Tạ Đức Tuân
Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương
Tóm tắt
Hiệp định đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mở ra nhiều cơ hội lớn cho ngành da giày Việt Nam trong bối cảnh xu hướng tiêu thụ toàn cầu đang có những thay đổi đáng kể. Nhu cầu về các sản phẩm da giày thân thiện với môi trường và sản xuất bền vững ngày càng tăng, đặc biệt ở các thị trường phát triển như Canada, Nhật Bản và Mexico. CPTPP giúp Việt Nam tận dụng ưu đãi thuế quan khi xuất khẩu sản phẩm sang các thị trường này, giúp doanh nghiệp da giày tăng sức cạnh tranh về giá cả và tiếp cận khách hàng mới.
Tuy nhiên, ngành da giày cũng phải đối mặt với thách thức về việc tuân thủ các quy định khắt khe của CPTPP, bao gồm quy tắc xuất xứ và tiêu chuẩn lao động, môi trường. Việc xây dựng chuỗi cung ứng bền vững và đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại là điều cần thiết để tận dụng cơ hội từ hiệp định này.
Từ khóa: CPTPP, ngành da giày, xu hướng tiêu thụ toàn cầu, thị trường xuất khẩu, ưu đãi thuế quan, sản xuất bền vững, quy tắc xuất xứ.
1. Xu hướng tiêu thụ toàn cầu đối với hàng da giày
(i) Sự gia tăng nhu cầu về sản phẩm thân thiện với môi trường
Tiêu dùng bền vững: Người tiêu dùng trên toàn cầu ngày càng quan tâm đến các sản phẩm bền vững, đặc biệt là những sản phẩm có tác động tích cực đến môi trường. Điều này thúc đẩy các nhà sản xuất da giày chuyển sang sử dụng các vật liệu thân thiện với môi trường như da nhân tạo từ cây (plant-based leather), da từ trái cây (như da từ vỏ dứa, vỏ táo), và các vật liệu tái chế.
Thay thế da động vật: Xu hướng “vegan” (thuần chay) trong thời trang đã làm tăng nhu cầu sử dụng các vật liệu thay thế cho da động vật. Da nhân tạo từ các nguồn thực vật hoặc tái chế đang trở thành lựa chọn phổ biến, đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng về sản phẩm không gây hại đến động vật và thân thiện với môi trường.
Tiêu chuẩn bền vững: Các chứng nhận về phát triển bền vững như Global Organic Textile Standard (GOTS), Leather Working Group (LWG) và Bluesign trở thành tiêu chuẩn mà nhiều thương hiệu và người tiêu dùng tìm kiếm khi chọn mua sản phẩm da giày. Việc sở hữu các chứng nhận này giúp các thương hiệu xây dựng uy tín và tiếp cận thị trường dễ dàng hơn.
(ii) Xu hướng cá nhân hóa và đặt hàng theo yêu cầu
Cá nhân hóa sản phẩm: Ngày càng nhiều người tiêu dùng mong muốn có các sản phẩm độc đáo và phù hợp với sở thích cá nhân. Các thương hiệu da giày đang đẩy mạnh dịch vụ tùy chỉnh (customization) cho phép khách hàng lựa chọn màu sắc, kiểu dáng và chất liệu theo ý thích.
Thiết kế theo nhu cầu (On-demand production): Để giảm thiểu lượng hàng tồn kho và tránh lãng phí, nhiều thương hiệu đã áp dụng mô hình sản xuất theo nhu cầu. Việc sản xuất sau khi nhận đơn đặt hàng không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn đáp ứng tốt hơn nhu cầu cá nhân hóa của người tiêu dùng.
(iii) Gia tăng tiêu thụ sản phẩm giày thể thao và giày “athleisure”
Xu hướng “athleisure”: Với phong cách sống hiện đại, người tiêu dùng ưa chuộng các sản phẩm thời trang kết hợp giữa thể thao và thường ngày. Giày “athleisure” vừa đảm bảo tính thời trang vừa có chức năng linh hoạt, phù hợp cho cả các hoạt động thể thao và trang phục thường ngày, trở thành xu hướng mạnh mẽ trên thị trường toàn cầu.
Nhu cầu giày thể thao cao cấp: Các thương hiệu giày thể thao nổi tiếng như Nike, Adidas, và Puma đã đầu tư vào các dòng sản phẩm giày thể thao cao cấp, với các tính năng như hỗ trợ vận động tối đa, giảm chấn và thiết kế hiện đại. Sự gia tăng của thị trường giày thể thao cao cấp đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng về các sản phẩm chuyên dụng và có chất lượng cao.
