Tạ Đức Tuân
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Thúc đẩy thực hành thương mại công bằng theo cam kết trong Hiệp định thương mại tự do Liên minh Châu Âu - Việt Nam (EVFTA) đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao giá trị gia tăng cho cà phê xuất khẩu của Việt Nam. Việc tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe về môi trường, lao động, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc sẽ thúc đẩy phát triển các chứng nhận như: Fairtrade, Organic, Rainforest Alliance, khẳng định chất lượng và tính bền vững của sản phẩm cà phê của Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu của thị trường EU. Điều này không chỉ tăng khả năng cạnh tranh mà còn góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân, cải thiện đời sống và thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững. Ngoài ra, việc áp dụng thương mại công bằng còn hỗ trợ Việt Nam xây dựng hình ảnh quốc gia xuất khẩu cà phê uy tín, tạo điều kiện thuận lợi để mở rộng thị trường và gia tăng giá trị sản phẩm trên thị trường quốc tế.
Từ khóa: EVFTA, xuất khẩu, cà phê, thương mại, doanh nghiệp.
1. Cơ hội và thách thức đối với cà phê Việt Nam trong EVFTA
EVFTA xóa bỏ thuế nhập khẩu cà phê của Việt Nam vào EU, tạo lợi thế cạnh tranh so với các nước chưa có FTA với EU. Mặt khác, EU là thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất thế giới, nhưng yêu cầu khắt khe về chất lượng, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn bền vững. Bên cạnh đó, đa phần cà phê Việt Nam được xuất khẩu dưới dạng nguyên liệu thô, giá trị gia tăng thấp, chưa tận dụng được ưu thế từ EVFTA.
Xu hướng tiêu dùng ở các quốc gia EU đang dịch chuyển sang cà phê có chứng nhận thương mại công bằng (Fair Trade), hữu cơ (Organic), Rainforest Alliance. Đạt được các chứng nhận này sẽ mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam trong việc xuất khẩu cà phê vào thị trường EU.
2. Thương mại công bằng và lợi ích đối với ngành cà phê Việt Nam
Fair Trade là mô hình thương mại đảm bảo giá cả hợp lý, điều kiện sản xuất bền vững và bảo vệ quyền lợi nông dân. Cà phê có chứng nhận Fair Trade được bán với giá cao hơn, ổn định hơn và tiếp cận khách hàng cao cấp tại EU.
Cà phê Việt Nam nếu đạt được chứng nhận Fair Trade sẽ đạt được những lợi ích như: (1) Gia tăng giá trị xuất khẩu; (2) Ổn định đầu ra, giảm rủi ro biến động giá; (3) Cải thiện điều kiện sản xuất cho nông dân; (4) Tăng khả năng tiếp cận chuỗi cung ứng cao cấp tại EU, bao gồm hệ thống siêu thị, quán cà phê đặc sản và kênh thương mại điện tử.
3. Giải pháp thúc đẩy thực hành thương mại công bằng trong ngành cà phê
Để thúc đẩy thực hành thương mại công bằng cho cà phê Việt Nam, cần có những giải pháp sau:
- Thứ nhất, phân đấu đạt được các chứng nhận: Fair Trade, Organic, Rainforest Alliance.
Việc đạt chứng nhận Fair Trade, Organic, Rainforest Alliance là yếu tố quan trọng giúp cà phê Việt Nam nâng cao giá trị xuất khẩu và đáp ứng tiêu chuẩn của EVFTA khi tiếp cận thị trường EU. Chứng nhận Fair Trade đảm bảo rằng nông dân được hưởng mức giá công bằng, điều kiện lao động tốt và môi trường sản xuất bền vững. Chứng nhận Organic yêu cầu cà phê phải được trồng theo phương pháp hữu cơ, không sử dụng thuốc trừ sâu hóa học hay phân bón tổng hợp, giúp sản phẩm thân thiện với sức khỏe người tiêu dùng và bảo vệ môi trường. Chứng nhận Rainforest Alliance cam kết sản xuất bền vững, bảo vệ đa dạng sinh học và đảm bảo điều kiện lao động tốt.
Để đạt được các chứng nhận này, nông dân và doanh nghiệp cần thực hiện mô hình canh tác bền vững, áp dụng công nghệ sinh học để giảm sử dụng hóa chất, tăng cường che phủ đất và bảo vệ rừng. Đồng thời, việc hợp tác với tổ chức Fair Trade International sẽ giúp đào tạo kỹ thuật sản xuất bền vững, hỗ trợ tài chính và kết nối với chuỗi cung ứng Fair Trade toàn cầu. Khi đạt được các chứng nhận trên, cà phê Việt Nam có thể bán với giá cao hơn 20-30%, mở rộng thị phần tại EU và xây dựng thương hiệu cà phê chất lượng cao trên thị trường quốc tế.
