Hồ Minh Thư
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành sản xuất gỗ và sản phẩm từ gỗ là ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA) sẽ tạo thêm cơ hội để ngành gỗ đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường này. Tuy nhiên EVFTA cũng yêu cầu các doanh nghiệp gỗ phải nghiêm túc tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế. Việc đảm bảo tiêu chuẩn lao động không chỉ bảo vệ quyền lợi người lao động mà còn nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh của ngành gỗ Việt Nam trên trường quốc tế.
Bài viết này sẽ phân tích các yêu cầu và giải pháp để thực hiện tiêu chuẩn lao động bền vững trong ngành gỗ xuất khẩu theo Hiệp định EVFTA.
Từ khóa: Tiêu chuẩn lao động bền vững, EVFTA, ngành gỗ, xuất khẩu, bảo vệ quyền lợi lao động, tiêu chuẩn quốc tế
1. Tổng quan về ngành gỗ xuất khẩu và tiêu chuẩn lao động bền vững trong EVFTA
(i) Thực trạng và vai trò của ngành gỗ xuất khẩu
Ngành gỗ xuất khẩu đã trở thành một trong những ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào nền kinh tế quốc dân. Với kim ngạch xuất khẩu đạt 10,5 tỷ USD năm 2020, ngành gỗ chiếm khoảng 6% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Việt Nam hiện là một trong năm quốc gia xuất khẩu gỗ lớn nhất thế giới, với các thị trường trọng điểm bao gồm EU, Mỹ, Nhật Bản, và Trung Quốc. Đặc biệt, ngành gỗ còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm, với hơn 500.000 lao động trực tiếp và hàng triệu lao động gián tiếp trong chuỗi cung ứng.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, ngành gỗ cũng đối mặt với áp lực từ các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế. Các nước nhập khẩu, đặc biệt là EU, không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm mà còn đặt tiêu chuẩn cao về lao động, môi trường và sự minh bạch trong chuỗi cung ứng. Đây là thách thức lớn đối với nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ trong ngành, nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam nâng cao uy tín và cải thiện năng lực cạnh tranh quốc tế.
(ii) Các cam kết của EVFTA về bảo vệ quyền lợi người lao động và tiêu chuẩn lao động bền vững
Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA) mang lại nhiều cơ hội xuất khẩu cho ngành gỗ thông qua việc cắt giảm thuế quan. Tuy nhiên, EVFTA cũng yêu cầu Việt Nam phải tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế được quy định trong các công ước của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). Chương 13 của EVFTA đặc biệt nhấn mạnh đến tiêu chuẩn lao động bền vững, bao gồm các yêu cầu về điều kiện làm việc an toàn, trả lương công bằng và quyền lợi cơ bản của người lao động.
Mối liên hệ giữa tiêu chuẩn lao động và yêu cầu xuất khẩu sang thị trường EU ngày càng rõ ràng. EU, với tư cách là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của ngành gỗ Việt Nam, đòi hỏi các nhà cung cấp phải minh bạch và tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn lao động. Việc không đáp ứng các yêu cầu này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, từ việc mất khách hàng đến các biện pháp trừng phạt thương mại, gây tổn thất lớn cho ngành.
2. Vấn đề tuân thủ tiêu chuẩn lao động trong ngành gỗ xuất khẩu tại Việt Nam
(i) Đánh giá hiện trạng tuân thủ các tiêu chuẩn lao động trong ngành gỗ
Hiện nay, việc tuân thủ các tiêu chuẩn lao động trong ngành gỗ Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Theo Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2020), mặc dù một số doanh nghiệp lớn đã đạt được những bước tiến trong việc đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, phần lớn các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) vẫn gặp khó khăn trong việc thực hiện. Các vấn đề phổ biến bao gồm thiếu cơ sở hạ tầng lao động, điều kiện làm việc không đảm bảo và sự thiếu hụt trong đào tạo về an toàn lao động. Đặc biệt, tỷ lệ doanh nghiệp có chương trình đảm bảo an toàn lao động bài bản chỉ đạt khoảng 30%. Ngoài ra, việc thiếu hệ thống giám sát độc lập càng làm trầm trọng thêm tình trạng không tuân thủ tiêu chuẩn lao động. Các doanh nghiệp nhỏ thường không nhận thức được tầm quan trọng của việc tuân thủ các cam kết trong EVFTA hoặc không đủ nguồn lực để đầu tư vào các biện pháp cần thiết. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động mà còn làm suy giảm hình ảnh của ngành gỗ Việt Nam trên thị trường quốc tế.
