Bùi Thị Thanh Thủy
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt:
Khi xuất khẩu sang thị trường EU, việc nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn môi trường theo quy định EVFTA (Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu) là một vấn đề cấp thiết đối với ngành chế biến gỗ xuất khẩu. Đảm bảo tuân thủ các quy định sẽ tạo ra cơ hội kinh doanh lớn cho các doanh nghiệp gỗ Việt Nam.
Bài viết phân tích về thực trạng ngành chế biến gỗ Việt Nam hiện nay;, các tiêu chuẩn môi trường theo quy định EVFTA. Từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong ngành chế biến gỗ xuất khẩu theo quy định EVFTA.
Từ khóa: Giải pháp nâng cao tiêu chuẩn môi trường, ngành chế biến gỗ xuất khẩu, ô nhiễm môi trường, doanh nghiệp gỗ Việt Nam, bảo vệ môi trường.
1. Thực trạng môi trường trong ngành chế biến gỗ Việt Nam hiện nay
Ngành chế biến gỗ Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong những năm qua. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức mà ngành này phải đối mặt, đặc biệt là trong việc duy trì và nâng cao tiêu chuẩn môi trường.
Tình hình khai thác và sử dụng tài nguyên
Khai thác gỗ tự nhiên đã gây ra nhiều hệ lụy cho môi trường như mất cân bằng sinh thái, ô nhiễm đất và nước. Việc lạm dụng tài nguyên gỗ tự nhiên mà không có kế hoạch quản lý bền vững đã dẫn đến tình trạng suy thoái rừng, ảnh hưởng đến đa dạng sinh học và khí hậu. Để giải quyết vấn đề này, cần có những biện pháp quản lý tài nguyên hiệu quả hơn. Chẳng hạn, các doanh nghiệp chế biến gỗ cần phải chuyển từ việc khai thác gỗ tự nhiên sang sử dụng gỗ từ nguồn cung bền vững, được chứng nhận bởi các tổ chức uy tín như FSC (Forest Stewardship Council).
Vấn đề ô nhiễm môi trường
Ngành chế biến gỗ thường gây ra ô nhiễm không khí và nước do các quá trình sản xuất. Các chất thải từ sản xuất, như bụi gỗ, hợp chất hữu cơ bay hơi (VOCs) và hóa chất xử lý gỗ, đều có thể gây hại cho sức khỏe con người và môi trường. Do đó, các doanh nghiệp cần phải đầu tư vào công nghệ sạch và quy trình sản xuất thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, việc xử lý chất thải và tái chế là rất cần thiết để giảm thiểu ô nhiễm.
Cần nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường
Nhận thức về bảo vệ môi trường trong ngành chế biến gỗ vẫn còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp chưa hiểu rõ tầm quan trọng của việc áp dụng các tiêu chuẩn môi trường. Do đó, cần có những chương trình đào tạo và tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức cho cả doanh nghiệp và người lao động.
2. Vai trò của tiêu chuẩn môi trường trong phát triển bền vững ngành chế biến gỗ
Tiêu chuẩn môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành chế biến gỗ. Điều này không chỉ thể hiện qua việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên mà còn thông qua việc cải thiện chất lượng sản phẩm và gia tăng giá trị xuất khẩu.
Các cam kết trong EVFTA về môi trường trong ngành chế biến gỗ xuất khẩu
EVFTA không có Chương riêng về môi trường mà nêu thành nhiều Điều trong Chương 15 - Thương mại và phát triển bền vững. Tuy nhiên, đáng chú ý là EVFTA có hẳn một Điều riêng trong Chương này về Quản lý rừng bền vững và các sản phẩm từ rừng (Điều 7) trong đó có các cam kết cụ thể và trực tiếp liên quan tới việc chế biến đồ gỗ. Cụ thể, các cam kết sau đây trong EVFTA có thể ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động của ngành chế biến gỗ xuất khẩu:
- Cam kết khuyến khích thương mại gỗ từ rừng được quản lý bền vững và được khai thác phù hợp với pháp luật nội địa; Cam kết này cũng dẫn chiếu tới việc ký kết VPA/FLEGT
- Các cam kết về cung cấp thông tin và hợp tác giữa hai Bên về các biện pháp khuyến khích tiêu thụ gỗ và sản phẩm gỗ từ rừng quản lý bền vững, chống lại việc khai thác và thương mại gỗ bất hợp pháp.
Về mặt nguyên tắc, các cam kết này trong EVFTA không buộc Việt Nam thay đổi pháp luật và chính sách trong quản lý khai thác gỗ cũng như thương mại gỗ và các sản phẩm từ gỗ, trong đó có đồ gỗ chế biến xuất khẩu. Tuy nhiên, cần chú ý là trong tương lai, các chính sách về gỗ và thương mại gỗ/sản phẩm gỗ sẽ tăng cường theo hướng thắt chặt hơn, đặc biệt là đối với việc xuất khẩu gỗ sang EU với việc dẫn chiếu tới VPA/FLEGT (cơ chế quản lý nguồn gốc các sản phẩm gỗ nói chung và gỗ xuất khẩu sang EU nói riêng).
