Nhờ vào lợi thế trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam đã khẳng định vị thế quan trọng trong chuỗi cung ứng nông sản toàn cầu. Các sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam từ gạo, cà phê đến các loại trái cây nhiệt đới, đều được xuất khẩu rộng rãi và được đánh giá cao trên thị trường quốc tế. Để đáp ứng các yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn vệ sinh và kiểm dịch động thực vật (SPS) của tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Việt Nam cần phải nâng cao chất lượng sản phẩm, cải thiện quy trình sản xuất và áp dụng các công nghệ tiên tiến. Điều này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân để đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế, từ đó nâng cao uy tín và sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.
SPS là hệ thống các quy định liên quan đến an toàn thực phẩm và sức khỏe động thực vật, được áp dụng nhằm bảo vệ người tiêu dùng và hệ sinh thái của các quốc gia nhập khẩu. Đối với Việt Nam, việc tuân thủ các biện pháp SPS từ các thị trường nhập khẩu lớn như EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản đã và đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến ngành nông sản xuất khẩu.
Theo số liệu từ WTO, trong giai đoạn từ 2020 đến 2024, các quy định SPS tại các thị trường phát triển đã có sự điều chỉnh nghiêm ngặt, đặc biệt là yêu cầu về mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong sản phẩm nông nghiệp. Các sản phẩm như gạo, thủy sản và trái cây là những mặt hàng chủ yếu bị ảnh hưởng bởi các biện pháp này.
Quy định SPS của EU về mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật thấp đã buộc nhiều doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam phải điều chỉnh quy trình sản xuất, gây áp lực lớn lên chi phí và thời gian kiểm tra hàng hóa.
Một ví dụ điển hình là xuất khẩu gạo của Việt Nam vào thị trường EU, vốn gặp nhiều khó khăn do vi phạm quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Năm 2023, số lượng lô hàng gạo bị từ chối nhập khẩu tại EU tăng 15% so với năm trước. Điều này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến uy tín của các nhà xuất khẩu Việt Nam.
Tuy nhiên, không chỉ là thách thức, các biện pháp SPS cũng mở ra cơ hội để Việt Nam nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời củng cố vị thế trên thị trường quốc tế. Khi các doanh nghiệp tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn SPS, sản phẩm nông sản của Việt Nam không chỉ được chấp nhận tại các thị trường khó tính mà còn có thể gia tăng giá trị. Điển hình là thanh long và xoài Việt Nam đã thành công mở rộng thị phần tại Nhật Bản và Hàn Quốc nhờ đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về vệ sinh và kiểm dịch thực vật. Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, xuất khẩu thanh long sang Nhật Bản tăng trưởng 15% trong năm 2023.
Việc tuân thủ các quy định SPS không chỉ đòi hỏi sự đầu tư lớn vào cơ sở vật chất và công nghệ mà còn cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế. Các chương trình đào tạo về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật đã được triển khai để giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa hiểu rõ hơn về yêu cầu của các thị trường quốc tế. WTO và các đối tác thương mại của Việt Nam đã hỗ trợ kỹ thuật, giúp các doanh nghiệp nâng cao năng lực tuân thủ SPS, qua đó giảm thiểu rủi ro bị từ chối nhập khẩu. Năm 2023, hơn 1.000 doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia các khóa đào tạo về tiêu chuẩn SPS và tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.
Để tăng cường khả năng cạnh tranh, Việt Nam cần tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu khoa học và công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất, và phát triển các giống cây trồng có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt hơn. Việc xây dựng và áp dụng hệ thống tiêu chuẩn quốc gia phù hợp với các yêu cầu quốc tế cũng là một yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng nông sản xuất khẩu. Ngoài ra, cần có sự hỗ trợ tích cực từ chính phủ và sự hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế để đảm bảo các tiêu chuẩn này được thực hiện hiệu quả. Với những nỗ lực này, Việt Nam không chỉ có thể vượt qua các thách thức liên quan đến SPS mà còn biến chúng thành cơ hội để phát triển bền vững ngành nông nghiệp, nâng cao uy tín và vị thế của nông sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu.
Tóm lại, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng cùng WTO, các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật không chỉ là một rào cản kỹ thuật mà còn là một công cụ để Việt Nam mở rộng thị trường xuất khẩu và nâng cao chất lượng nông sản. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế sẽ giúp nông sản Việt Nam gia tăng giá trị, cải thiện uy tín và phát triển bền vững trên trường quốc tế.
TS. Trịnh Quốc Vinh
Trung tâm tham vấn WTO và FTAs - VIOIT