- Thứ hai, Đẩy mạnh chuyển đổi từ xuất khẩu cà phê thô sang chế biến sâu
Để nâng cao giá trị xuất khẩu cà phê theo EVFTA, doanh nghiệp Việt Nam cần đầu tư công nghệ chế biến hiện đại thay vì chỉ xuất khẩu cà phê nhân thô có giá trị thấp. Các công nghệ như rang xay tiêu chuẩn quốc tế, pha chế chuyên sâu, sản xuất cà phê hòa tan cao cấp sẽ giúp sản phẩm có chất lượng ổn định, hương vị phong phú và dễ dàng tiếp cận thị trường EU. Đặc biệt, cà phê hòa tan đang là xu hướng tiêu dùng tại châu Âu, chiếm hơn 25% thị phần tiêu thụ cà phê.
Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu cà phê đặc sản Việt Nam là chìa khóa giúp nâng cao giá trị và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế. Cà phê Việt Nam, đặc biệt là cà phê Arabica từ Đà Lạt, Robusta chất lượng cao từ Tây Nguyên, cần được định vị là sản phẩm cao cấp với chứng nhận Fair Trade, Organic, Rainforest Alliance để tiếp cận phân khúc khách hàng có thu nhập cao tại EU.
Ngoài ra, doanh nghiệp cần tăng cường nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới để bắt kịp xu hướng tiêu dùng, như cà phê pha lạnh (cold brew), cà phê viên nén (compatible với máy Nespresso), ready-to-drink coffee (cà phê lon tiện lợi). Việc đa dạng hóa sản phẩm không chỉ giúp mở rộng thị phần mà còn giúp tăng giá trị xuất khẩu, tối ưu hóa lợi nhuận và nâng cao uy tín của ngành cà phê Việt Nam trên toàn cầu.
- Thứ ba, minh bạch hóa chuỗi cung ứng bằng công nghệ Blockchain, QR Code
Trong bối cảnh thị trường EU ngày càng yêu cầu cao về tính minh bạch và truy xuất nguồn gốc sản phẩm, việc ứng dụng công nghệ Blockchain và QR Code sẽ giúp doanh nghiệp tăng độ tin cậy, nâng cao giá trị thương hiệu và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Blockchain cho phép theo dõi toàn bộ quy trình sản xuất cà phê, từ trang trại, thu hoạch, chế biến, vận chuyển đến phân phối một cách minh bạch, không thể chỉnh sửa, giúp nhà nhập khẩu và người tiêu dùng EU kiểm tra được nguồn gốc và chất lượng sản phẩm theo thời gian thực. Tích hợp mã QR Code trên bao bì sản phẩm, khách hàng có thể dễ dàng quét mã để truy cập thông tin chi tiết về lô hàng, địa điểm trồng trọt, quy trình chế biến, chứng nhận Fair Trade, Organic hoặc Rainforest Alliance. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tạo niềm tin với đối tác EU, mà còn giúp người tiêu dùng đảm bảo sản phẩm họ mua đạt tiêu chuẩn bền vững, không có gian lận thương mại.
Ngoài ra, Blockchain còn giúp doanh nghiệp giám sát chất lượng nguyên liệu, kiểm soát tồn kho và tối ưu hóa logistics, giảm thiểu thất thoát và nâng cao hiệu quả vận hành. Việc áp dụng công nghệ số vào truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của EVFTA, mà còn giúp cà phê Việt Nam cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế, thu hút thêm nhiều đối tác và gia tăng giá trị xuất khẩu.
