Tăng cường năng lực đáp ứng các cam kết lao động trong các doanh nghiệp ngành Da giày theo EVFTA

Tạ Đức Tuân

Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương

Tóm tắt

Hiệp định thương mại tự do Liên minh Châu Âu - Việt Nam (EVFTA) yêu cầu các doanh nghiệp da giày Việt Nam tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế, bao gồm điều kiện làm việc, tiền lương, an toàn lao động và quyền lợi người lao động theo các công ước của ILO (Tổ chức Lao động Quốc tế), BSCI, SA8000.

Tăng cường năng lực đáp ứng các cam kết lao động trong các doanh nghiệp ngành da giày theo EVFTA là yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Doanh nghiệp cần tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế như đảm bảo quyền lợi người lao động, điều kiện làm việc an toàn, không phân biệt đối xử và cấm lao động cưỡng bức hoặc lao động trẻ em. Đồng thời, cần đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao nhận thức về quyền lợi và nghĩa vụ của người lao động, cũng như xây dựng hệ thống quản lý lao động chặt chẽ. Việc tuân thủ các cam kết này không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu từ thị trường Liên minh Châu Âu và Việt Nam (EU) mà còn nâng cao hình ảnh, uy tín và tạo lợi thế cạnh tranh khi mở rộng xuất khẩu. Đây cũng là cơ sở để thúc đẩy phát triển ngành da giày Việt Nam bền vững và hiệu quả hơn.

Từ khóa: EVFTA, da giày, lao động, bền vững, doanh nghiệp.

1. Cải thiện điều kiện làm việc, bảo đảm an toàn lao động, không sử dụng lao động cưỡng bức.

- Bối cảnh và yêu cầu từ EVFTA đối với ngành da giày

Hiệp định EVFTA không chỉ mang lại lợi ích về ưu đãi thuế quan mà còn yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn lao động quốc tế. Ngành da giày Việt Nam là một trong những ngành hưởng lợi lớn từ EVFTA, với kim ngạch xuất khẩu sang EU chiếm khoảng 40% tổng xuất khẩu da giày của Việt Nam (VCCI, 2023). Tuy nhiên, để tiếp tục mở rộng thị trường và giữ vững lợi thế cạnh tranh, các doanh nghiệp phải cải thiện điều kiện làm việc, bảo đảm an toàn lao động và loại bỏ hoàn toàn lao động cưỡng bức.

Theo tiêu chuẩn của ILO (Tổ chức Lao động Quốc tế), BSCI (Sáng kiến Tuân thủ Xã hội Kinh doanh) và SA8000 (Tiêu chuẩn Trách nhiệm Xã hội 8000), EU yêu cầu các doanh nghiệp xuất khẩu vào khối này phải bảo vệ quyền lợi người lao động, cung cấp môi trường làm việc an toàn và không sử dụng lao động cưỡng bức, lao động trẻ em. Nếu không đáp ứng các tiêu chuẩn này, doanh nghiệp có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng của các nhãn hàng lớn tại EU, mất đi các đối tác thương mại quan trọng, hoặc thậm chí bị áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế.

- Cải thiện điều kiện làm việc trong ngành da giày

Ngành da giày tại Việt Nam sử dụng khoảng 1,5 triệu lao động (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 2023), trong đó phần lớn là lao động nữ (hơn 80%), làm việc trong các nhà máy sản xuất với đặc điểm công việc lặp đi lặp lại, yêu cầu độ chính xác cao và thời gian làm việc kéo dài. Tuy nhiên, nhiều nhà máy vẫn chưa đảm bảo môi trường làm việc tốt, dẫn đến các vấn đề như: Cường độ lao động cao, người lao động phải đứng làm việc liên tục nhiều giờ, gây ảnh hưởng đến sức khỏe; Chế độ lương thưởng chưa hợp lý, nhiều doanh nghiệp chưa áp dụng mức lương tối thiểu theo khu vực; Áp lực sản xuất lớn, làm thêm giờ nhiều nhưng không có chế độ đãi ngộ xứng đáng; Thiếu các chính sách hỗ trợ phúc lợi xã hội, như bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, khiến người lao động gặp khó khăn khi ốm đau hoặc nghỉ thai sản.

