Hồ Minh Thư
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Ngành cơ khí chế tạo luôn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt khi Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng vào các thị trường quốc tế. Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA), có hiệu lực từ năm 2020 mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp cơ khí Việt Nam, tuy nhiên cũng đặt ra những yêu cầu khắt khe về chất lượng sản phẩm, quy trình sản xuất và điều kiện làm việc. Để tận dụng tối đa các cơ hội, các doanh nghiệp cơ khí chế tạo Việt Nam cần nâng cao điều kiện làm việc, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế, bảo vệ quyền lợi người lao động và tạo ra một môi trường sản xuất an toàn, hiệu quả. Việc cải thiện, nâng cao điều kiện và chất lượng làm việc không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu của EVFTA mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường thế giới..
Từ khoá: EVFTA, EU, cơ khí chế tạo, người lao động
1. Yêu cầu của EVFTA đối với điều kiện và chất lượng môi trường làm việc cho người lao động trong ngành cơ khí chế tạo.
Hiệp định EVFTA yêu cầu Việt Nam phải thực hiện nghiêm túc các tiêu chuẩn về lao động, điều kiện làm việc và quyền lợi người lao động. Những yêu cầu cơ bản trong EVFTA bao gồm:
- Bảo vệ quyền lợi người lao động: Các doanh nghiệp phải đảm bảo trả lương cho người lao động đủ để đảm bảo mức sống cơ bản và đáp ứng các yêu cầu về công việc. Các quyền lợi về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, và các phúc lợi khác phải được thực hiện đầy đủ và đúng quy định. Ngoài ra EVFTA yêu cầu các quốc gia thành viên phải đảm bảo quyền bình đẳng trong công việc, không phân biệt đối xử về giới tính, chủng tộc, tuổi tác, hay tôn giáo.
- Tạo môi trường làm việc an toàn và lành mạnh: Các quy định nghiêm ngặt về bảo vệ lao động khỏi các mối nguy hiểm trong môi trường làm việc như nguy cơ tai nạn từ máy móc, hóa chất, điện, hay các yếu tố môi trường khác. Điều kiện làm việc phải đảm bảo vệ sinh, thoáng mát, giảm thiểu tiếng ồn, ô nhiễm không khí và các yếu tố có thể gây hại đến sức khỏe người lao động. Bên cạnh đó cần cung cấp đào tạo liên tục về an toàn lao động để giảm thiểu tai nạn và rủi ro cho người lao động trong các ngành sản xuất có nguy cơ cao.
- Không lao động trẻ em và lao động cưỡng bức: EVFTA yêu cầu các quốc gia thành viên phải có các biện pháp để ngừng và cấm các hình thức lao động trẻ em và lao động cưỡng bức trong tất cả các lĩnh vực sản xuất, bao gồm cả trong ngành chế biến, sản xuất và chế tạo. Các doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định về độ tuổi lao động tối thiểu và đảm bảo không sử dụng lao động cưỡng bức.
- Tôn trọng quyền tự do công đoàn và thương lượng tập thể: EVFTA khuyến khích các quốc gia thành viên bảo vệ quyền tự do công đoàn và quyền thương lượng tập thể của người lao động. Người lao động phải có quyền tham gia vào các tổ chức đại diện hợp pháp, như công đoàn, để bảo vệ quyền lợi của mình và tham gia vào quá trình đàm phán tập thể về điều kiện làm việc và lương bổng.
- Đảm bảo điều kiện làm việc bền vững và thân thiện với môi trường: EVFTA yêu cầu các quốc gia ký kết không chỉ cải thiện điều kiện làm việc mà còn phải chú trọng đến việc bảo vệ môi trường. Các doanh nghiệp cần giảm thiểu tác động tiêu cực từ sản xuất đến môi trường bao gồm việc xử lý chất thải, giảm khí thải và sử dụng công nghệ sản xuất thân thiện với môi trường.