- Thứ tư, hợp tác với hệ thống phân phối tại các nước thuộc EU
Việc hợp tác với các hệ thống phân phối lớn tại EU là chiến lược quan trọng giúp tăng cường xuất khẩu cà phê Việt Nam, tận dụng ưu đãi thuế quan từ EVFTA và tiếp cận nhóm khách hàng cao cấp. EU là thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất thế giới, trong đó người tiêu dùng ngày càng ưu tiên các sản phẩm có chứng nhận Fair Trade, Organic, Rainforest Alliance. Do đó, doanh nghiệp Việt Nam cần kết nối với các chuỗi bán lẻ, siêu thị và thương hiệu cà phê Fair Trade tại EU, như Starbucks, Whole Foods, Fair Trade Original, Lidl, Carrefour, để đưa sản phẩm vào hệ thống phân phối chính thức. Việc hợp tác với các nhà bán lẻ lớn sẽ giúp cà phê Việt Nam mở rộng thị phần, gia tăng giá trị và đảm bảo đầu ra ổn định.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tích cực tham gia các hội chợ quốc tế và triển lãm cà phê chuyên ngành, như World of Coffee (EU), SIAL (Pháp), Anuga (Đức), Biofach (thực phẩm hữu cơ, Đức) để quảng bá thương hiệu, tiếp cận nhà nhập khẩu và tìm kiếm đối tác chiến lược. Việc có mặt tại các sự kiện này giúp doanh nghiệp giới thiệu cà phê Việt Nam như một sản phẩm chất lượng cao, bền vững và có giá trị gia tăng cao hơn cà phê thô truyền thống.
Ngoài kênh phân phối truyền thống, doanh nghiệp cũng cần tận dụng thương mại điện tử để mở rộng tiếp cận khách hàng châu Âu. Các nền tảng như Amazon, Alibaba, eBay, các website thương mại xanh tại EU là cơ hội lớn giúp doanh nghiệp bán hàng trực tiếp đến khách hàng mà không cần qua trung gian. Việc thiết lập gian hàng trực tuyến, tối ưu hóa thương hiệu và marketing số sẽ giúp cà phê Việt Nam thu hút khách hàng tiềm năng, tăng nhận diện thương hiệu và gia tăng doanh thu xuất khẩu.
Nếu triển khai hiệu quả chiến lược này, ngành cà phê Việt Nam không chỉ gia tăng kim ngạch xuất khẩu, mà còn định vị thương hiệu vững chắc trên thị trường quốc tế, tối ưu hóa chuỗi giá trị và phát triển bền vững trong dài hạn.
4. Kết luận
Việc thúc đẩy thực hành thương mại công bằng trong ngành cà phê không chỉ giúp doanh nghiệp tận dụng ưu đãi thuế quan từ EVFTA, mà còn nâng cao giá trị xuất khẩu, cải thiện thu nhập cho nông dân và nâng cao vị thế cà phê Việt Nam tại thị trường EU. Bằng cách đạt chứng nhận Fair Trade, đầu tư vào chế biến sâu, minh bạch chuỗi cung ứng và mở rộng kênh phân phối, ngành cà phê Việt Nam có thể bứt phá và phát triển bền vững trong dài hạn.
Tài liệu tham khảo
-
VIOIT (2024), Xuất khẩu cà phê sang thị trường EU: Thực trạng và giải pháp. Truy cập từ: https://vioit.vn/xuat-khau-ca-phe-che-bien-sang-thi-truong-eu-thuc-trang-va-giai-phap.html
-
Đại học ngoại thương (2022), Cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp xuất khẩu cà phê khi Việt Nam tham gia EVFTA. Truy cập từ: https://fwps.ftu.edu.vn/2022/06/11/co-hoi-va-thach-thuc-doi-voi-doanh-nghiep-xuat-khau-ca-phe-khi-viet-nam-tham-gia-evfta/
-
Tạp chí Công thương, Thúc đẩy xuất khẩu cà phê vào thị trường EU trong bối cảnh thực thi EVFTA. Truy cập từ: https://tapchicongthuong.vn/thuc-day-xuat-khau-ca-phe-vao-thi-truong-eu-trong-boi-canh-thuc-thi-evfta-80324.htm
-
Trung tâm WTO và hội nhập (2024), Thích ứng quy định xuất khẩu xanh sang EU. Truy cập từ: https://trungtamwto.vn/an-pham/27291-thich-ung-quy-dinh-xuat-khau-xanh-sang-eu
-
CleverGroup (2023), Thị trường cà phê: Xu hướng và cơ hội phát triển kinh doanh. Truy cập từ: https://cleverads.vn/blog/thi-truong-ca-phe/
-
Triển lãm Cà phê Quốc tế World of Coffee (2023), Báo cáo tổng kết về nhu cầu cà phê đặc sản tại châu Âu. Truy cập từ: https://www.worldofcoffee.org
-
Mordorintelligence, Phân tích thị phần và quy mô thị trường cà phê ở Châu Âu - Dự báo và xu hướng tăng trưởng (2024-2029) Source: https://www.mordorintelligence.com/vi/industry-reports/europe-coffee-market. Truy cập từ: https://www.mordorintelligence.com/vi/industry-reports/europe-coffee-market