Hoàng Minh Hải
Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương
Tóm tắt
Sau khi Việt Nam ký kết hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam (EVFTA), thương mại tự do trở thành vấn đề được nhiều đối tượng quan tâm. Mục tiêu lớn mà hiệp định này hướng tới là thúc đẩy sản xuất bền vững và giảm phát thải trong ngành cơ khí chế tạo.
Như chúng ta đã thấy, môi trường sống hiện tại càng ngày càng ô nhiễm, biến đổi khí hậu diễn ra mạnh mẽ. Việc áp dụng các biện pháp sản xuất bền vững là cần thiết nhằm bảo vệ môi trường và đảm bảo sự phát triển lâu dài cho ngành công nghiệp cơ khí chế tạo của Việt Nam. Bài viết sẽ làm rõ những cơ hội mà EVFTA mang lại cho ngành cơ khí chế tạo trong việc xây dựng mô hình sản xuất bền vững, từ đó hướng tới việc giảm thiểu phát thải, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân.
Từ khóa: Sản xuất bền vững, giảm phát thải, bảo vệ môi trường, ngành cơ khí chế tạo, hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam (EVFTA), hội nhập kinh tế quốc tế.
1. Tổng quan ngành cơ khí chế tạo Việt Nam
Ngành cơ khí chế tạo Việt Nam hiện nay phát triển rất mạnh mẽ, chúng ta có thể thấy rõ điều này thông qua sự gia tăng về số lượng doanh nghiệp, quy mô sản xuất, và chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, ngành này vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức cần được giải quyết.
- Số lượng doanh nghiệp tăng nhanh: Trong những năm gần đây, ngành cơ khí chế tạo phát triển mạnh mẽ, số lượng doanh nghiệp tham gia sản xuất ngày càng tăng. Điều này cho thấy dấu hiệu đáng mừng trong phát triển ngành cơ khí chế tạo cũng như tạo công ăn việc làm, thúc đẩy cạnh tranh. Cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp ngành cơ khí chế tạo, cơ hội phát triển của ngành đang rộng mở và nhiều tiềm năng. Dự báo thị trường robot công nghiệp tại Việt Nam sẽ chứng kiến sự tăng trưởng bùng nổ trong thời gian tới, với doanh thu ước đạt 309,80 triệu USD vào năm năm 2028…
- Chất lượng sản phẩm ngày càng được cải thiện: Chất lượng sản phẩm cơ khí chế tạo đang được cải thiện rõ rệt nhờ vào việc áp dụng công nghệ hiện đại và quy trình sản xuất tiên tiến. Nhiều doanh nghiệp đã áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn ISO, từ đó nâng cao uy tín và giá trị sản phẩm của mình trên thị trường.
- Vấn đề nhân lực và đào tạo: Dù có sự phát triển nhưng ngành cơ khí chế tạo vẫn gặp khó khăn trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Các doanh nghiệp đã chú trọng vào phát triển nguồn nhân lực, tuy nhiên hiện nay lực lượng lao động trong ngành này vẫn còn thiếu hụt và chưa đáp ứng kịp thời nhu cầu của thị trường.
Tuy nhiên, sự hội nhập kinh tế quốc tế cũng mang tới sự cạnh tranh khốc liệt từ các doanh nghiệp nước ngoài. Các sản phẩm cơ khí chế tạo Việt Nam thường bị đánh giá thấp hơn so với sản phẩm nhập khẩu về chất lượng và công nghệ. Do đó, các doanh nghiệp cần liên tục cải tiến công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm để giữ vững thị trường.
- Thiếu sự hỗ trợ từ chính phủ: Mặc dù chính phủ ban hành nhiều chính sách hỗ trợ cho ngành công nghiệp, nhưng còn còn tồn tại rất nhiều vấn đề khác cần được giải quyết. Cụ thể, việc tiếp cận vốn vay ưu đãi và chính sách thuế vẫn chưa thực sự thuận lợi cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong ngành cơ khí chế tạo.
- Cơ hội từ công nghệ 4.0: Việc áp dụng tự động hóa, trí tuệ nhân tạo vào sản xuất giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí sản xuất và tối ưu hóa quy trình làm việc. Những công ty biết nắm bắt và ứng dụng công nghệ mới sẽ có lợi thế cạnh tranh lớn trong thị trường.
2. Cơ hội từ EVFTA cho ngành cơ khí chế tạo
Hiệp định EVFTA không chỉ là một cơ hội để Việt Nam nâng cao vị thế thương mại quốc tế mà còn là nền tảng cho các doanh nghiệp cơ khí chế tạo đổi mới công nghệ, quy trình sản xuất và quản lý chất thải.
