Hội đồng về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (Hội đồng TRIPS) là cơ quan trực thuộc Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), chịu trách nhiệm giám sát việc thực thi Hiệp định TRIPS (Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ). Hội đồng TRIPS đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá chính sách sở hữu trí tuệ của các quốc gia thành viên, đảm bảo sự cân bằng giữa quyền sở hữu trí tuệ và lợi ích công cộng, đồng thời giải quyết các tranh chấp liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ trong thương mại quốc tế.
Hội đồng TRIPS họp định kỳ để thảo luận về việc thực thi hiệp định, các vấn đề liên quan đến bảo hộ sáng chế, nhãn hiệu, quyền tác giả, cũng như các vấn đề cấp bách như tiếp cận dược phẩm và bảo vệ tri thức truyền thống.
Cuộc họp Hội đồng TRIPS tại Trung tâm William Rappard vào cuối năm 2024, do Đại sứ Sofía Boza Martinez của Chile chủ trì, tập trung vào nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến các khía cạnh thương mại của quyền sở hữu trí tuệ. Biên bản cuộc họp được công bố vào trung tuần tháng 2 năm 2025 bao gồm các tuyên bố từ các quốc gia thành viên về các chủ đề như thông báo theo các điều khoản của Hiệp định, đánh giá việc thực thi pháp luật quốc gia, và các vấn đề liên quan đến sở hữu trí tuệ trong bối cảnh đại dịch COVID-19 và sự chuẩn bị cho các đại dịch tương lai.
Các thành viên đã thảo luận về việc xem xét Điều 27.3(b) của Hiệp định TRIPS liên quan đến khả năng bảo hộ các phát minh sinh học và mối quan hệ giữa TRIPS và Công ước Đa dạng Sinh học. Một số quốc gia, bao gồm Brazil, Ấn Độ và Peru, nhấn mạnh sự cần thiết phải bảo vệ tri thức truyền thống và văn hóa dân gian, đồng thời ủng hộ việc yêu cầu tiết lộ nguồn gốc tài nguyên di truyền trong các đơn xin cấp bằng sáng chế để ngăn chặn việc chiếm đoạt bất hợp pháp.
Hội đồng cũng đã tổ chức cuộc rà soát thường niên về hệ thống cấp phép bắt buộc đặc biệt. Một số nước, như Brazil và Colombia, bày tỏ lo ngại về những hạn chế của hệ thống này, nhấn mạnh rằng quy trình phức tạp và thời gian kéo dài đã ngăn cản các quốc gia tận dụng hiệu quả cơ chế này. Các thành viên đề xuất cải cách nhằm đơn giản hóa các thủ tục để hỗ trợ các quốc gia có năng lực sản xuất dược phẩm hạn chế.
Trong cuộc thảo luận về khiếu nại phi vi phạm và các tình huống tương tự (NVSCs), nhiều thành viên, bao gồm Trung Quốc, Indonesia và nhóm OACP, tiếp tục ủng hộ việc duy trì lệnh hoãn áp dụng các khiếu nại phi vi phạm trong bối cảnh TRIPS, cho rằng cơ chế này không phù hợp với lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Trong khi đó, một số nước khác kêu gọi tiếp tục thảo luận về các phương thức áp dụng.
Ngoài ra, Hội đồng đã tiến hành đánh giá thực thi Hiệp định TRIPS theo Điều 71.1, với trọng tâm là tác động của Hiệp định đối với đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững trong ba thập kỷ qua. Các quốc gia như EU, Brazil và Pakistan nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét cách TRIPS có thể hỗ trợ truyền bá công nghệ và phát triển kinh tế toàn cầu. Các thành viên đồng thuận về việc tiếp tục thảo luận và xây dựng quy trình rà soát hợp lý.
Cuộc họp cũng bao gồm các báo cáo cập nhật từ các tổ chức liên quan như WIPO và OECD về các phát triển quan trọng trong hệ thống sở hữu trí tuệ toàn cầu. Hội đồng TRIPS sẽ tiếp tục các cuộc họp và thảo luận về những vấn đề nêu trên trong các phiên họp tiếp theo.
TS. Trịnh Quốc Vinh
Trung tâm tham vấn WTO và FTAs - VIOIT