Lợi ích từ việc áp dụng tiêu chuẩn môi trường
Việc áp dụng các tiêu chuẩn môi trường giúp gia tăng danh tiếng và uy tín của thương hiệu. Khi doanh nghiệp cam kết bảo vệ môi trường, họ sẽ thu hút được nhiều khách hàng hơn, đặc biệt là từ các thị trường khó tính như châu Âu. Khách hàng ngày nay không chỉ tìm kiếm sản phẩm tốt mà còn là những sản phẩm có trách nhiệm với môi trường. Ngoài ra, việc tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường cũng giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro pháp lý. Những quy định nghiêm ngặt về môi trường tại châu Âu yêu cầu các sản phẩm phải đạt tiêu chuẩn nhất định trước khi được phép nhập khẩu. Do đó, nếu doanh nghiệp không đáp ứng được các tiêu chuẩn này, họ có thể bị phạt hoặc thậm chí bị cấm xuất khẩu.
Khả năng tiếp cận thị trường quốc tế
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc tuân thủ tiêu chuẩn môi trường trở thành điều kiện tiên quyết để tiếp cận các thị trường quốc tế. EVFTA không chỉ mang lại lợi thế thương mại mà còn đặt ra yêu cầu cao về tiêu chuẩn sản phẩm, bao gồm cả tiêu chuẩn môi trường. Các doanh nghiệp muốn tận dụng lợi ích từ hiệp định này cần phải đảm bảo rằng sản phẩm của họ đáp ứng đầy đủ các tiêu chí chất lượng và môi trường.
3. Giải pháp nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong ngành chế biến gỗ xuất khẩu theo quy định EVFTA
Để thực hiện mục tiêu nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong ngành chế biến gỗ, cần có những giải pháp cụ thể và thiết thực. Những giải pháp này có thể chia thành nhiều lĩnh vực khác nhau, từ cải tiến quy trình sản xuất đến đào tạo nguồn nhân lực.
(i) Cải tiến quy trình sản xuất
Ứng dụng công nghệ mới
Việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong chế biến gỗ có thể giúp giảm thiểu tác động đến môi trường. Công nghệ máy móc hiện đại không chỉ giúp tiết kiệm nguyên liệu mà còn giảm lượng khí thải và chất thải ra môi trường. Nhà sản xuất có thể áp dụng công nghệ sản xuất sạch, chẳng hạn như công nghệ tái chế gỗ, công nghệ xử lý chất thải, và công nghệ tiêu chuẩn hóa sản phẩm. Điều này không chỉ giúp nâng cao tiêu chuẩn môi trường mà còn tiết kiệm chi phí sản xuất.
Tối ưu hóa quy trình sản xuất
Ngoài việc ứng dụng công nghệ mới, tối ưu hóa quy trình sản xuất cũng đóng vai trò quan trọng. Các doanh nghiệp nên xem xét lại toàn bộ chu trình sản xuất của mình để tìm ra các điểm yếu và cải tiến chúng. Chẳng hạn, việc giảm thiểu lãng phí nguyên liệu, tối ưu hóa công suất máy móc, và cải thiện quản lý chất thải có thể giúp doanh nghiệp nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm tác động xấu đến môi trường.
(ii) Đào tạo và nâng cao ý thức cho nhân viên
Huấn luyện về an toàn và môi trường
Doanh nghiệp cần tổ chức các khóa huấn luyện định kỳ cho công nhân về an toàn lao động và bảo vệ môi trường. Nhân viên cần phải hiểu rõ về các nguy cơ liên quan đến hóa chất và quy trình sản xuất, cũng như cách bảo vệ bản thân và môi trường xung quanh. Việc trang bị kiến thức cho nhân viên không chỉ giúp họ làm việc hiệu quả hơn mà còn tạo ra một môi trường làm việc an toàn và thân thiện với môi trường.
Tạo văn hóa bảo vệ môi trường trong doanh nghiệp
Bên cạnh việc đào tạo, doanh nghiệp cũng cần xây dựng một văn hóa bảo vệ môi trường trong nội bộ. Sự tham gia của tất cả nhân viên vào các hoạt động bảo vệ môi trường sẽ tạo ra một tinh thần trách nhiệm chung. Các hoạt động như trồng cây, thu gom rác thải và giảm thiểu sử dụng nhựa có thể được tổ chức thường xuyên để khuyến khích nhân viên tham gia tích cực vào việc bảo vệ môi trường.
(iii) Thực hiện các quy định và tiêu chuẩn môi trường
Để đảm bảo rằng doanh nghiệp đáp ứng đủ các tiêu chuẩn môi trường, việc tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn là rất cần thiết.
Đánh giá tác động môi trường
Các doanh nghiệp chế biến gỗ cần thực hiện đánh giá tác động môi trường trước khi bắt đầu các dự án mới. Việc này giúp xác định các rủi ro tiềm ẩn và tìm ra các biện pháp phòng ngừa cần thiết. Đánh giá tác động môi trường không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn giúp doanh nghiệp ghi nhận được các vấn đề mà họ cần cải thiện để bảo vệ môi trường.
