Tưởng Thị Thanh Vinh
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Năng lượng tái tạo đang trở thành xu hướng tất yếu trong chiến lược phát triển bền vững toàn cầu, Việt Nam với tiềm năng vượt trội trong lĩnh vực này đang từng bước khẳng định vị thế của mình. Bên cạnh tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo bao gồm năng lượng mặt trời, gió, sinh khối, Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức như hạ tầng, chi phí đầu tư và chính sách chưa đồng bộ. Nhờ vào EVFTA, Việt Nam có cơ hội lớn để thu hút đầu tư, chuyển giao công nghệ sạch từ EU và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường. Để tận dụng EVFTA hiệu quả, bài viết sẽ đề xuất các chiến lược như hoàn thiện khung pháp lý, cải thiện hạ tầng, đào tạo nhân lực và đẩy mạnh hợp tác quốc tế. Đây là cơ sở quan trọng để Việt Nam phát triển bền vững ngành năng lượng tái tạo, góp phần vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu.
Từ khóa: chiến lược hội nhập, công nghệ năng lượng tái tạo, năng lượng tái tạo, chính sách hỗ trợ năng lượng
1. Tiềm năng về năng lượng tái tạo tại Việt Nam
Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo tại khu vực Đông Nam Á nhờ vào điều kiện tự nhiên thuận lợi và sự gia tăng nhu cầu về nguồn năng lượng sạch.
Năng lượng gió: Với hơn 3.200 km bờ biển trải dài, Việt Nam có tiềm năng dồi dào về năng lượng gió, đặc biệt là gió biển (offshore wind). Tốc độ gió trung bình 6 - 9 m/s tại các vùng như Bình Thuận, Ninh Thuận, Bạc Liêu ước tính công suất đạt hơn 600 GW. Đây là một lợi thế lớn trong bối cảnh các quốc gia đang chuyển đổi mạnh mẽ sang sử dụng nguồn năng lượng ít phát thải.
Năng lượng mặt trời: Việt Nam nằm trong khu vực có bức xạ mặt trời mạnh, từ 4 - 5 kWh/m²/ngày, đặc biệt tại các tỉnh miền Trung và miền Nam với trung bình 1.600 - 2.600 giờ nắng mỗi năm và tiềm năng phát triển điện mặt trời đạt hơn 200 GW.
Sinh khối: Việt Nam có nguồn sinh khối dồi dào từ các hoạt động nông nghiệp và công nghiệp chế biến nông sản và lâm nghiệp như vỏ trấu, mùn cưa, rơm rạ) với tổng công suất tiềm năng đạt khoảng 150 triệu tấn/năm.
Thủy điện nhỏ: Với hệ thống sông ngòi phong phú tạo điều kiện thuận lợi để phát triển thủy điện quy mô nhỏ, phục vụ nhu cầu điện năng tại các vùng sâu, vùng xa.
Tuy nhiên, để khai thác hết tiềm năng này, Việt Nam cần giải quyết những thách thức và rất cần sự quan tâm của Nhà nước cùng sự tham gia ngày càng mạnh mẽ của khu vực tư nhân và các tổ chức quốc tế. Từ đó, năng lượng tái tạo hứa hẹn sẽ trở thành động lực quan trọng trong phát triển bền vững và bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
2. Thách thức trong phát triển năng lượng tái tạo
Bên cạnh những tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, việc phát triển năng lượng tái tạo ở Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Một trong những thách thức đầu tiên là hạn chế về cơ sở hạ tầng và công nghệ. Hệ thống lưới điện của Việt Nam chưa được nâng cấp đồng bộ để có thể tích hợp và truyền tải hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo vốn không ổn định. Đặc biệt, ở các khu vực có tiềm năng lớn như miền Trung và Tây Nguyên, hệ thống lưới điện thường không đáp ứng được nhu cầu truyền tải lượng điện sản xuất từ các dự án năng lượng mặt trời và gió. Ngoài ra, Việt Nam còn phụ thuộc nhiều vào công nghệ nhập khẩu, dẫn đến chi phí đầu tư cao và sự phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài.