Để đáp ứng tiêu chuẩn lao động theo EVFTA, các doanh nghiệp ngành da giầy cần thực hiện các biện pháp sau:

+ Giảm cường độ lao động, cải thiện giờ làm việc. Cần áp dụng ca làm việc linh hoạt, đảm bảo người lao động không làm việc quá 48 giờ/tuần theo quy định của ILO. Giới hạn thời gian làm thêm không quá 12 giờ/tuần, đảm bảo sức khỏe cho công nhân và tăng thời gian nghỉ giữa ca để giảm mệt mỏi và cải thiện năng suất lao động.

+ Nâng cao mức lương và chế độ đãi ngộ. Các doanh nghiệp cần áp dụng mức lương tối thiểu vùng theo Nghị định 38/2022/NĐ-CP, đảm bảo mức sống cơ bản cho người lao động.

+ Thưởng theo năng suất, giúp tạo động lực và nâng cao thu nhập. Hỗ trợ tiền ăn, nhà ở, phương tiện đi lại, giúp giảm gánh nặng tài chính cho công nhân.

+ Cải thiện phúc lợi và chế độ bảo hiểm. Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp cần được thực hiện đầy đủ, hỗ trợ công nhân nữ trong thời gian mang thai và nuôi con nhỏ, đảm bảo môi trường làm việc thân thiện.

2. Đảm bảo mức lương tối thiểu phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế

Mức lương tối thiểu là một trong những tiêu chí quan trọng trong các cam kết lao động theo EVFTA mà ngành da giày Việt Nam cần tuân thủ để xuất khẩu vào thị trường EU. Theo quy định của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), mức lương tối thiểu phải đảm bảo đáp ứng nhu cầu sống cơ bản của người lao động và gia đình, giúp họ có thu nhập đủ để chi trả thực phẩm, nhà ở, giáo dục và các dịch vụ thiết yếu khác. EU đặc biệt quan tâm đến quyền lợi của người lao động trong chuỗi cung ứng, do đó nếu doanh nghiệp không tuân thủ quy định về mức lương tối thiểu, họ có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng của các thương hiệu lớn hoặc bị hạn chế xuất khẩu vào EU.

Theo Nghị định 38/2022/NĐ-CP, mức lương tối thiểu vùng tại Việt Nam hiện nay dao động từ 3,25 triệu - 4,68 triệu đồng/tháng tùy theo khu vực. Tuy nhiên, theo khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2023, mức lương này vẫn thấp hơn so với chi phí sinh hoạt thực tế của công nhân. Đặc biệt, tại các khu vực tập trung nhiều doanh nghiệp da giày như TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai, mức lương tối thiểu vẫn chưa đủ để đảm bảo cuộc sống ổn định cho người lao động.

Một số vấn đề trong mức lương của công nhân ngành da giầy đó là: Thứ nhất, mức lương quá thấp dẫn đến phải làm thêm giờ để có thu nhập đủ sống. Thứ hai, nếu so với tiêu chuẩn quốc tế thì mức lương hiện tại của công nhân ngành da giầy Việt Nam là rất thấp, đặc biệt khi so sánh với các nước trong khu vực. Thứ ba, có sự chênh lệch mức lương giữa các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước, gây ra bất bình đẳng trong ngành.

Theo nghiên cứu của ILO (2023), mức lương tối thiểu tại Việt Nam chỉ bằng 60-70% mức lương đủ sống, trong khi tại các nước phát triển, con số này phải đạt 80-100%. Do đó, việc điều chỉnh lương tối thiểu phù hợp với chuẩn mực quốc tế là điều cần thiết để ngành da giày Việt Nam có thể duy trì sức cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu từ EVFTA.