(i)Tăng cường đầu tư nước ngoài
Mở cửa thị trường là một trong những điểm mạnh của hiệp định này. Điều này có nghĩa là Việt Nam sẽ thu hút nhiều nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực sản xuất cơ khí chế tạo. Đầu tư từ nước ngoài đem lại nguồn vốn tài chính dồi dào đồng thời với việc chuyển giao công nghệ hiện đại và quy trình sản xuất tiên tiến. Các công ty nước ngoài thường chú trọng đến các tiêu chuẩn sản xuất bền vững, điều này có thể giúp nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cho các doanh nghiệp nội địa.
Những kiến thức và kỹ thuật mới sẽ được truyền đạt tới các doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp họ cải thiện quá trình sản xuất và quản lý chất thải. Ngoài ra, cùng với sự gia tăng cạnh tranh từ các doanh nghiệp nước ngoài, doanh nghiệp Việt Nam sẽ cần phải cải thiện chất lượng sản phẩm, dịch vụ và quy trình sản xuất để đáp ứng nhu cầu của khách hàng và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Điều này sẽ dẫn đến việc phát triển các quy trình sản xuất bền vững hơn, đem lại lợi ích cho cả doanh nghiệp và môi trường.
Khả năng tiếp cận thị trường châu Âu
Việc được tiếp cận thị trường châu Âu sẽ mở ra cơ hội lớn cho ngành cơ khí chế tạo Việt Nam. Để xuất khẩu hàng hóa vào thị trường này, các sản phẩm cơ khí chế tạo cần phải đáp ứng các tiêu chí chất lượng nghiêm ngặt và tiêu chuẩn bảo vệ môi trường. Điều này các doanh nghiệp buộc phải nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa quy trình sản xuất của mình.
Hơn nữa, sức ép từ yêu cầu về chất lượng và bền vững sẽ khuyến khích doanh nghiệp tìm kiếm các giải pháp hiệu quả hơn nhằm giảm thiểu ô nhiễm và phát thải trong quá trình sản xuất. Từ đó, việc nâng cao khả năng cạnh tranh trở nên hết sức quan trọng. Doanh nghiệp có thể áp dụng các công nghệ sản xuất xanh, phương pháp tái chế và sử dụng nguyên liệu thân thiện với môi trường để tạo ra sản phẩm phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại.
Tăng cường hợp tác nghiên cứu và phát triển
Một trong những điểm nổi bật của EVFTA là khả năng hợp tác nghiên cứu và phát triển giữa các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước. Thông qua việc hợp tác này, các doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia vào các dự án nghiên cứu về công nghệ sản xuất sạch, quy trình tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải. Việc chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức, học hỏi lẫn nhau giữa các bên sẽ giúp cải thiện năng lực sản xuất của ngành cơ khí chế tạo. Hợp tác nghiên cứu và phát triển còn mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp.
(ii) Công nghệ xanh trong sản xuất cơ khí chế tạo
Công nghệ sản xuất sạch
Công nghệ sản xuất sạch là một trong những giải pháp hữu hiệu nhất nhằm giảm thiểu ô nhiễm trong quá trình sản xuất. Các dây chuyền sản xuất hiện đại được thiết kế nhằm giảm thiểu rác thải, tiết kiệm năng lượng và nguyên liệu đầu vào.
Việc áp dụng công nghệ sản xuất sạch giúp giảm chi phí sản xuất và có thể tạo ra sản phẩm có chất lượng cao hơn. Khi sản xuất bằng cách giảm thiểu rác thải và tiêu thụ năng lượng, doanh nghiệp cũng sẽ thu hút được sự quan tâm của các khách hàng có ý thức về môi trường. Chẳng hạn, nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam đã bắt đầu áp dụng công nghệ sản xuất từ vật liệu tái chế hoặc tái sử dụng phế liệu trong quy trình sản xuất. Điều này giúp tiết kiệm nguyên liệu và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.
Năng lượng tái tạo trong sản xuất
Việc sử dụng năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió hay sinh khối trong quy trình sản xuất cơ khí chế tạo là một bước đi quan trọng để giảm phát thải carbon. Các doanh nghiệp có thể lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời trên mái nhà để cung cấp cho dây chuyền sản xuất, việc này đống thời cũng làm giảm chi phí điện năng.
Nhiều công ty đã thử nghiệm sử dụng năng lượng gió để cung cấp điện cho các máy móc trong nhà máy, điều này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn bảo vệ môi trường. Sử dụng năng lượng tái tạo không chỉ có lợi về mặt kinh tế mà còn tạo ra hình ảnh tích cực cho doanh nghiệp trong mắt khách hàng và đối tác. Đây là một yếu tố quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu bền vững.