Thứ hai, hệ thống chính sách và khung pháp lý chưa đồng bộ là một rào cản lớn. Mặc dù nhà nước đã có các chính sách khuyến khích như giá FIT (Feed-in Tariff), nhưng việc thay đổi chính sách đột ngột hoặc thiếu nhất quán đã làm giảm sự tin tưởng của nhà đầu tư. Nhiều dự án năng lượng tái tạo bị đình trệ do các thủ tục hành chính phức tạp hoặc sự chậm trễ trong việc cấp phép.
Thách thức thứ ba là vấn đề tài chính và nguồn vốn. Đầu tư vào năng lượng tái tạo yêu cầu nguồn vốn lớn, trong khi các tổ chức tài chính trong nước còn dè dặt trong việc tài trợ cho các dự án có tính rủi ro cao. Sự thiếu hụt các cơ chế hỗ trợ tài chính bền vững cũng làm giảm khả năng thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp tư nhân và quốc tế.
Cuối cùng, nhận thức xã hội và sự đồng thuận cộng đồng cũng là một vấn đề cần giải quyết. Một số dự án năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió và thủy điện nhỏ, đã gây ra những lo ngại về môi trường, ảnh hưởng đến sinh kế của người dân địa phương. Điều này đòi hỏi sự tham gia hiệu quả hơn từ các bên liên quan để đảm bảo phát triển bền vững.
Như vậy, để vượt qua các thách thức này, Việt Nam cần có chiến lược toàn diện, bao gồm việc cải thiện cơ sở hạ tầng, hoàn thiện chính sách, tăng cường hỗ trợ tài chính và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong phát triển năng lượng tái tạo.
3. Tận dụng EVFTA phát triển năng lượng tái tạo
Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) mang lại nhiều cơ hội thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam thông qua tăng cường hợp tác quốc tế, chuyển giao công nghệ, và thu hút đầu tư từ các quốc gia thành viên EU. Để tận dụng tối đa những lợi ích từ EVFTA, Việt Nam cần xây dựng một chiến lược hội nhập năng lượng tái tạo toàn diện và hiệu quả.
Thứ nhất, đẩy mạnh thu hút đầu tư nước ngoài thông qua cải thiện môi trường đầu tư. EVFTA cam kết mở cửa thị trường và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp EU đầu tư vào ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Chiến lược của Việt Nam cần tập trung vào đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch trong cấp phép và quản lý dự án, đồng thời xây dựng các khuôn khổ pháp lý ổn định nhằm tạo niềm tin cho nhà đầu tư.
Thứ hai, tăng cường hợp tác quốc tế trong nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Các nước EU có trình độ công nghệ cao và kinh nghiệm lâu năm trong phát triển năng lượng tái tạo. Việt Nam cần thúc đẩy các chương trình hợp tác song phương hoặc đa phương với EU để tiếp cận các công nghệ hiện đại như điện gió ngoài khơi, lưu trữ năng lượng, và mạng lưới điện thông minh. Việc này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn giảm sự phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu từ các quốc gia ngoài khối EU.
Thứ ba, tận dụng các cơ chế tài chính xanh của EU. EU có nhiều quỹ hỗ trợ phát triển bền vững và tài chính xanh, như Quỹ Đầu tư Khí hậu Châu Âu (ECF) hoặc các cơ chế tài trợ từ Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB). Việt Nam cần xây dựng các dự án năng lượng tái tạo khả thi, phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế và các yêu cầu về môi trường của EU, nhằm thu hút các nguồn tài trợ này. Đồng thời, cần phát triển các công cụ tài chính nội địa như trái phiếu xanh để khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp trong nước.
