và uy tín thương hiệu.
3. Giải pháp đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm trong chế biến thực phẩm
Để đảm bảo an toàn thực phẩm, các doanh nghiệp cần xây dựng một quy trình kiểm soát chất lượng rõ ràng và cụ thể, từ khâu nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm cuối cùng.
(i) Lựa chọn nguyên liệu đầu vào
Nguyên liệu là yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm. Việc lựa chọn nguyên liệu an toàn, có nguồn gốc rõ ràng và chất lượng cao là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong quy trình chế biến. Các nhà cung cấp nguyên liệu cũng cần được chọn lọc kỹ lưỡng, đảm bảo họ có thể cung cấp những sản phẩm đạt tiêu chuẩn. Doanh nghiệp nên tiến hành kiểm tra định kỳ nguyên liệu trước khi đưa vào sản xuất nhằm phát hiện kịp thời các vấn đề về an toàn.
(ii) Quy trình chế biến và bảo quản
Quy trình chế biến thực phẩm cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn thực phẩm. Các bước chế biến cần được kiểm soát chặt chẽ, từ khâu sơ chế, nấu nướng cho đến đóng gói. Bên cạnh đó, việc bảo quản thành phẩm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chất lượng sản phẩm. Các điều kiện bảo quản như nhiệt độ, độ ẩm cần được theo dõi thường xuyên để đảm bảo không xảy ra tình trạng hư hỏng hay ô nhiễm.
(iii) Kiểm tra và đánh giá sản phẩm
Sau khi hoàn thành quá trình chế biến, sản phẩm cần được kiểm tra định kỳ để đảm bảo an toàn. Những cuộc kiểm tra này có thể bao gồm các xét nghiệm vi sinh, hóa học để đánh giá chất lượng và mức độ an toàn của sản phẩm. Việc đánh giá này không chỉ giúp nhận diện và khắc phục kịp thời các vấn đề trong quy trình chế biến mà còn là căn cứ để doanh nghiệp cải thiện quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm.
(iv) Đào tạo nhân viên về an toàn thực phẩm
Một trong những yếu tố quyết định đến an toàn thực phẩm chính là sự hiểu biết và ý thức trách nhiệm của nhân viên. Do đó, việc đào tạo nhân viên về an toàn thực phẩm là rất cần thiết.
Chương trình đào tạo chuyên sâu
Các doanh nghiệp nên xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu về an toàn thực phẩm cho nhân viên. Chương trình này không chỉ giúp họ nắm rõ các quy định về an toàn thực phẩm mà còn trang bị cho họ các kỹ năng thực hành cần thiết trong quy trình chế biến. Ngoài ra, các buổi tập huấn cũng cần được tổ chức định kỳ để nhắc nhở và cập nhật thông tin mới cho nhân viên, qua đó nâng cao nhận thức và trách nhiệm của họ về an toàn thực phẩm.
Tạo môi trường làm việc an toàn
Môi trường làm việc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm. Doanh nghiệp cần tạo ra một môi trường làm việc sạch sẽ, gọn gàng và có đầy đủ trang thiết bị hỗ trợ cho nhân viên. Việc cung cấp đầy đủ trang thiết bị bảo hộ cũng như các dụng cụ vệ sinh cần thiết sẽ giúp nhân viên có thể thực hiện tốt công việc của mình, từ đó giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm thực phẩm.
Khuyến khích tính tự giác của nhân viên
Để đảm bảo an toàn thực phẩm, không chỉ cần có quy trình và chương trình đào tạo mà còn cần phải khuyến khích tính tự giác của nhân viên trong việc thực hiện các quy định về an toàn thực phẩm. Nhân viên cần hiểu rõ rằng mỗi hành động của mình đều có thể ảnh hưởng đến chất lượng và an toàn của sản phẩm. Chính vì vậy, việc nâng cao nhận thức và tinh thần trách nhiệm cá nhân là rất cần thiết.
(v) Công nghệ và đổi mới trong việc bảo đảm an toàn thực phẩm
Công nghệ đã và đang góp phần rất lớn vào việc cải thiện an toàn thực phẩm trong ngành chế biến. Các doanh nghiệp nên áp dụng các công nghệ mới vào quy trình sản xuất để tăng cường khả năng kiểm soát an toàn thực phẩm.
