Thúc đẩy xuất khẩu một số sản phẩm chủ lực của ngành Công nghiệp Việt Nam trong thực thi EVFTA

Tạ Đức Tuân

Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương

Tóm tắt

Hiệp định Thương mại Tự do Liên minh Châu Âu và Việt Nam (EVFTA) tạo cơ hội lớn cho các ngành công nghiệp chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, điện tử, ô tô, sản phẩm gỗ và nông sản chế biến nhờ ưu đãi thuế quan và mở rộng thị trường tại Liên minh Châu Âu (EU). Tuy nhiên, để tận dụng tối đa lợi thế này, doanh nghiệp cần đáp ứng quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng và yêu cầu môi trường nghiêm ngặt của EU.

Để tận dụng tối đa cơ hội này, doanh nghiệp cần đáp ứng quy tắc xuất xứ, nâng cao chất lượng sản phẩm, áp dụng công nghệ xanh và đạt các chứng nhận quốc tế như GlobalGAP, FSC, ISO, CE Marking. Bên cạnh đó, việc mở rộng kênh phân phối qua thương mại điện tử, tham gia chuỗi cung ứng Liên minh Châu Âu (EU) và đầu tư vào sản xuất bền vững cũng đóng vai trò quan trọng. Nếu thực hiện tốt các chiến lược trên, doanh nghiệp Việt Nam sẽ gia tăng kim ngạch xuất khẩu, mở rộng thị phần và khẳng định vị thế tại EU trong dài hạn.

Từ khóa: EVFTA, EU, xuất khẩu, dệt may, da giày, điện tử, ôtô.

1. Cơ hội từ EVFTA đối với ngành công nghiệp Việt Nam

EVFTA mở ra cơ hội lớn cho ngành công nghiệp Việt Nam, đặc biệt là dệt may, da giày, điện tử, ô tô, sản phẩm gỗ và nông sản chế biến. Một trong những lợi ích quan trọng nhất của EVFTA là giảm hoặc xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với nhiều mặt hàng xuất khẩu từ Việt Nam sang EU, giúp doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh tốt hơn về giá và mở rộng thị phần tại châu Âu.

Trước khi EVFTA có hiệu lực, nhiều mặt hàng công nghiệp của Việt Nam chịu mức thuế khá cao khi xuất khẩu sang EU. Tuy nhiên, theo cam kết của hiệp định, 99% dòng thuế nhập khẩu sẽ được xóa bỏ dần theo lộ trình từ 3 đến 7 năm, giúp hàng hóa Việt Nam có lợi thế cạnh tranh hơn so với các nước chưa có FTA với EU. Ví dụ, thuế suất với dệt may giảm từ 12% về 0%, thuế da giày giảm từ 30% về 0%, sản phẩm gỗ được miễn thuế ngay lập tức và thuế nhập khẩu nhiều linh kiện điện tử cũng giảm mạnh, giúp Việt Nam gia tăng lợi thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

EU là một trong những thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới, với hơn 450 triệu người tiêu dùng và thu nhập bình quân cao, đặc biệt có nhu cầu lớn đối với các mặt hàng công nghiệp chế biến. Trong đó, dệt may và da giày là hai ngành có kim ngạch xuất khẩu lớn sang EU, nhờ lợi thế lao động tay nghề cao và chi phí sản xuất cạnh tranh. Ngành gỗ và nội thất cũng có cơ hội mở rộng thị phần tại EU khi được hưởng thuế suất 0% ngay khi EVFTA có hiệu lực. Ngoài ra, ngành điện tử và linh kiện có thể gia tăng xuất khẩu do được hưởng ưu đãi thuế quan và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng công nghệ cao của châu Âu.

Nhờ những ưu đãi từ EVFTA, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ cạnh tranh tốt hơn về giá thành, mà còn có cơ hội đầu tư vào công nghệ sản xuất tiên tiến, mở rộng kênh phân phối và nâng cao chất lượng sản phẩm để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của EU. Đây là bước đệm quan trọng giúp ngành công nghiệp Việt Nam phát triển bền vững và khẳng định vị thế trên thị trường quốc tế.

2. Các sản phẩm chủ lực và định hướng thúc đẩy xuất khẩu

EVFTA mang lại lợi thế lớn cho nhiều ngành công nghiệp chủ lực của Việt Nam khi xuất khẩu sang EU. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan, doanh nghiệp cần đáp ứng quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng và yêu cầu kỹ thuật khắt khe của thị trường này. Dưới đây là những ngành có tiềm năng xuất khẩu cao và định hướng phát triển trong thời gian tới.