Để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về mức lương tối thiểu, doanh nghiệp da giày cần thực hiện những biện pháp cải tiến sau:

+ Điều chỉnh mức lương tối thiểu dựa trên mức lương đủ sống. Nhà nước cần xây dựng cơ chế điều chỉnh lương tối thiểu hàng năm theo tốc độ tăng trưởng kinh tế và lạm phát, đảm bảo mức lương luôn đáp ứng nhu cầu sống của người lao động. Nến áp dụng mô hình lương tối thiểu đủ sống (Living Wage), trong đó doanh nghiệp cam kết trả lương theo mức ILO khuyến nghị thay vì chỉ theo quy định của nhà nước.

+ Tăng cường chế độ lương thưởng và phúc lợi. Các doanh nghiệp nên áp dụng mô hình trả lương theo năng suất, giúp công nhân có cơ hội tăng thu nhập dựa trên hiệu quả làm việc. Hỗ trợ thêm trợ cấp ăn trưa, nhà ở, xăng xe, bảo hiểm sức khỏe, giúp công nhân giảm bớt gánh nặng tài chính.

+ Minh bạch hóa hệ thống tiền lương. Xây dựng hệ thống tiền lương minh bạch, đảm bảo công nhân hiểu rõ cách tính lương, tiền thưởng và các khoản khấu trừ. Áp dụng các tiêu chuẩn lương theo BSCI (Business Social Compliance Initiative) và SA8000, giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín khi xuất khẩu vào EU.

+ Giảm giờ làm thêm nhưng đảm bảo thu nhập. Theo quy định của ILO, giờ làm việc không được vượt quá 48 giờ/tuần. Doanh nghiệp cần tăng lương cơ bản thay vì ép công nhân làm thêm để có đủ thu nhập. Khuyến khích áp dụng mô hình làm việc linh hoạt, đảm bảo công nhân có thời gian nghỉ ngơi hợp lý mà vẫn có thu nhập ổn định.

+ Lợi ích khi đảm bảo mức lương tối thiểu theo tiêu chuẩn quốc tế. Việc đảm bảo mức lương tối thiểu phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế không chỉ mang lại lợi ích cho người lao động, mà còn giúp doanh nghiệp cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế. Một số lợi ích quan trọng bao gồm:

+ Tăng khả năng xuất khẩu vào EU: Các thương hiệu thời trang và giày dép lớn tại EU như Adidas, Nike, H&M, Zara đều yêu cầu doanh nghiệp đối tác phải tuân thủ tiêu chuẩn lao động của ILO, BSCI. Nếu đảm bảo mức lương tối thiểu đúng chuẩn, doanh nghiệp sẽ thu hút nhiều đơn hàng hơn và mở rộng thị trường xuất khẩu.

+ Nâng cao năng suất lao động: Khi công nhân có thu nhập ổn định, họ sẽ làm việc hiệu quả hơn, ít nghỉ việc, giúp doanh nghiệp giảm chi phí đào tạo và duy trì lực lượng lao động lâu dài.

+ Cải thiện hình ảnh thương hiệu: Việc thực hiện tốt các cam kết lao động giúp doanh nghiệp được các tổ chức quốc tế công nhận, nâng cao uy tín thương hiệu và dễ dàng hợp tác với các đối tác lớn.

+ Góp phần phát triển bền vững: Khi mức lương được đảm bảo, người lao động sẽ có điều kiện cải thiện đời sống, giáo dục con cái và đóng góp cho nền kinh tế, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững và lâu dài.

3. Xây dựng hệ thống quản lý lao động minh bạch và tuân thủ luật pháp Việt Nam

Trong bối cảnh thực thi EVFTA yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn lao động quốc tế, việc xây dựng hệ thống quản lý lao động minh bạch và tuân thủ luật pháp Việt Nam là một yếu tố quan trọng giúp ngành da giày duy trì sự ổn định trong sản xuất, nâng cao uy tín và đảm bảo xuất khẩu sang EU. Một hệ thống quản lý lao động minh bạch không chỉ giúp doanh nghiệp bảo vệ quyền lợi người lao động, mà còn giúp họ tránh các rủi ro pháp lý, cải thiện quan hệ lao động và thu hút các thương hiệu lớn tại EU.