Sử dụng công nghệ trong giám sát chất lượng
Các thiết bị công nghệ cao có thể giúp doanh nghiệp giám sát và kiểm soát chất lượng sản phẩm một cách chính xác hơn. Ví dụ như sử dụng cảm biến để theo dõi nhiệt độ và độ ẩm trong quá trình bảo quản thực phẩm. Ngoài ra, việc ứng dụng các phần mềm quản lý chất lượng cũng giúp doanh nghiệp dễ dàng theo dõi quá trình sản xuất, từ đó phát hiện sớm các vấn đề tồn tại và có biện pháp xử lý kịp thời.
Tính toán và phân tích dữ liệu
Sử dụng công nghệ thông tin để thu thập và phân tích dữ liệu liên quan đến quá trình sản xuất cũng là một biện pháp hữu hiệu. Những dữ liệu này có thể giúp doanh nghiệp nhận diện các xu hướng và điểm yếu trong quy trình sản xuất của mình. Thông qua việc phân tích dữ liệu, doanh nghiệp có thể đưa ra những quyết định chính xác hơn trong việc điều chỉnh quy trình sản xuất, từ đó nâng cao chất lượng và an toàn thực phẩm.
Đổi mới trong công nghệ chế biến
Việc đầu tư vào công nghệ chế biến mới không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn có thể cải thiện chất lượng sản phẩm. Các công nghệ như công nghệ lạnh, công nghệ chân không hay công nghệ sinh học có thể giúp bảo quản thực phẩm lâu hơn và giữ được hương vị tự nhiên. Doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật và nghiên cứu các công nghệ mới để không bị tụt lại phía sau và luôn đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của thị trường.
4. Kết luận
Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt của thị trường thực phẩm toàn cầu, việc áp dụng biện pháp đảm bảo an toàn thực phẩm cho ngành chế biến thực phẩm xuất khẩu không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn là điều kiện tiên quyết để tồn tại và phát triển. Các doanh nghiệp cần xem đây là một chiến lược dài hạn, đầu tư không chỉ vào cơ sở vật chất mà còn vào con người và công nghệ. Khi thực hiện tốt các biện pháp đảm bảo an toàn thực phẩm, doanh nghiệp không chỉ bảo vệ sức khoẻ người tiêu dùng mà còn nâng cao uy tín thương hiệu, mở rộng thị trường và mang lại lợi nhuận bền vững.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Minh Trang (2022). Kinh doanh thực phẩm an toàn tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp. Email: info@vhu.edu.vn. Truy cập ngày 1/11/2024, từ: https://dl.vhu.edu.vn/vi/nghien-cuu-trao-doi/kinh-doanh-thuc-pham-an-toan-tai-viet-nam-thuc-trang-va-giai-phap
2. Tổng Cục thống kê (2021). Triển vọng tươi sáng của ngành công nghiệp sản xuất, chế biến thực phẩm. Trang thông tin điện tử Tổng Cục thống kê. Email: banbientap@gso.gov.vn. Truy cập ngày 1/11/2024, từ: https://www.gso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2021/05/trien-vong-tuoi-sang-cua-nganh-cong-nghiep-san-xuat-che-bien-thuc-pham/
3. Thùy Dương (2022). Ngành chế biến thực phẩm: Cơ hội và thách thức đan xen.Báo Công Thương. Email: baodientubct@gmail.com. Truy cập ngày 1/11/2024, từ: https://congthuong.vn/nganh-che-bien-thuc-pham-co-hoi-va-thach-thuc-dan-xen-217431.html
4. Chi Mai (2023). Ngành thực phẩm chế biến của Việt Nam có nhiều tiềm năng phát triển. Báo điện tử.E-mail: toasoan@dangcongsan.vn. Truy cập ngày 1/11/2024, từ: https://dangcongsan.vn/kinh-te/nganh-thuc-pham-che-bien-cua-viet-nam-co-nhieu-tiem-nang-phat-trien-639003.html.