- Sản phẩm dệt may, da giày

Ngành dệt may và da giày được hưởng ưu đãi thuế quan, giúp hàng hóa Việt Nam cạnh tranh tốt hơn tại EU. Tuy nhiên, để hưởng thuế suất 0%, sản phẩm phải đáp ứng quy tắc xuất xứ, tức là vải và da nguyên liệu phải từ Việt Nam hoặc EU, thay vì nhập từ Trung Quốc hoặc các nước ngoài khối. Điều này đặt ra thách thức nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần ứng dụng công nghệ sản xuất xanh, sử dụng nguyên liệu thân thiện với môi trường để đạt các chứng nhận như OEKO-TEX (an toàn dệt may), BSCI (trách nhiệm xã hội), WRAP (sản xuất bền vững). Để mở rộng thị phần, doanh nghiệp có thể phát triển kênh bán hàng trên các nền tảng thương mại điện tử như Amazon, Zalando, ASOS, tận dụng xu hướng mua sắm trực tuyến của người tiêu dùng châu Âu.

- Sản phẩm điện tử, linh kiện

EVFTA giúp giảm mạnh thuế nhập khẩu đối với máy móc, thiết bị, linh kiện điện tử, tạo điều kiện cho ngành công nghiệp điện tử Việt Nam phát triển. Các doanh nghiệp xuất khẩu cần đáp ứng tiêu chuẩn CE Marking, chứng nhận an toàn bắt buộc của EU. Ngoài ra, cần nâng cao khả năng thiết kế, lắp ráp linh kiện điện tử để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng công nghệ cao toàn cầu.

Để mở rộng xuất khẩu, doanh nghiệp Việt Nam cần đầu tư mạnh vào R&D (nghiên cứu & phát triển), đổi mới công nghệ sản xuất, hợp tác với các tập đoàn châu Âu để gia tăng giá trị sản phẩm. Các mặt hàng như bảng mạch, chip điện tử, linh kiện điện thoại, máy tính có tiềm năng xuất khẩu lớn nếu đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật cao của EU.

- Ô tô và linh kiện phụ tùng

Ngành công nghiệp ô tô hưởng lợi khi thuế nhập khẩu linh kiện và phụ tùng ô tô giảm về 0% theo lộ trình, tạo điều kiện cho Việt Nam mở rộng xuất khẩu sang EU. Tuy nhiên, doanh nghiệp phải đáp ứng tiêu chuẩn khí thải Euro 6, an toàn kỹ thuật và chất lượng sản phẩm theo yêu cầu nghiêm ngặt của EU.

Để khai thác thị trường này, các doanh nghiệp Việt Nam cần tham gia vào chuỗi cung ứng của các hãng ô tô châu Âu như Volkswagen, BMW, Renault, tập trung sản xuất các linh kiện ô tô đạt tiêu chuẩn quốc tế, thay vì chỉ xuất khẩu nguyên liệu thô. Ngoài ra, hợp tác với các đối tác châu Âu để chuyển giao công nghệ sản xuất ô tô điện, xe thông minh cũng là hướng đi tiềm năng.

 - Sản phẩm gỗ và nội thất

Sản phẩm gỗ chế biến được hưởng lợi lớn từ EVFTA khi thuế nhập khẩu về 0%, giúp doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh với các nước khác như Trung Quốc, Indonesia. Tuy nhiên, EU yêu cầu chặt chẽ về nguồn gốc hợp pháp của gỗ, vì vậy doanh nghiệp cần đạt chứng nhận FSC (Quản lý rừng bền vững), PEFC (Chứng nhận bảo vệ rừng) để chứng minh nguồn nguyên liệu hợp pháp.

Bên cạnh đó, để gia tăng giá trị xuất khẩu, các doanh nghiệp cần tập trung vào chế biến sâu như sản xuất đồ nội thất hoàn chỉnh, đồ trang trí gỗ, thay vì chỉ xuất khẩu gỗ xẻ hoặc gỗ ghép thanh. Ngoài ra, việc mở rộng kênh bán hàng qua thương mại điện tử như Wayfair, Amazon, Alibaba sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận trực tiếp khách hàng châu Âu, giảm sự phụ thuộc vào các nhà phân phối trung gian.

- Nông sản chế biến

Nông sản chế biến là một trong những ngành có tiềm năng lớn khi xuất khẩu sang EU nhờ nhu cầu tiêu thụ cao đối với cà phê, hạt điều, trái cây sấy, thực phẩm chế biến. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu của EU, doanh nghiệp cần đạt chứng nhận GlobalGAP (thực hành nông nghiệp tốt), HACCP (an toàn thực phẩm), EU Organic (nông sản hữu cơ).