Tăng cường hợp tác với các thương hiệu thời trang cao cấp: Để đáp ứng nhu cầu của thị trường giày “athleisure”, các thương hiệu giày thể thao đã hợp tác với các nhà thiết kế và thương hiệu thời trang cao cấp nhằm mang đến các sản phẩm giày thể thao có tính thời trang cao, độc đáo và hợp thời.
(iv) Ứng dụng công nghệ trong sản xuất và thiết kế sản phẩm
In 3D: Công nghệ in 3D đang được ứng dụng rộng rãi trong thiết kế và sản xuất giày, đặc biệt là phần đế giày. Sử dụng in 3D giúp nhà sản xuất tiết kiệm chi phí, tạo ra những mẫu thiết kế độc đáo và đáp ứng nhanh nhu cầu của khách hàng.
Công nghệ đo chân chính xác: Nhiều thương hiệu lớn đã áp dụng công nghệ quét chân 3D để đo kích thước chân chính xác, giúp sản xuất các đôi giày vừa vặn và thoải mái hơn. Công nghệ này cũng giúp giảm tỷ lệ trả hàng và tối ưu hóa trải nghiệm mua sắm của khách hàng.
Cải tiến vật liệu: Công nghệ nano và các vật liệu mới được áp dụng để tạo ra những loại da và vật liệu giày có tính năng chống thấm, chống trầy xước và khử mùi. Điều này đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng về các sản phẩm giày bền bỉ, chất lượng cao và dễ bảo quản.
(v) Mua sắm trực tuyến và phát triển kênh thương mại điện tử
Gia tăng mua sắm trực tuyến: Thị trường giày dép trực tuyến đã phát triển mạnh mẽ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19. Nhiều người tiêu dùng chuyển sang mua sắm trực tuyến do sự tiện lợi và khả năng tiếp cận các mẫu mã đa dạng từ các thương hiệu toàn cầu.
Kênh thương mại điện tử và nền tảng xã hội: Các thương hiệu da giày đang đầu tư vào các kênh thương mại điện tử và tận dụng nền tảng mạng xã hội như Instagram, Facebook và TikTok để quảng bá sản phẩm. Những kênh này giúp thương hiệu tiếp cận với người tiêu dùng nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Trải nghiệm thực tế ảo (AR): Các công nghệ thực tế ảo và tăng cường thực tế (AR) được áp dụng để cải thiện trải nghiệm mua sắm trực tuyến. Nhiều trang thương mại điện tử cho phép khách hàng thử giày ảo, giúp họ dễ dàng hình dung sản phẩm trên chân trước khi mua.
(vi) Xu hướng sử dụng sản phẩm địa phương và chuỗi cung ứng ngắn hạn
Xu hướng ưu tiên sử dụng sản phẩm địa phương và phát triển chuỗi cung ứng ngắn hạn đang ngày càng trở nên phổ biến trong bối cảnh toàn cầu hóa và thay đổi nhu cầu tiêu dùng. Việc ưu tiên sản phẩm địa phương không chỉ phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn của người tiêu dùng đối với nguồn gốc sản phẩm, mà còn có tác động tích cực đến môi trường. Sản phẩm từ địa phương giúp giảm thiểu lượng khí thải do vận chuyển và thúc đẩy nền kinh tế khu vực thông qua việc hỗ trợ các doanh nghiệp địa phương. Đặc biệt, xu hướng này đang phát triển mạnh mẽ tại các thị trường CPTPP, nơi người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng và bền vững.
Song song với đó, chuỗi cung ứng ngắn hạn đang trở thành một giải pháp chiến lược quan trọng cho các doanh nghiệp lớn. Bằng cách tối ưu hóa chuỗi cung ứng gần với thị trường tiêu thụ, các công ty có thể giảm thiểu chi phí vận chuyển, giảm tồn kho và nâng cao tính linh hoạt trong sản xuất. Việc áp dụng chuỗi cung ứng ngắn hạn cũng giúp doanh nghiệp nhanh chóng thích ứng với sự biến động của nhu cầu và tăng cường khả năng cung cấp bền vững.
(vii) Phát triển các sản phẩm đáp ứng phân khúc khách hàng đa dạng
Sự phát triển của thị trường giày dép hiện nay được đặc trưng bởi nhu cầu ngày càng đa dạng từ các phân khúc khách hàng khác nhau, phản ánh sự thay đổi trong thu nhập và xu hướng tiêu dùng toàn cầu. Các thị trường mới nổi, đặc biệt là ở châu Á, đang ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ trong nhu cầu về các sản phẩm giày dép có mức giá phải chăng. Sự tăng trưởng kinh tế và đô thị hóa ở các khu vực này đã thúc đẩy sự tiêu thụ giày thể thao và giày thời trang, với người tiêu dùng tìm kiếm các sản phẩm có giá trị hợp lý.
