Nguyễn Hồng Thơm
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) đã mở ra nhiều cơ hội lớn cho xuất khẩu nông sản của Việt Nam, giúp gia tăng đáng kể khả năng tiếp cận thị trường châu Âu. Tuy nhiên, để tối ưu hóa lợi ích từ hiệp định này, cần có sự hợp tác chặt chẽ và bền vững giữa doanh nghiệp và nông dân trong chuỗi giá trị nông sản. Việc tăng cường liên kết không chỉ giúp đảm bảo nguồn cung ổn định và chất lượng sản phẩm mà còn giúp nông dân và doanh nghiệp cùng nhau đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường EU.
Hiện nay, mặc dù xuất khẩu nông sản của Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể, nhưng mối liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân vẫn chưa thực sự bền vững. Sự thiếu hụt trong mô hình liên kết khiến nông sản Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong việc đảm bảo chất lượng đồng nhất, tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật và phát triển chuỗi giá trị dài hạn. Bài viết này sẽ phân tích thực trạng liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong chuỗi giá trị nông sản, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường liên kết, tận dụng hiệu quả các cơ hội từ EVFTA.
Từ khóa: Xuất khẩu nông sản, EVFTA, liên kết, doanh nghiệp, nông dân, chuỗi giá trị
1. Thực trạng liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong xuất khẩu nông sản
1.1. Mô hình liên kết hiện tại chưa phát huy hiệu quả
Một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân vẫn còn rời rạc. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, chỉ khoảng 30% nông sản xuất khẩu của Việt Nam được sản xuất theo mô hình liên kết chuỗi giá trị. Điều này có nghĩa là phần lớn nông dân vẫn sản xuất nhỏ lẻ, chưa tham gia vào các mô hình liên kết với doanh nghiệp. Sự thiếu hụt này khiến cho việc quản lý chất lượng, kiểm soát quy trình sản xuất và tiêu thụ trở nên khó khăn, không đáp ứng được các yêu cầu khắt khe của thị trường châu Âu.
Ngoài ra, các doanh nghiệp xuất khẩu vẫn gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các nguồn cung cấp nguyên liệu ổn định và đạt chuẩn. Nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng việc thu mua nông sản từ nông dân không có quy trình rõ ràng, khiến chất lượng nông sản không đồng đều, dẫn đến việc không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.
1.2. Khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn xuất khẩu của EU
Thị trường EU nổi tiếng với các quy định khắt khe về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường. Để xuất khẩu sang thị trường này, nông sản Việt Nam không chỉ phải đảm bảo chất lượng cao mà còn phải tuân thủ các tiêu chuẩn liên quan đến quy trình sản xuất bền vững, không sử dụng hóa chất độc hại và tuân thủ quy định về truy xuất nguồn gốc.
Tuy nhiên, việc nông dân không được đào tạo và hỗ trợ đầy đủ từ doanh nghiệp trong việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế đã khiến nhiều lô hàng nông sản bị trả về hoặc gặp khó khăn trong quá trình xuất khẩu.
2. Giải pháp tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân để tối ưu hóa xuất khẩu nông sản theo EVFTA
2.1. Xây dựng và phát triển mô hình liên kết chuỗi giá trị
Một trong những giải pháp quan trọng nhất để tăng cường xuất khẩu nông sản theo EVFTA là phát triển các mô hình liên kết chuỗi giá trị giữa doanh nghiệp và nông dân. Theo mô hình này, doanh nghiệp sẽ đóng vai trò điều phối, hỗ trợ nông dân từ khâu cung cấp giống, kỹ thuật canh tác đến thu hoạch và bao tiêu sản phẩm. Các doanh nghiệp có thể ký hợp đồng dài hạn với nông dân hoặc hợp tác xã, đảm bảo rằng nông dân có đầu ra ổn định cho sản phẩm của mình, trong khi doanh nghiệp có được nguồn cung chất lượng, đáp ứng được các tiêu chuẩn xuất khẩu.