Ngoài ra, doanh nghiệp cần đầu tư vào chế biến sâu, nâng cấp bao bì, nhãn mác và đảm bảo truy xuất nguồn gốc điện tử để tạo sự tin tưởng cho nhà nhập khẩu châu Âu. Để mở rộng kênh phân phối, các doanh nghiệp nên hợp tác với chuỗi siêu thị lớn tại EU như Carrefour, Aldi, Lidl, hoặc bán hàng qua các nền tảng thương mại điện tử quốc tế.

3. Giải pháp thúc đẩy xuất khẩu sang EU

Việc thực thi EVFTA mang lại cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam trong việc mở rộng xuất khẩu sang EU, nhưng đi kèm với đó là yêu cầu nghiêm ngặt về chất lượng, truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn môi trường và chiến lược thương hiệu. Để tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan và phát triển bền vững tại thị trường EU, doanh nghiệp Việt Nam cần tập trung vào các giải pháp sau:

- Thứ nhất, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu của EU

EU có hệ thống tiêu chuẩn khắt khe đối với sản phẩm nhập khẩu, đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải nâng cao chất lượng và đạt chứng nhận quốc tế để đủ điều kiện thâm nhập thị trường này.

- Thứ hai, áp dụng các chứng nhận chất lượng quốc tế:

ISO 9001 (hệ thống quản lý chất lượng): Giúp doanh nghiệp chuẩn hóa quy trình sản xuất, đảm bảo sản phẩm đạt chuẩn.

CE Marking (Chứng nhận an toàn sản phẩm tại EU): Bắt buộc đối với các sản phẩm điện tử, máy móc, thiết bị y tế khi xuất khẩu sang EU.

FSC (Chứng nhận quản lý rừng bền vững): Đối với sản phẩm gỗ và nội thất, giúp doanh nghiệp chứng minh nguồn gốc hợp pháp của nguyên liệu.

GlobalGAP, HACCP, EU Organic: Dành cho nông sản chế biến, đảm bảo an toàn thực phẩm theo tiêu chuẩn châu Âu.

- Thứ ba, minh bạch hóa nguồn gốc sản phẩm, truy xuất nguồn gốc điện tử:

Áp dụng công nghệ Blockchain, QR Code để quản lý nguồn gốc sản phẩm, từ nguyên liệu đầu vào đến quá trình chế biến và xuất khẩu.

Sử dụng phần mềm quản lý chuỗi cung ứng (SCM) để giám sát và cung cấp dữ liệu truy xuất nguồn gốc theo thời gian thực.

Việc minh bạch hóa nguồn gốc giúp doanh nghiệp tạo niềm tin với đối tác châu Âu và giảm thiểu rủi ro bị từ chối nhập khẩu.

- Thứ tư, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và quy tắc xuất xứ

Quy tắc xuất xứ trong EVFTA yêu cầu sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam phải có tỷ lệ nguyên liệu nội địa hoặc từ EU đạt mức tối thiểu để hưởng ưu đãi thuế quan. Ngành dệt may, da giày cần đầu tư vào sản xuất vải, da nguyên liệu trong nước thay vì phụ thuộc vào nhập khẩu từ Trung Quốc. Ngành nông sản, chế biến gỗ cần phát triển vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn FSC, GlobalGAP để đáp ứng quy định của EU.

Đẩy mạnh Hợp tác với doanh nghiệp EU để nhập khẩu nguyên liệu đạt chuẩn, giúp sản phẩm hoàn thiện đáp ứng quy tắc xuất xứ và Xây dựng mô hình sản xuất liên kết, trong đó doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu của các tập đoàn châu Âu.

- Thứ năm, ứng dụng công nghệ và chuyển đổi xanh

Áp dụng năng lượng mặt trời, điện gió, công nghệ tuần hoàn nước, giúp giảm thiểu sử dụng năng lượng hóa thạch. Sử dụng máy móc tiên tiến, tự động hóa để nâng cao hiệu suất sản xuất và giảm tiêu hao nguyên liệu. Tích hợp hệ thống lọc khí thải, xử lý nước thải, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường khắt khe của EU.

EU đang triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), nếu doanh nghiệp Việt Nam không giảm phát thải CO₂, sẽ bị đánh thuế cao khi xuất khẩu vào EU.

Để giảm thiểu rủi ro này, doanh nghiệp cần tối ưu hóa quy trình sản xuất, cải tiến công nghệ để giảm lượng khí thải.