- Thực trạng hệ thống quản lý lao động trong ngành da giày Việt Nam

Ngành da giày Việt Nam sử dụng khoảng 1,5 triệu lao động, chủ yếu là công nhân làm việc trong các nhà máy lớn với điều kiện làm việc yêu cầu cường độ cao. Tuy nhiên, theo khảo sát của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (2023), nhiều doanh nghiệp vẫn chưa thực hiện đầy đủ các quy định về hợp đồng lao động, bảo hiểm xã hội và minh bạch hóa tiền lương, dẫn đến tình trạng: (1) Hợp đồng lao động không rõ ràng, gây tranh chấp về quyền lợi và trách nhiệm giữa doanh nghiệp và người lao động; (2) Thiếu hệ thống giám sát minh bạch, khiến người lao động khó kiểm tra quyền lợi của mình; (3) Tiền lương và chế độ phúc lợi không công khai, khiến công nhân lo ngại về sự công bằng trong đãi ngộ. (4) Chưa thực hiện đầy đủ các quy định về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế, ảnh hưởng đến quyền lợi lâu dài của người lao động; (5) Nếu doanh nghiệp không cải thiện hệ thống quản lý lao động, họ sẽ gặp khó khăn khi xuất khẩu vào EU do vi phạm các tiêu chuẩn về quyền lao động trong EVFTA.

- Giải pháp xây dựng hệ thống quản lý lao động minh bạch

Để xây dựng hệ thống quản lý lao động, doanh nghiệp cần thực hiện một số biện pháp sau: Minh bạch hóa hợp đồng lao động và hồ sơ nhân sự; Doanh nghiệp cần ký kết hợp đồng lao động bằng văn bản, tuân thủ Bộ luật Lao động Việt Nam (2022) và các tiêu chuẩn quốc tế như BSCI (Business Social Compliance Initiative), SA8000; Cung cấp bản sao hợp đồng cho người lao động, đảm bảo công nhân hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình; Xây dựng hệ thống lưu trữ hồ sơ nhân sự điện tử, giúp quản lý thông tin minh bạch và hạn chế tranh chấp.

- Công khai tiền lương, thưởng và phúc lợi

Xây dựng hệ thống bảng lương minh bạch, đảm bảo người lao động biết rõ mức lương cơ bản, tiền thưởng và các khoản phụ cấp. Cung cấp bảng sao kê lương hàng tháng, giúp công nhân kiểm tra chi tiết thu nhập. Đảm bảo thực hiện mức lương tối thiểu vùng theo Nghị định 38/2022/NĐ-CP, giúp công nhân có mức sống ổn định.

- Đảm bảo quyền lợi về bảo hiểm và an sinh xã hội

Thực hiện đầy đủ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của Việt Nam. Tạo điều kiện cho người lao động kiểm tra thông tin bảo hiểm trực tuyến, đảm bảo quyền lợi được đóng bảo hiểm đúng quy định. Cung cấp chương trình phúc lợi mở rộng, như hỗ trợ nhà ở, chăm sóc sức khỏe và đào tạo kỹ năng, giúp công nhân có điều kiện làm việc tốt hơn.

- Xây dựng hệ thống giám sát và khiếu nại minh bạch

Thành lập bộ phận nhân sự chuyên trách, có nhiệm vụ tiếp nhận và giải quyết khiếu nại của công nhân về lương, thưởng, điều kiện làm việc. Ứng dụng công nghệ số, như hệ thống phản hồi nội bộ, giúp người lao động gửi phản hồi ẩn danh về các vấn đề họ gặp phải. Hợp tác với công đoàn lao động, đảm bảo người lao động có kênh phản hồi và bảo vệ quyền lợi chính đáng.