Giảm thải khí độc hại
Phát thải khí độc hại trong quá trình sản xuất là một vấn đề lớn trong ngành cơ khí chế tạo. Để giải quyết vấn đề này, các doanh nghiệp cần áp dụng các quy trình xử lý khí thải hiện đại. Việc lắp đặt hệ thống lọc bụi, khử mùi và xử lý khí thải là rất cần thiết.
Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng cần xác định các nguồn gây ô nhiễm trong quy trình sản xuất để có các biện pháp khắc phục kịp thời. Đồng thời, việc đào tạo nhân viên và nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cũng rất quan trọng. Nhân viên sẽ hiểu rõ hơn về tác hại của khí thải và biết cách thực hiện các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm trong công việc hàng ngày của họ.
3. Một số chương trình chính sách hỗ trợ ngành cơ khí chế tạo đáp ứng các yêu cầu môi trường
(i) Các chương trình hỗ trợ tài chính
Nhà nước có thể triển khai các chương trình tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp áp dụng công nghệ sản xuất bền vững. Việc miễn giảm thuế hoặc hỗ trợ lãi suất sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận nguồn vốn để đầu tư vào công nghệ xanh. Bên cạnh đó, các quỹ đầu tư phát triển bền vững cũng cần được thành lập để hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc cải thiện quy trình sản xuất và giảm phát thải. Nhà nước có thể kết hợp với các tổ chức quốc tế để tạo ra các chương trình hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp trong ngành.
(ii) Chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức
Một trong những yếu tố then chốt trong việc thực hiện sản xuất bền vững là nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp và người lao động. Nhà nước có thể tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo về công nghệ xanh và sản xuất bền vững. Thông qua các khóa học và hội thảo, doanh nghiệp sẽ nắm bắt được những xu hướng mới nhất trong ngành và hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của sản xuất bền vững. Người lao động cũng sẽ được trang bị các kiến thức cần thiết để thực hiện công việc của mình một cách an toàn và hiệu quả hơn.
(iii) Chính sách khuyến khích nghiên cứu và phát triển
Nhà nước cần có các chính sách khuyến khích nghiên cứu và phát triển trong lĩnh vực sản xuất bền vững. Có thể tài trợ các dự án nghiên cứu liên quan đến giảm phát thải, công nghệ sản xuất sạch sẽ đóng góp vào sự phát triển chung của ngành cơ khí chế tạo. Ngoài ra, nhà nước cũng nên hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc hợp tác với các viện nghiên cứu và trường đại học. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp cập nhật thông tin, công nghệ mới và áp dụng vào thực tiễn sản xuất của mình.
4. Kết luận
Trong bối cảnh hiện nay, việc thúc đẩy sản xuất bền vững và giảm phát thải trong ngành cơ khí chế tạo là vô cùng cần thiết. Hiệp định EVFTA sẽ mang đến nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc cải thiện quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường. Sự kết hợp giữa công nghệ xanh, chính sách hỗ trợ từ nhà nước và ý thức cộng đồng sẽ tạo ra một mô hình sản xuất bền vững, góp phần vào sự phát triển lâu dài của ngành cơ khí chế tạo tại Việt Nam. Bằng cách này, chúng ta không chỉ bảo vệ môi trường mà còn đảm bảo tương lai cho các thế hệ sau.
Tài liệu tham khảo
1. Vũ, H. H. (2022). Ngành công nghiệp chế biến chế tạo của Việt Nam hiện nay. https://vioit.org.vn/vn/chien-luoc-chinh-sach/nganh-cong-nghiep-che-bien--che-tao-cua-viet-nam-hien-nay--phan-1--4972.4050.html
2. Bùi, L. G. (2022). Thực trạng và giải pháp kinh tế nhằm thúc đẩy ngành cơ khí. Tạp chí Công Thương. https://tapchicongthuong.vn/thuc-trang-va-giai-phap-kinh-te-nham-thuc-day-nganh-co-khi-86679.htm
3. Đặng, T. P. H. (2022). Thực thi các cam kết về lao động của Việt Nam trong EVFTA. https://vietq.vn/thuc-thi-cac-cam-ket-ve-lao-dong-cua-viet-nam-trong-evfta-d203569.html
4. An, A. (2023). Nhìn lại Hiệp định EVFTA sau gần 3 năm thực thi. từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/nhin-lai-hiep-dinh-evfta-sau-gan-3-nam-thuc-thi.html
5. Nguyễn, T. N., & Lê, B. N. (2021). EVFTA: Cơ hội, thách thức và những giải pháp cho Việt Nam trong thời gian tới. từ https://kinhtevadubao.vn/evfta-co-hoi-thach-thuc-va-nhung-giai-phap-cho-viet-nam-trong-thoi-gian-toi-20814.html