Đồng thời, phân khúc giày dép cao cấp và hàng hiệu đang phát triển mạnh mẽ tại các thị trường châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Người tiêu dùng tại các quốc gia này không chỉ quan tâm đến chất lượng sản phẩm mà còn đánh giá cao yếu tố đẳng cấp và thiết kế.
Ngoài ra, nhu cầu đối với giày dép cho trẻ em và người cao tuổi cũng đang gia tăng. Các sản phẩm này yêu cầu tính năng hỗ trợ chân tốt, chất liệu mềm mại và thiết kế tiện dụng, phù hợp với đặc điểm sinh lý của từng lứa tuổi, nhằm đảm bảo sự thoải mái và an toàn khi sử dụng.
(viii) Tăng cường các tiêu chuẩn đạo đức và trách nhiệm xã hội
Sản xuất có trách nhiệm: Người tiêu dùng trên toàn cầu đang đòi hỏi các thương hiệu thực hiện sản xuất có trách nhiệm, bao gồm bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo an toàn trong các nhà máy sản xuất. Các công ty phải minh bạch về điều kiện làm việc và đảm bảo rằng sản phẩm không gây hại đến sức khỏe người tiêu dùng.
Chứng nhận và đánh giá tiêu chuẩn đạo đức: Các chứng nhận như Fair Trade (Thương mại công bằng) và các tiêu chuẩn lao động của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đang ngày càng trở nên quan trọng đối với người tiêu dùng khi lựa chọn sản phẩm. Các thương hiệu đạt được các chứng nhận này sẽ tạo được lòng tin với khách hàng và dễ dàng tiếp cận các thị trường tiêu dùng có tiêu chuẩn cao.
2. Cơ hội cho ngành da giày Việt Nam từ CPTPP
(i) Tiếp cận thị trường rộng lớn với ưu đãi thuế quan
Miễn giảm thuế nhập khẩu: CPTPP mang lại ưu đãi thuế quan đáng kể cho sản phẩm da giày Việt Nam khi xuất khẩu vào các quốc gia thành viên như Canada, Nhật Bản, Úc, New Zealand và Mexico. Các sản phẩm da giày sẽ được hưởng lộ trình giảm thuế hoặc miễn thuế nhập khẩu, giúp sản phẩm Việt Nam cạnh tranh về giá cả hơn so với các đối thủ đến từ các quốc gia không thuộc CPTPP. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng nhạy cảm với giá.
Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: CPTPP giúp Việt Nam mở rộng sang các thị trường mới, giảm sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống như Mỹ và EU. Việc tiếp cận nhiều thị trường với ưu đãi thuế quan giúp các doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu rủi ro từ các biến động thương mại và chính sách. Điều này góp phần tạo ra sự ổn định và bền vững hơn trong hoạt động xuất khẩu.
(ii) Thu hút đầu tư nước ngoài và phát triển chuỗi cung ứng nội địa
Thu hút đầu tư từ các công ty đa quốc gia: Nhờ các ưu đãi thuế quan của CPTPP, Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài trong ngành da giày, bao gồm cả các nhà sản xuất và các thương hiệu quốc tế. Các công ty đa quốc gia có thể chọn Việt Nam làm cơ sở sản xuất hoặc đối tác để tối ưu hóa chi phí và hưởng lợi từ ưu đãi thuế. Điều này giúp Việt Nam không chỉ gia tăng công suất sản xuất mà còn tiếp cận được với công nghệ sản xuất hiện đại và quy trình quản lý tiên tiến.
Phát triển công nghiệp phụ trợ: Sự gia tăng đầu tư vào ngành da giày sẽ thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ trong nước như sản xuất da thuộc, phụ kiện, đế giày, và các nguyên liệu khác. Hiện nay, nhiều nguyên liệu vẫn phải nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, và chi phí vận chuyển cao có thể ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm. Việc phát triển công nghiệp phụ trợ trong nước sẽ giúp giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn cung nhập khẩu, tăng tính chủ động và linh hoạt trong chuỗi cung ứng. Đây là yếu tố quan trọng để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và đáp ứng quy tắc xuất xứ từ CPTPP.
(iii) Nâng cao chất lượng và uy tín sản phẩm da giày Việt Nam
Đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại: Để đáp ứng các tiêu chuẩn cao từ các thị trường CPTPP về chất lượng, an toàn lao động và bảo vệ môi trường, các doanh nghiệp da giày Việt Nam sẽ phải đầu tư vào máy móc, thiết bị và quy trình sản xuất tiên tiến hơn. Điều này không chỉ cải thiện chất lượng sản phẩm mà còn giảm thiểu lãng phí và tối ưu hóa hiệu quả sản xuất.