Tuân thủ các quy định về khai thác gỗ
Doanh nghiệp chế biến gỗ cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về khai thác và xuất khẩu gỗ. Điều này không chỉ giúp bảo vệ tài nguyên rừng mà còn tạo dựng niềm tin với khách hàng và đối tác thương mại. Việc chứng minh nguồn gốc gỗ và có các giấy tờ chứng nhận hợp pháp là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp có thể xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Liên minh châu Âu.
(iv) Những thách thức trong việc nâng cao tiêu chuẩn môi trường
Mặc dù đã có nhiều giải pháp được đề xuất, nhưng vẫn tồn tại những thách thức lớn trong việc nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong ngành chế biến gỗ.
Thiếu nguồn lực đầu tư
Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể gặp khó khăn trong việc đầu tư vào công nghệ mới hoặc đào tạo nhân viên. Họ có thể thiếu vốn hoặc không biết làm thế nào để tiếp cận nguồn vốn hỗ trợ. Việc tìm kiếm các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức phi chính phủ là rất quan trọng để giúp các doanh nghiệp vượt qua khó khăn này. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng nên xem xét việc hợp tác với các tổ chức nghiên cứu để áp dụng công nghệ một cách hiệu quả nhất.
Cạnh tranh khốc liệt trên thị trường
Thị trường chế biến gỗ hiện nay đang trở nên rất cạnh tranh, với nhiều doanh nghiệp trong nước và quốc tế cùng tham gia. Việc nâng cao tiêu chuẩn môi trường có thể tạo ra một gánh nặng thêm cho doanh nghiệp, đặc biệt là trong lúc họ đang cố gắng giảm giá thành sản phẩm. Do đó, doanh nghiệp cần phải tìm cách cân bằng giữa việc nâng cao tiêu chuẩn môi trường và đảm bảo tính cạnh tranh của sản phẩm. Một số doanh nghiệp đã chọn cách tập trung vào sản phẩm chất lượng cao, và sẵn sàng chịu giá thành cao hơn để đạt được điều này.
Khó khăn trong việc thay đổi nhận thức
Một trong những thách thức lớn nhất trong việc nâng cao tiêu chuẩn môi trường là thay đổi nhận thức của người tiêu dùng. Nhiều người vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và sẵn sàng trả cho sản phẩm thân thiện với môi trường. Doanh nghiệp có thể cần phải đầu tư vào marketing để tăng cường nhận thức của người tiêu dùng về sản phẩm của mình và lợi ích của việc lựa chọn sản phẩm thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, việc kết nối với các tổ chức bảo vệ môi trường để lan tỏa thông điệp cũng là một giải pháp hiệu quả.
4.Kết luận
Việc nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong ngành chế biến gỗ xuất khẩu theo quy định EVFTA là một hành trình dài và đầy thách thức. Tuy nhiên, với sự nỗ lực từ phía doanh nghiệp, sự hỗ trợ từ nhà nước và sự tham gia tích cực của cộng đồng, chúng ta hoàn toàn có thể đạt được những mục tiêu đề ra. Việc bảo vệ môi trường không chỉ là nghĩa vụ mà còn là cơ hội để phát triển bền vững cho ngành chế biến gỗ Việt Nam trong tương lai.
Để thực hiện điều này, các doanh nghiệp cần tập trung vào cải tiến quy trình sản xuất, đào tạo nguồn nhân lực và thực hiện các quy định về bảo vệ môi trường. Mặc dù còn nhiều thách thức phía trước, nhưng với sự quyết tâm và hành động cụ thể, ngành chế biến gỗ xuất khẩu của Việt Nam hoàn toàn có thể hướng đến một tương lai bền vững hơn.
Tài liệu tham khảo
1. Đinh Thị Bích Liên (2023). Một số nhiệm vụ, giải pháp để thúc đẩy xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ. https://vioit.org.vn/vn/quy-hoach/nganh/mot-so-nhiem-vu--giai-phap-de-thuc-day-xuat-khau-go-va-cac-san-pham-go-5307.4101.html
2. Đinh Thị Bích Liên (2023). Một số nhiệm vụ, giải pháp để thúc đẩy xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ. https://vioit.org.vn/vn/quy-hoach/nganh/mot-so-nhiem-vu--giai-phap-de-thuc-day-xuat-khau-go-va-cac-san-pham-go-5307.4101.html.
3. Đỗ Thị Bích Thủy (2021). Giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam trong thời gian tới. https://vioit.org.vn/vn/chien-luoc-chinh-sach/giai-phap-day-manh-xuat-khau-go-va-san-pham-go-cua-viet-nam-trong-thoi-gian-toi-4377.4050.html
4. Trà My (2024). Ngành gỗ Việt Nam và cơ hội từ thị trường carbon. Tạp chí điện tử:https://nguoidothi.net.vn/nganh-go-viet-nam-va-co-hoi-tu-thi-truong-carbon-42895.html