2. Hiện trạng điều kiện và chất lượng môi trường làm việc trong ngành cơ khí chế tạo Việt Nam
(i) Về cơ sở vật chất và trang thiết bị:
Trong nhiều doanh nghiệp cơ khí chế tạo tại Việt Nam, cơ sở vật chất và trang thiết bị sản xuất vẫn còn hạn chế. Sự thiếu hụt trong việc cập nhật công nghệ mới cũng khiến cho các công ty không thể đáp ứng kịp thời các yêu cầu về chất lượng từ thị trường quốc tế, đồng thời tạo ra môi trường làm việc không an toàn cho người lao động.
(ii) Về môi trường làm việc và an toàn lao động:
Môi trường làm việc trong ngành cơ khí chế tạo vẫn còn nhiều vấn đề cần cải thiện. Ngành cơ khí chế tạo có đặc thù công việc liên quan đến việc sử dụng các máy móc lớn, dụng cụ cắt gọt, hàn xì và các hóa chất độc hại, do đó rủi ro tai nạn lao động là khá cao nếu không có biện pháp an toàn nghiêm ngặt.
(iii) Về Chế độ đãi ngộ và phúc lợi:
Chế độ đãi ngộ và phúc lợi cho người lao động trong ngành cơ khí chế tạo hiện nay vẫn chưa thực sự đáp ứng được kỳ vọng. Mặc dù có sự cải thiện trong những năm gần đây nhưng mức lương của lao động trong ngành này vẫn còn thấp so với mức lương bình quân của các ngành nghề khác. Các quyền lợi như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và các phúc lợi khác chưa được thực thi đầy đủ tại nhiều doanh nghiệp đặc biệt là ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Ngoài ra, điều kiện làm việc của lao động trong các xưởng sản xuất cơ khí còn thiếu sự ổn định và sự phân bổ lao động giữa các khu vực thành thị và nông thôn cũng chưa đồng đều, dẫn đến tình trạng thiếu nhân lực có tay nghề cao tại một số địa phương.
(iv) Về Đào tạo và nâng cao kỹ năng lao động:
Một vấn đề lớn trong ngành cơ khí chế tạo là việc thiếu hụt nguồn nhân lực có tay nghề cao. Mặc dù có một lượng lớn lao động tham gia vào ngành nhưng nhiều công nhân vẫn thiếu kỹ năng chuyên môn và kiến thức về an toàn lao động. Các chương trình đào tạo về kỹ thuật và an toàn lao động còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thực tế tại các doanh nghiệp cơ khí. Ngoài ra, việc đào tạo thường không được thực hiện một cách thường xuyên và bài bản, dẫn đến tình trạng một số công nhân không hiểu rõ các biện pháp an toàn khi làm việc với máy móc và thiết bị nặng, làm tăng nguy cơ xảy ra tai nạn lao động.
(v) Thực hiện các quy định pháp lý và tiêu chuẩn an toàn lao động:
Mặc dù có nhiều quy định pháp lý về an toàn lao động, nhưng việc thực thi các quy định này trong ngành cơ khí chế tạo chưa thực sự nghiêm túc. Một số doanh nghiệp không tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn về an toàn lao động. Một số công ty thiếu các hệ thống quản lý chất lượng và an toàn lao động, điều này ảnh hưởng đến sức khỏe và an toàn của công nhân. Hơn nữa, việc kiểm tra và giám sát an toàn lao động tại các nhà xưởng cơ khí không phải lúc nào cũng chặt chẽ, gây ra rủi ro lớn đối với người lao động. Mặc dù Chính phủ đã có nhiều chính sách hỗ trợ phát triển ngành cơ khí, nhưng việc triển khai các chính sách này trong thực tế vẫn còn gặp khó khăn. Các doanh nghiệp cơ khí chế tạo nhỏ và vừa, đặc biệt là tại các vùng sâu, vùng xa, thiếu các chính sách hỗ trợ về đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất và công nghệ mới. Điều này làm hạn chế khả năng cải thiện điều kiện làm việc trong ngành, đặc biệt là các doanh nghiệp chưa đủ năng lực tài chính để đầu tư vào công nghệ và cải tiến môi trường làm việc.