Thứ tư, đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm và dịch vụ liên quan đến năng lượng tái tạo. EVFTA không chỉ mang lại cơ hội xuất khẩu điện từ các dự án năng lượng tái tạo mà còn mở ra thị trường cho các sản phẩm như tấm pin năng lượng mặt trời, linh kiện điện gió, và dịch vụ kỹ thuật. Việt Nam cần nâng cao năng lực sản xuất trong nước, tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật và môi trường nghiêm ngặt của EU để tăng khả năng cạnh tranh.
Cuối cùng, xây dựng năng lực và nâng cao nhận thức cộng đồng. Việt Nam cần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành năng lượng tái tạo thông qua các chương trình hợp tác giáo dục với EU. Đồng thời, chiến lược cần tập trung vào nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của năng lượng tái tạo trong phát triển bền vững, qua đó thúc đẩy sự ủng hộ từ xã hội.
Tận dụng EVFTA trong phát triển năng lượng tái tạo không chỉ giúp Việt Nam đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng mà còn giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu. Một chiến lược hội nhập toàn diện và bền vững sẽ là chìa khóa để Việt Nam khai thác tối đa tiềm năng của EVFTA trong lĩnh vực này.
4. Kết luận
Năng lượng tái tạo đang mở ra một chương mới trong chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam, không chỉ góp phần bảo đảm an ninh năng lượng mà còn thúc đẩy kinh tế xanh và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Với tiềm năng lớn từ năng lượng mặt trời, gió, và sinh khối, Việt Nam có thể trở thành một điểm sáng trong khu vực nếu biết tận dụng các cơ hội từ Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA). EVFTA không chỉ tạo điều kiện thuận lợi trong việc thu hút đầu tư, chuyển giao công nghệ tiên tiến mà còn mở ra cơ hội tiếp cận các nguồn tài chính xanh từ EU. Để hiện thực hóa những lợi ích này, Việt Nam cần xây dựng chiến lược toàn diện, bao gồm cải thiện hạ tầng, hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực nhân sự, và phát triển các sản phẩm, dịch vụ đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Hành trình hội nhập năng lượng tái tạo cùng EVFTA đòi hỏi nỗ lực và sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Đây không chỉ là bước đi chiến lược mà còn là cam kết của Việt Nam đối với phát triển bền vững toàn cầu.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Mạnh Hiến, 2019, Tổng quan tiềm năng và triển vọng phát triển năng lượng tái tạo Việt Nam. Truy cập tại: https://nangluongvietnam.vn/tong-quan-tiem-nang-va-trien-vong-phat-trien-nang-luong-tai-tao-viet-nam-22009.html
2. Nguyễn Nam Trung, 2024, Quy định của hiệp định EVFTA về các biện pháp phi thuế quan trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Truy cập tại: https://kinhtevadubao.vn/quy-dinh-cua-hiep-dinh-evfta-ve-cac-bien-phap-phi-thue-quan-trong-linh-vuc-nang-luong-tai-tao-28869.html
3. Đỗ Nga, 2022, EVFTA: “Lực đẩy” phát triển hợp tác năng lượng Việt Nam – EU. Truy cập tại: https://kinhte.congthuong.vn/evfta-luc-day-phat-trien-hop-tac-nang-luong-viet-nam-eu-184619.html
4. McKinsey & Company, 2023, Putting renewable energy within reach: Vietnam’s high-stakes pivot. Truy cập tại: https://www.mckinsey.com/industries/electric-power-and-natural-gas/our-insights/putting-renewable-energy-within-reach-vietnams-high-stakes-pivot?
5. IRENA, 2020, Scaling up renewable energy investment in Vietnam. Truy cập tại: https://coalition.irena.org/-/media/Files/IRENA/Coalition-for-Action/Publication/Scaling-up-Renewable-Energy-Investment-in-Emerging-Markets/IRENA-Coalition-for-Action_Viet-Nam_2020.pdf?hash=1855E7B82C638813605F23A2125AF85C6DBD02F3&hash=1855E7B82C638813605F23A2125AF85C6DBD02F3&la=en&utm