Trong các ngày từ 25 đến 27 tháng 6 năm 2025, Ủy ban Hàng rào Kỹ thuật trong Thương mại (TBT Committee) của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã tiến hành cuộc họp định kỳ tại Geneva dưới sự chủ trì của bà Beatriz Stevens, đại diện Vương quốc Anh, người vừa được bầu làm Chủ tịch Ủy ban. Cuộc họp diễn ra trong bối cảnh WTO đang tiếp tục thúc đẩy minh bạch hóa các quy định kỹ thuật và tìm kiếm giải pháp giảm thiểu rào cản thương mại phi thuế quan. Trong phát biểu chuyển giao, bà Daniela García, đại diện Ecuador, nguyên Chủ tịch Ủy ban, đã điểm lại những kết quả nổi bật của nhiệm kỳ vừa qua, trong đó có sự kiện kỷ niệm 30 năm Hiệp định TBT và việc thông qua Đánh giá ba năm lần thứ mười (Tenth Triennial Review) với chương trình làm việc bao quát nhiều chủ đề mới nổi, từ trí tuệ nhân tạo đến nông nghiệp, môi trường và phát triển, phản ánh vai trò ngày càng rộng mở của Ủy ban trong việc điều phối các vấn đề có tác động trực tiếp tới thương mại quốc tế.
Tại cuộc họp, các mối quan ngại thương mại cụ thể (Specific Trade Concerns – STCs) tiếp tục là trọng tâm thảo luận, trong đó đáng chú ý là các vấn đề liên quan đến Trung Quốc được nhiều thành viên nêu ra. Luật An ninh mạng của Trung Quốc (Cybersecurity Law – ID 526) tiếp tục vấp phải chỉ trích từ Nhật Bản, Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu, Canada và Australia. Nhật Bản cho rằng các sửa đổi được công bố tháng 3 năm 2025 còn mơ hồ, thiếu tính minh bạch, có thể làm tăng chi phí và rủi ro cho doanh nghiệp. Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu bày tỏ quan ngại sâu sắc về thủ tục đánh giá an ninh mạng dựa trên tiêu chuẩn riêng của Trung Quốc, có nguy cơ cản trở dòng dữ liệu xuyên biên giới và làm giảm tính dự đoán trong môi trường kinh doanh. Canada nhấn mạnh rằng các quy định phức tạp và thiếu nhất quán đang gây khó khăn đặc biệt cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đại diện Australia bổ sung rằng phạm vi quá rộng và chi phí tuân thủ cao sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Phản hồi lại các ý kiến này, phía Trung Quốc khẳng định Luật An ninh mạng được xây dựng dựa trên thông lệ quốc tế, nhằm tăng cường an toàn không gian mạng và không nhằm mục đích hạn chế sự tham gia của doanh nghiệp nước ngoài.
Một mối quan ngại khác liên quan tới Trung Quốc là Luật Mật mã (Encryption Law – ID 534), nơi Nhật Bản, Liên minh châu Âu và Canada đều cho rằng phạm vi áp dụng của luật quá rộng, thiếu minh bạch, tiềm ẩn nguy cơ buộc doanh nghiệp nước ngoài phải tiết lộ mã nguồn hoặc công nghệ quan trọng. Liên minh châu Âu đặc biệt quan ngại khi một số danh mục sản phẩm mật mã đã được ban hành mà không thông qua tham vấn công khai với các bên liên quan. Về phía Trung Quốc, đại diện khẳng định luật này được áp dụng bình đẳng, không phân biệt đối xử và khuyến khích hợp tác kỹ thuật trên cơ sở tự nguyện. Ngoài ra, Hoa Kỳ tiếp tục bày tỏ quan ngại với các quy định liên quan đến đăng ký nhà sản xuất thực phẩm nhập khẩu (Decree 248 – ID 611), cho rằng biện pháp này gây thêm gánh nặng thủ tục, không dựa trên cơ sở khoa học, và có thể làm cản trở hoạt động xuất khẩu thực phẩm.
Cuộc họp cũng ghi nhận những nỗ lực chung trong thúc đẩy minh bạch hóa, với sự tham gia tích cực của Nhóm Công tác về Minh bạch (Transparency Working Group) và các công cụ hỗ trợ như ePing. Các thành viên đánh giá cao sự hỗ trợ kỹ thuật từ Ban Thư ký trong việc cải thiện cơ chế chia sẻ thông tin, đào tạo và nâng cao năng lực cho các nước đang phát triển. Với khu vực châu Á – Thái Bình Dương, sự hiện diện nổi bật của Nhật Bản, Trung Quốc và Australia trong thảo luận cho thấy đây tiếp tục là khu vực có nhiều vấn đề liên quan đến rào cản kỹ thuật, đồng thời cũng là nơi các cam kết minh bạch và tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế được chú trọng.
Mặc dù Việt Nam không được nêu trực tiếp trong các STCs lần này, song những diễn biến tại cuộc họp có ý nghĩa quan trọng đối với thương mại của nước ta. Việc Trung Quốc – đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam – liên tục bị nêu quan ngại về các quy định kỹ thuật cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang thị trường này có thể chịu ảnh hưởng không nhỏ nếu các biện pháp trên được áp dụng chặt chẽ. Đồng thời, những thảo luận tại WTO cũng nhấn mạnh yêu cầu Việt Nam cần chủ động theo dõi, tham gia đầy đủ các phiên họp của Ủy ban TBT, kịp thời phản ánh quan điểm, điều chỉnh chính sách trong nước và hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp ứng phó hiệu quả với rào cản kỹ thuật. Đây cũng là cơ sở để tăng cường vai trò của Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, bảo vệ lợi ích thương mại hợp pháp của quốc gia, đồng thời thúc đẩy môi trường thương mại minh bạch và công bằng hơn.
ThS. Nguyễn Diệu Thúy
Phòng Tham vấn hội nhập - VIOIT