(ii) Các vấn đề tồn tại về lao động trong ngành gỗ: an toàn lao động, điều kiện làm việc, và mức lương
Một số vấn đề tồn tại trong ngành gỗ bao gồm điều kiện làm việc không đảm bảo và mức lương không tương xứng với công sức lao động. Báo cáo của ILO (2022) cho thấy rằng nhiều lao động trong ngành phải làm việc trong môi trường thiếu ánh sáng, thông gió kém và không được trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ. Điều này dẫn đến nguy cơ cao về tai nạn lao động và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người lao động.
Ngoài ra, mức lương trong ngành gỗ thường thấp hơn so với các ngành sản xuất khác, gây khó khăn trong việc duy trì lực lượng lao động chất lượng cao. Hơn nữa, phần lớn lao động trong ngành không được tham gia các chương trình phúc lợi cơ bản như bảo hiểm xã hội hoặc bảo hiểm y tế. Việc này không chỉ vi phạm các cam kết trong EVFTA mà còn làm suy giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp khi đối mặt với các đối thủ quốc tế.
3. Tác động của việc thực thi tiêu chuẩn lao động bền vững theo EVFTA
(i) Lợi ích khi tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế trong ngành gỗ
Việc thực thi tiêu chuẩn lao động bền vững theo EVFTA mang lại nhiều lợi ích đáng kể cho ngành gỗ Việt Nam. Theo Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2020), các doanh nghiệp tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế có năng suất lao động tăng trung bình từ 10% đến 15%, nhờ cải thiện điều kiện làm việc và tăng cường sức khỏe người lao động. Ngoài ra, các doanh nghiệp đáp ứng tốt tiêu chuẩn lao động thường nhận được sự tin tưởng từ đối tác, mở rộng cơ hội ký kết hợp đồng dài hạn với các nhà nhập khẩu lớn tại EU.
Bên cạnh đó, việc áp dụng tiêu chuẩn lao động bền vững còn giúp nâng cao hình ảnh doanh nghiệp trên thị trường quốc tế. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh EU ngày càng nhấn mạnh vào trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng. Một doanh nghiệp tuân thủ các tiêu chuẩn này không chỉ đáp ứng yêu cầu xuất khẩu mà còn tạo dựng uy tín, giúp cạnh tranh tốt hơn trên thị trường toàn cầu.
(ii) Thách thức và hậu quả của việc không tuân thủ tiêu chuẩn lao động
Tuy nhiên, việc thực thi tiêu chuẩn lao động cũng mang lại không ít thách thức, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Chi phí cải thiện cơ sở hạ tầng lao động, đào tạo nhân viên, và thực hiện các biện pháp an toàn thường là gánh nặng lớn đối với nhiều doanh nghiệp. Nếu không đáp ứng được các yêu cầu này, doanh nghiệp có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu hoặc đối mặt với việc hàng hóa bị từ chối tại thị trường EU.
Hậu quả của việc không tuân thủ không chỉ dừng lại ở khía cạnh tài chính mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín quốc tế của ngành gỗ Việt Nam. Theo ILO (2022), các doanh nghiệp vi phạm tiêu chuẩn lao động có thể phải chịu các biện pháp trừng phạt thương mại hoặc mất quyền tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn như EU. Điều này làm giảm khả năng cạnh tranh và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển lâu dài của ngành gỗ.
4. Giải pháp đảm bảo tiêu chuẩn lao động bền vững trong ngành gỗ xuất khẩu
(i) Tăng cường hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế
Để giúp các doanh nghiệp trong ngành gỗ tuân thủ tiêu chuẩn lao động bền vững, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ và các tổ chức quốc tế. Chính phủ Việt Nam nên tiếp tục xây dựng các chính sách khuyến khích, bao gồm hỗ trợ tài chính và kỹ thuật để giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, cải thiện điều kiện làm việc. Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2020) khuyến nghị nên triển khai các chương trình viện trợ kỹ thuật từ EU nhằm nâng cao khả năng thích nghi với các yêu cầu lao động trong EVFTA.
Ngoài ra, các tổ chức quốc tế như ILO và EU có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ đào tạo và giám sát việc thực hiện các tiêu chuẩn lao động bền vững. Báo cáo của ILO (2022) nhấn mạnh rằng việc cung cấp các chương trình đào tạo chuyên sâu về an toàn lao động và quản lý chuỗi cung ứng có thể giúp nâng cao nhận thức và khả năng thực thi tiêu chuẩn quốc tế. Việc hợp tác giữa các bên liên quan sẽ tạo điều kiện thuận lợi để ngành gỗ Việt Nam vượt qua thách thức và tận dụng cơ hội từ EVFTA.