3. Giải pháp cải tiến, nâng cao điều kiện và chất lượng môi trường làm việc cho người lao động trong ngành cơ khí chế tạo
Để tận dụng tối đa cơ hội từ hiệp định EVFTA, ngành cơ khí chế tạo Việt Nam cần cải thiện mạnh mẽ điều kiện làm việc. Điều này không chỉ giúp các doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường EU mà còn tạo ra môi trường làm việc an toàn, hiệu quả và bền vững cho người lao động. Các giải pháp nâng cao điều kiện làm việc trong ngành cơ khí chế tạo có thể tập trung vào các yếu tố sau:
(i) Đầu tư vào cơ sở hạ tầng và trang thiết bị hiện đại: Một trong những yếu tố quan trọng để nâng cao điều kiện làm việc là đầu tư vào cơ sở hạ tầng và trang thiết bị hiện đại. Các công ty cơ khí chế tạo cần thay thế các máy móc cũ kỹ bằng những thiết bị hiện đại và tự động hóa để nâng cao năng suất lao động, đồng thời đảm bảo an toàn cho người lao động. Luôn đảm bảo rằng người lao động luôn có đầy đủ thiết bị bảo hộ như mũ bảo hiểm, găng tay, ủng, kính bảo vệ và khẩu trang khi làm việc với máy móc, thiết bị cơ khí. Ngoài ra, các doanh nghiệp cơ khí chế tạo cần ưu tiên đầu tư vào công nghệ sản xuất tự động và máy móc hiện đại để cải thiện hiệu quả sản xuất và đảm bảo môi trường làm việc an toàn hơn cho công nhân.
(ii) Nâng cao chế độ đãi ngộ và phúc lợi cho người lao động: Các doanh nghiệp cần cải thiện mức lương để đảm bảo người lao động có thể duy trì mức sống ổn định. Đồng thời, lương phải tương xứng với trình độ và kinh nghiệm của người lao động đặc biệt là đối với công nhân có tay nghề cao. Đảm bảo rằng 100% người lao động được tham gia đầy đủ theo quy định pháp luật như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và các chế độ phúc lợi khác có thể kể đến: nghỉ phép, thưởng Tết, chế độ thai sản, bảo vệ quyền lợi của người lao động trong trường hợp bệnh tật, tai nạn lao động. Ngoài mức lương cơ bản, các doanh nghiệp có thể bổ sung các phúc lợi phụ trợ như hỗ trợ tiền ăn, tiền xăng, hỗ trợ gia đình có con nhỏ, và các khoản trợ cấp khác.
(iii) Đào tạo và nâng cao kỹ năng an toàn lao động: Để giảm thiểu tai nạn lao động và tăng năng suất lao động, các công ty cơ khí chế tạo cần thực hiện đào tạo thường xuyên về an toàn lao động và nâng cao kỹ năng nghề nghiệp cho người lao động. Tổ chức các khóa đào tạo về an toàn lao động cho công nhân, giúp họ nắm vững các quy định và quy trình an toàn trong quá trình làm việc. Các khóa học này cần được tổ chức thường xuyên và áp dụng ngay trong quá trình sản xuất. Bên cạnh đó cần đào tạo người lao động nâng cao tay nghề và sử dụng thành thạo các thiết bị hiện đại sẽ giúp tăng hiệu quả sản xuất và giảm thiểu rủi ro trong quá trình làm việc.
(iv) Cải thiện môi trường làm việc và an toàn sức khoẻ lao động: Đảm bảo các khu vực làm việc có hệ thống thông gió đầy đủ, đặc biệt là khi làm việc với các hóa chất, khí thải, hoặc máy móc có nhiệt độ cao. Ánh sáng cũng cần được cải thiện để bảo vệ mắt và tạo điều kiện làm việc hiệu quả hơn. Các máy móc cần được bảo dưỡng thường xuyên để giảm thiểu tiếng ồn và các tác nhân ô nhiễm khác trong môi trường làm việc.
Đặc biệt, các công ty cần đầu tư vào các hệ thống giảm tiếng ồn và xử lý khí thải để bảo vệ sức khỏe người lao động. Ngoài ra, các doanh nghiệp cần xây dựng các chương trình chăm sóc sức khỏe cho người lao động, bao gồm khám sức khỏe định kỳ và các biện pháp phòng ngừa bệnh tật, đặc biệt là đối với các công nhân làm việc trong môi trường có nguy cơ cao.