- Thứ sáu: xây dựng thương hiệu và mở rộng kênh phân phối

Doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động tham gia các triển lãm thương mại tại EU như Maison & Objet (Pháp - nội thất), IMM Cologne (Đức - đồ gỗ), Texworld (Pháp - dệt may), Anuga (Đức - thực phẩm chế biến) để giới thiệu sản phẩm trực tiếp đến khách hàng tiềm năng. Kết nối với các nhà phân phối lớn tại EU như Carrefour, Aldi, Lidl để đưa sản phẩm vào hệ thống bán lẻ châu Âu.

Nhiều doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu theo mô hình gia công (OEM - sản xuất theo đơn đặt hàng của đối tác nước ngoài), dẫn đến biên lợi nhuận thấp. Để nâng cao giá trị sản phẩm, doanh nghiệp cần đầu tư vào thiết kế, xây dựng thương hiệu riêng (OBM - Original Brand Manufacturer), giúp nâng cao vị thế cạnh tranh tại EU.

Bán hàng trực tuyến là xu hướng tại EU, đặc biệt với các mặt hàng dệt may, nội thất, nông sản chế biến, vì vậy các doanh nghiệp cần mở rộng kênh phân phối qua thương mại điện tử. Doanh nghiệp có thể tham gia các nền tảng Amazon (bán hàng tổng hợp), Wayfair (đồ nội thất), Zalando (thời trang), Alibaba (bán buôn), eBay (thương mại điện tử quốc tế) để tiếp cận khách hàng trực tiếp.

4. Kết luận

Hiệp định EVFTA mang lại cơ hội lớn để thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm chủ lực của ngành công nghiệp Việt Nam, đặc biệt là dệt may, da giày, điện tử, ô tô – linh kiện và chế biến thực phẩm. Việc giảm thuế quan giúp tăng lợi thế cạnh tranh, mở rộng thị phần tại EU, đồng thời thu hút đầu tư vào các ngành công nghiệp xuất khẩu.

Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả EVFTA, doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe của EU, đặc biệt là về xuất xứ, môi trường và lao động. Bên cạnh đó, chính phủ cần hỗ trợ thông tin, đào tạo và cải thiện hạ tầng logistics để tăng khả năng tiếp cận thị trường châu Âu.

EVFTA không chỉ là cơ hội mà còn là thách thức đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải đổi mới, nâng cao giá trị gia tăng để phát triển bền vững trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

1. Vụ Chính sách Thương mại Đa Biên, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), truy cập tại: https://vntr.moit.gov.vn/vi/fta/31/1?fta_d=78

2. VIOIT, Phân tích cơ hội, thách thức và giải pháp thúc đẩy xuất khẩu dệt may, da giày, điện tử, ô tô – linh kiện và chế biến thực phẩm trong EVFTA, Truy cập tại: https://vioit.vn/uploads/tiny_uploads/PDF%20file/(B%C3%A0i%20g%E1%BB%ADi%20%C4%91%C4%83ng%20website%20t%E1%BA%A1p%20ch%C3%AD%20CNTM)Nhi%E1%BB%87m%20v%E1%BB%A5%20SHTT_EVFTA_18Oct2024.pdf

3. Bộ Công Thương (2023), Điểm sáng trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam và EU sau 4 năm Hiệp định EVFTA có hiệu lực, Truy cập tại: https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/diem-sang-trong-quan-he-thuong-mai-giua-viet-nam-va-eu-sau-4-nam-hiep-dinh-evfta-co-hieu-luc.html

4. VCCI (2023), Tổng quan về xuất khẩu nông sản thực phẩm Việt Nam sang EU giai đoạn 2018 – 2022, truy cập tại: https://trungtamwto.vn/chuyen-de/25103-tong-quan-ve-xuat-khau-nong-san-thuc-pham-viet-nam-sang-eu-giai-doan-2018-2022

5. Vũ Huyền Phương và nhóm nghiên cứu (2024) – Trường đại học Ngoại Thương, Hoạt động xuất khẩu các mặt hàng điện tử và linh kiện điện tử của Việt Nam sang các đối tác thuộc EVFTA: Phương pháp tiếp cận bằng mô hình trọng lực, truy cập tại: https://fwps.ftu.edu.vn/2024/07/31/hoat-dong-xuat-khau-cac-mat-hang-dien-tu-va-linh-kien-dien-tu-cua-viet-nam-sang-cac-doi-tac-thuoc-evfta-phuong-phap-tiep-can-bang-mo-hinh-trong-luc/