- Tuân thủ các tiêu chuẩn lao động quốc tế

Áp dụng các tiêu chuẩn như ILO (Tổ chức Lao động Quốc tế), BSCI, SA8000, giúp doanh nghiệp đạt yêu cầu khi xuất khẩu vào EU. Tổ chức các khóa đào tạo về quyền lao động, giúp công nhân hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ theo quy định quốc tế.

- Lợi ích khi xây dựng hệ thống quản lý lao động minh bạch

Việc xây dựng một hệ thống quản lý lao động minh bạch không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ luật pháp Việt Nam và các tiêu chuẩn EVFTA, mà còn mang lại nhiều lợi ích lớn như: Tăng khả năng xuất khẩu vào EU, cải thiện hình ảnh thương hiệu.

4. Kết luận

Xây dựng hệ thống quản lý lao động minh bạch và tuân thủ luật pháp Việt Nam là yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp da giày đáp ứng yêu cầu EVFTA, tăng cường mối quan hệ lao động ổn định, đảm bảo quyền lợi cho người lao động và duy trì xuất khẩu vào EU. Việc minh bạch hóa hợp đồng lao động, tiền lương, bảo hiểm và cơ chế khiếu nại không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro tranh chấp, mà còn nâng cao uy tín, tạo môi trường làm việc công bằng và phát triển bền vững.

Nếu thực hiện tốt các giải pháp trên, ngành da giày Việt Nam không chỉ tận dụng tối đa lợi thế từ EVFTA, mà còn trở thành một trong những đối tác cung ứng hàng đầu của các thương hiệu lớn tại EU, góp phần nâng cao vị thế của ngành công nghiệp da giày Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (2023), Báo cáo về tình hình lao động và điều kiện làm việc trong ngành da giày tại Việt Nam. Truy cập từ: https://vneconomy.vn/techconnect//lao-dong-nganh-det-may-da-giay-bi-anh-huong-manh-nhat-boi-lan-song-cat-giam.htm

2. Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) (2023), Mức lương tối thiểu và điều kiện làm việc trong ngành công nghiệp da giày tại Việt Nam. Truy cập từ: https://baochinhphu.vn/tu-1-7-2024-nguoi-lao-dong-lam-viec-theo-hop-dong-duoc-ap-dung-muc-luong-toi-thieu-vung-moi-10224070111530418.htm

3. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) (2023), Tác động của EVFTA đối với ngành da giày Việt Nam và tiêu chuẩn lao động quốc tế. Truy cập từ: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/huong-toi-xay-dung-chuoi-gia-tri-ben-vung-cho-nganh-da-giay-tan-dung-hieu-qua

4. Tổ chức BSCI (Business Social Compliance Initiative) (2023), Tiêu chuẩn lao động và trách nhiệm xã hội trong chuỗi cung ứng dệt may và da giày. Truy cập từ: https://sps.org.vn/tieu-chuan-danh-gia-wrap-nghia-la-gi.html

5. Tổ chức SA8000 (2023), Tiêu chuẩn Trách nhiệm Xã hội SA8000 và ứng dụng trong ngành da giày. Truy cập từ: https://clv.vn/tong-quan-ve-tieu-chuan-sa8000/

6. Ủy ban Châu Âu (European Commission) (2023), Yêu cầu về lao động và quyền con người trong Hiệp định EVFTA. Truy cập từ: https://trungtamwto.vn/file/21989/33.-evfta-nhin-tu-goc-do-quyen-con-nguoi.pdf

7. Viện Nghiên cứu Dệt May & Da Giày Việt Nam (2023), Doanh nghiệp da giày cần đánh giá rủi ro khi xuất khẩu vào thị trường EU. Truy cập từ: https://trungtamwto.vn/hiep-dinh-khac/16262-doanh-nghiep-da-giay-can-danh-gia-rui-ro-khi-xuat-khau-vao-thi-truong-eu