(ii) Đào tạo và xây dựng cơ chế giám sát tiêu chuẩn lao động
Một giải pháp thiết yếu khác là tập trung vào đào tạo và xây dựng cơ chế giám sát độc lập trong toàn ngành. Các khóa đào tạo cần tập trung vào nâng cao nhận thức của người lao động và nhà quản lý về quyền lợi lao động, điều kiện làm việc và an toàn lao động theo tiêu chuẩn quốc tế. Đặc biệt, việc áp dụng các công cụ giám sát kỹ thuật số có thể tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong việc theo dõi thực thi tiêu chuẩn.
Việc thiết lập các tổ chức đối thoại xã hội, chẳng hạn như nhóm tư vấn quốc gia (DAG), có thể hỗ trợ giải quyết các vấn đề lao động một cách hiệu quả. Các tổ chức này không chỉ đảm bảo rằng người lao động được bảo vệ mà còn giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu quốc tế một cách toàn diện hơn. Để cơ chế này phát huy hiệu quả, cần có sự tham gia đồng bộ từ chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế.
5. Kết luận
Việc tuân thủ tiêu chuẩn lao động bền vững không chỉ là yêu cầu từ các cam kết quốc tế trong EVFTA mà còn là yếu tố sống còn để ngành gỗ xuất khẩu Việt Nam phát triển bền vững.
Để đảm bảo tiêu chuẩn lao động bền vững, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía. Chính phủ cần tăng cường hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, để giúp họ cải thiện điều kiện làm việc và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế . Ngoài ra, việc tổ chức các chương tạo nâng cao nhận thức cho người lao động và quản lý doanh nghiệp cũng được khuyến khích .
Sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế như EU và Ngân hàng, thông qua các sáng kiến phát triển bền vững, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy ngành gỗ phát triển .
Với sự cam kết từ chính phủ, sự hợp tác của doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế, ngành gỗ Việt Nam có thể tận dụng hiệu quả các cơ hội mà EVFTA mang lại. Điều này không chỉ đảm bảo lợi ích kinh tế mà còn góp phần cải thiện điều kiện lao động và xây dựng một ngành công nghiệp phát triển bền vững, đóng góp vào sự thịnh vượng của đất nước .
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công Thương. (2020). EVFTA tác động hiệu quả tới lao động, việc làm, an sinh, xã hội. Truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/evfta-tac-dong-hieu-qua-toi-lao-dong-viec-lam-an-sinh-xa-hoi.html
2. Bộ Công Thương. (2020). Những điều cần biết về Hiệp định EVFTA. Truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/nhung-dieu-can-biet-ve-hiep-dinh-evfta.html
3. Dân trí. (2020). Hiệp định EVFTA dự kiến giúp tăng thêm khoảng 146.000 việc làm/năm. Truy cập từ https://dantri.com.vn/lao-dong-viec-lam/hiep-dinh-evfta-du-kien-giup-tang-them-khoang-146000-viec-lamnam-20200420234614964.htm
4. Nhịp sống kinh tế Việt Nam & Thế giới. (2022). EVFTA sẽ tạo thêm 146.000 việc làm cho giai đoạn 2022-2025. Truy cập từ https://vneconomy.vn/evfta-se-tao-them-146-000-viec-lam-cho-giai-doan-2022-2025.htm
5. Ngân hàng Thế giới. (2020). Decisive Reforms Needed for Vietnam to See Full Benefits of EU Trade Agreement: Report.
Truy cập từ https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/05/21/decisive-reforms-needed-for-vietnam-to-see-full-benefits-of-eu-trade-agreement-report
6. Ngân hàng Thế giới. (2020). Việt Nam: Tăng cường hội nhập quốc tế và thực thi EVFTA. Truy cập từ https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/866871589557725251/vietnam-deepening-international-integration-and-implementing-the-evfta
7. ILO. (2022). The EU–Vietnam Free Trade Agreement: A catalyst of labour reform in Vietnam?. Truy cập từ https://ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/%40dgreports/%40inst/documents/publication/wcms_903938.pdf
8. Ngân hàng Thế giới. (2022). Các cải cách pháp lý quyết liệt cần thiết để Việt Nam đạt được lợi ích đầy đủ từ EVFTA. Truy cập https://circabc.europa.eu/ui/group/8a31feb6-d901-421f-a607-ebbdd7d59ca0/library/8c5821b3-2b18-43a1-b791-2df56b673900/details