(v) Tuân thủ các quy định pháp lý và tiêu chuẩn quốc tế: Các công ty phải đảm bảo rằng người lao động có quyền tự do tham gia công đoàn, thương lượng tập thể và bảo vệ quyền lợi của mình trong môi trường làm việc. Doanh nghiệp cần thực hiện các tiêu chuẩn lao động quốc tế như Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) về quyền lao động, không sử dụng lao động trẻ em và lao động cưỡng bức, đảm bảo các điều kiện làm việc không phân biệt đối xử.
(vi) Tăng cường chính sách hỗ trợ từ chính phủ và các tổ chức: Chính phủ và các tổ chức liên quan cần hỗ trợ doanh nghiệp trong việc cải thiện điều kiện làm việc. Các doanh nghiệp cơ khí chế tạo cần sự hỗ trợ tài chính từ Chính phủ để đầu tư vào công nghệ mới và cải thiện môi trường làm việc. Chính phủ có thể cung cấp các khoản vay ưu đãi hoặc các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ. Đồng thời, Chính phủ cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách và quy định về lao động, bảo vệ người lao động và khuyến khích các doanh nghiệp nâng cao điều kiện làm việc. Đồng thời, tăng cường thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các tiêu chuẩn lao động.
4. Kết luận
Cải tiến và nâng cao điều kiện môi trường làm việc cho người lao động trong ngành cơ khí chế tạo là yếu tố quan trọng để đáp ứng yêu cầu của thị trường EU. Các quốc gia thành viên EU đòi hỏi các sản phẩm phải đạt chất lượng cao, đồng thời bảo vệ sức khỏe và quyền lợi người lao động. Để đạt được điều này, các doanh nghiệp cần đầu tư vào cơ sở vật chất hiện đại, áp dụng công nghệ tiên tiến và tuân thủ các quy định về an toàn lao động, bảo vệ sức khỏe.Ngoài ra, việc đào tạo nâng cao kỹ năng cho người lao động giúp họ thích nghi với yêu cầu thị trường và cải thiện hiệu quả công việc. Môi trường làm việc an toàn và lành mạnh không chỉ giúp giảm thiểu tai nạn lao động mà còn nâng cao sự hài lòng và động lực làm việc của người lao động. Tóm lại, việc cải thiện điều kiện làm việc không chỉ giúp các doanh nghiệp tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi của người lao động, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững trong ngành cơ khí chế tạo./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Nguyễn Thị Kim Liên (2021). "Hiện trạng và giải pháp nâng cao điều kiện làm việc trong ngành cơ khí chế tạo Việt Nam". Tạp chí Kinh tế và Phát triển, số 12.
- Nguyễn Minh Tuấn (2020). "Chính sách lao động và phát triển bền vững trong ngành công nghiệp cơ khí". Tạp chí Kinh tế và Quản lý, số 7.
- Ths Bùi Lệ Giang - Khoa Quản trị văn phòng, Trường Đại học Nội vụ Hà Nội (2022). “Thực trạng và giải pháp kinh tế nhằm thúc đẩy ngành Cơ khí”
- Ths. Trần Trọng Thắng - GV. Vũ Đình Cứu (Trung tâm Cơ khí - Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội (2023). Đề tài “Thực trạng và giải pháp phát triển nguồn nhân lực ngành Cơ khí Việt Nam trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0”.
- Quyết định số 319/QĐ-TTg ngày ngày 15 tháng 03 năm 2018 phê duyệt chiến lược phát triển ngành Cơ khí Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035.
- Thời báo Tài chính Việt Nam (2022). Hoàn thiện cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành Cơ khí Việt Nam. Truy cập tại:
- https://thoibaotaichinhvietnam.vn/hoan-thien-co-che-chinh-sach-thuc-day-phat-trien-nganh-co-khi-viet-nam-102260.html
- Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) (2021). "Các tiêu chuẩn lao động quốc tế". ILO. Truy cập từ: www.ilo.org