Việc áp dụng mô hình liên kết giúp nâng cao tính chuyên nghiệp trong sản xuất nông nghiệp. Thay vì sản xuất nhỏ lẻ và thiếu đồng bộ, nông dân sẽ được tham gia vào các chuỗi giá trị khép kín, từ đó giúp tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Ngoài ra, mô hình này cũng giúp doanh nghiệp dễ dàng kiểm soát chất lượng sản phẩm và đảm bảo việc tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật của EU, điều kiện tiên quyết để thâm nhập sâu hơn vào thị trường châu Âu.
2.2. Liên kết đào tạo và cung cấp thông tin kỹ thuật cho nông dân
Việc tăng cường đào tạo và cung cấp thông tin kỹ thuật cho nông dân là yếu tố quan trọng trong quá trình xây dựng mô hình liên kết bền vững. Nông dân cần được trang bị kiến thức về các kỹ thuật canh tác hiện đại, sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu hợp lý, cũng như hiểu rõ các quy định về an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn sản xuất bền vững của EU. Doanh nghiệp có thể đóng vai trò là cầu nối, hỗ trợ đào tạo và chuyển giao kỹ thuật canh tác tiên tiến, giúp nông dân cải thiện năng suất và chất lượng sản phẩm.
Bên cạnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản cần chủ động cung cấp thông tin về xu hướng tiêu dùng, nhu cầu thị trường và các tiêu chuẩn mới của EU cho nông dân. Điều này giúp nông dân có thể điều chỉnh phương thức sản xuất kịp thời, tránh việc sản xuất dư thừa hoặc không đáp ứng đúng yêu cầu thị trường.
2.3. Liên kết trong phát triển hạ tầng và công nghệ bảo quản sau thu hoạch
Công nghệ sau thu hoạch đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng nông sản xuất khẩu. Hiện nay, một trong những điểm yếu của chuỗi cung ứng nông sản Việt Nam là hạ tầng bảo quản sau thu hoạch còn hạn chế, dẫn đến thất thoát lớn về chất lượng cũng như sản lượng. Việc áp dụng công nghệ hiện đại vào quá trình bảo quản và chế biến nông sản sẽ giúp nâng cao giá trị của sản phẩm và đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật của EU.
Doanh nghiệp cần hỗ trợ nông dân trong việc lưu trữ, bảo quản nông sản tạm thời tại mới sản xuất; hỗ trợ vận chuyển hàng hóa đến các kho, bãi của doanh nghiệp; đầu tư vào công nghệ bảo quản lạnh, công nghệ bảo quản bằng khí điều hòa (MAP) và các phương pháp khác để giảm thiểu sự hao hụt về chất lượng sau khi thu hoạch. Đồng thời, việc xây dựng các kho lạnh và cơ sở hạ tầng bảo quản ngay tại các vùng sản xuất sẽ giúp giảm chi phí vận chuyển và tăng khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.
3. Kết luận và kiến nghị
Tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân là chìa khóa quan trọng để thúc đẩy xuất khẩu nông sản Việt Nam theo Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA). Mô hình liên kết chuỗi giá trị không chỉ giúp giải quyết vấn đề về nguồn cung ổn định và chất lượng nông sản mà còn giúp doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường châu Âu. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ về mặt kỹ thuật, đào tạo và cung cấp thông tin từ doanh nghiệp sẽ giúp nông dân nâng cao kiến thức, năng suất và tuân thủ các yêu cầu về an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường.
Ngoài ra, việc đầu tư vào công nghệ bảo quản sau thu hoạch và phát triển hạ tầng logistics sẽ giúp nâng cao giá trị gia tăng của nông sản, từ đó gia tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Để tối ưu hóa lợi ích từ EVFTA, doanh nghiệp và nông dân cần phối hợp chặt chẽ hơn, xây dựng một mô hình liên kết bền vững, bảo đảm phát triển dài hạn và bền vững cho ngành nông sản xuất khẩu của Việt Nam. Trên cơ sở đó, bài viết đưa ra một số kiến nghị với Chính phủ và doanh nghiệp như sau:
- Đối với Chính phủ
Xây dựng các chính sách hỗ trợ cụ thể nhằm thúc đẩy mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong chuỗi giá trị nông sản. Các chính sách này cần tập trung vào việc hỗ trợ tài chính, đầu tư vào hạ tầng nông nghiệp và cung cấp các chương trình đào tạo cho nông dân và doanh nghiệp.
Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác quốc tế với các tổ chức và đối tác châu Âu để cập nhật các tiêu chuẩn mới, từ đó giúp nông dân và doanh nghiệp nắm bắt kịp thời các yêu cầu của thị trường EU.
- Đối với doanh nghiệp
Doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các chương trình hợp tác lâu dài với nông dân và hợp tác xã. Việc này không chỉ giúp đảm bảo nguồn cung ổn định mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ sản xuất và bảo quản sau thu hoạch để đảm bảo nông sản đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Việc áp dụng công nghệ hiện đại sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu hao hụt và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm nông sản.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Công Thương. (2024). EVFTA mở rộng thị trường xuất khẩu cho nông sản Việt tiến vào EU. Truy cập từ: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/evfta-mo-rong-thi-truong-xuat-khau-cho-nong-san-viet-tien-vao-eu.html, ngày 10/10/2024
2. Cao, X. T. (2024). Xây dựng mối liên kết chặt chẽ phát triển chuỗi giá trị nông sản hiệu quả. Tạp chí Kinh Doanh. Truy cập từ: https://vnbusiness.vn/hop-tac-xa/xay-dung-moi-lien-ket-chat-che-phat-trien-chuoi-gia-tri-nong-san-hieu-qua-1101986.html, ngày 10/10/2024
3. Đào, T. A., Hoàng, X. T., & Trịnh, V. T. (2020). Phát triển chuỗi giá trị nông sản thực phẩm an toàn bền vững ở Việt Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp. Truy cập từ: https://vaas.vn/vi/library/sach/phat-trien-chuoi-gia-tri-nong-san-thuc-pham-toan-ben-vung-o-viet-nam, ngày 10/10/2024
4. Huyền, A. Đ. T. (2023). Hiệp định EVFTA và vấn đề đặt ra với xuất khẩu nông sản của Việt Nam. Tạp chí Tài chính. Truy cập từ: https://tapchitaichinh.vn/hiep-dinh-evfta-va-van-de-dat-ra-voi-xuat-khau-nong-san-cua-viet-nam.html, ngày 10/10/2024
5. Phan, T. T., Tran, X. H., & Do, T. T. (2023). Impact of the EU Vietnam Free Trade Agreement (EVFTA) on Agricultural Product Export Enterprises in Vietnam. Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 12(1), 117-126. Truy cập từ: https://doi.org/10.36941/ajis-2023-0010, ngày 10/10/2024
6. Thu Trang, P. (2023). Tác động của Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU đến xuất khẩu Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và Phát triển, 323(5), 12-16. Truy cập từ: https://ktpt.edu.vn/Uploads/Bai%20bao/2024/So%20323/1647.pdf, ngày 10/10/2024
7. Vo, T. T. (2022). Vietnam boosts agricultural product exports to EU. Vietnam News Agency. Truy cập từ: https://www.mard.gov.vn/en/Pages/vietnam-boosts-agricultural-product-exports-to-eu.aspx, ngày 10/10/2024
8. Vietnamplus. (2020). Hiệp định EVFTA: Nâng cao chuỗi giá trị gia tăng cho nông sản Việt. Truy cập từ: https://www.vietnamplus.vn/hiep-dinh-evfta-nang-cao-chuoi-gia-tri-gia-tang-cho-nong-san-viet-post645001.vnp, ngày 10/10/2024
9. Ngo, H. H., & Nguyen, D. (2022). Eu-Vietnam Free Trade Agreement (EVFTA) and Vietnam agricultural products export: opportunities and challenges. Global Publication House, 05(08), 47-52. Truy cập từ: https://doi.org/10.5281/zenodo.7084898, ngày 10/10/2024