Cải thiện năng lực cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam: Khi các doanh nghiệp đạt được các tiêu chuẩn quốc tế và có chất lượng tốt, sản phẩm da giày Việt Nam sẽ gia tăng uy tín trên thị trường toàn cầu. Đáp ứng các tiêu chuẩn cao về chất lượng và môi trường giúp sản phẩm Việt Nam được người tiêu dùng quốc tế tin tưởng, tạo đà phát triển bền vững và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ hơn cho ngành da giày Việt Nam.
(iv) Thúc đẩy sản xuất bền vững và thân thiện với môi trường
Hướng tới sản phẩm xanh và thân thiện với môi trường: Các thị trường CPTPP có yêu cầu cao về tiêu chuẩn môi trường và điều kiện lao động, vì vậy các doanh nghiệp cần phải chuyển đổi sang sản xuất bền vững. Điều này bao gồm việc sử dụng nguyên liệu tái chế, giảm thiểu sử dụng hóa chất độc hại, và tối ưu hóa việc quản lý chất thải. Việc này sẽ giúp sản phẩm da giày Việt Nam đáp ứng yêu cầu của các đối tác quốc tế và tiếp cận dễ dàng hơn với các thị trường cao cấp.
Trách nhiệm xã hội và môi trường: CPTPP đòi hỏi các doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về trách nhiệm xã hội như đảm bảo an toàn lao động và bảo vệ quyền lợi của người lao động. Việc cải thiện điều kiện làm việc và tuân thủ các quy định về môi trường không chỉ giúp các doanh nghiệp nâng cao hình ảnh và thương hiệu, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh khi tiếp cận các đối tác lớn, có yêu cầu cao về trách nhiệm xã hội.
(v) Thúc đẩy phát triển các phân khúc thị trường mới
Phân khúc giày cao cấp và thời trang: CPTPP mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp da giày Việt Nam tiếp cận với các thị trường phát triển như Nhật Bản, Canada và Úc, nơi có nhu cầu cao về giày thời trang và cao cấp. Khi các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao thiết kế, chất lượng và tạo ra các dòng sản phẩm đa dạng, họ có thể thâm nhập vào các phân khúc khách hàng có khả năng chi trả cao hơn, từ đó tăng lợi nhuận và giá trị sản phẩm.
Thị trường giày thể thao và giày “athleisure”: Với xu hướng toàn cầu về phong cách “athleisure” - sự kết hợp giữa thể thao và thời trang - nhu cầu về giày thể thao đang tăng nhanh. Các doanh nghiệp da giày Việt Nam có thể nắm bắt xu hướng này để mở rộng sản xuất và xuất khẩu các dòng sản phẩm giày thể thao, giày chạy bộ và giày “athleisure”. Thị trường giày thể thao không chỉ phổ biến ở các quốc gia thành viên CPTPP mà còn là xu hướng tiêu dùng chính trên toàn cầu.
(vi) Cải thiện kỹ năng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao
Đào tạo và nâng cao tay nghề cho lao động: Với sự gia tăng đầu tư từ các doanh nghiệp quốc tế, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ có thêm cơ hội đào tạo nguồn nhân lực. Các chương trình đào tạo có thể bao gồm các kỹ năng về quản lý sản xuất, vận hành máy móc hiện đại và đảm bảo chất lượng. Điều này giúp nâng cao năng suất lao động và đáp ứng các yêu cầu cao về chất lượng sản phẩm của thị trường CPTPP.
Chuyển giao công nghệ: Các đối tác nước ngoài thường mang theo công nghệ và quy trình sản xuất tiên tiến khi đầu tư vào Việt Nam. Điều này giúp các doanh nghiệp trong nước tiếp cận các phương pháp sản xuất hiện đại, cải tiến hiệu quả và chất lượng sản phẩm. Việc chuyển giao công nghệ cũng giúp các doanh nghiệp đáp ứng được các yêu cầu về tiêu chuẩn quốc tế, từ đó tăng cường vị thế cạnh tranh của sản phẩm da giày Việt Nam trên thị trường quốc tế.
(vii) Xây dựng chuỗi cung ứng linh hoạt và hiệu quả hơn
Liên kết chặt chẽ với các nhà cung cấp nội địa: Để đáp ứng quy tắc xuất xứ của CPTPP, các doanh nghiệp Việt Nam cần thiết lập các mối quan hệ chặt chẽ với các nhà cung cấp trong nước. Điều này giúp doanh nghiệp có thể kiểm soát chất lượng nguyên liệu, giảm chi phí và đảm bảo nguồn cung ổn định. Liên kết chặt chẽ với các nhà cung cấp nội địa cũng giúp doanh nghiệp nhanh chóng đáp ứng các đơn hàng lớn từ thị trường CPTPP.
Xây dựng chuỗi cung ứng ngắn và linh hoạt: Chuỗi cung ứng ngắn và linh hoạt là yếu tố quan trọng để các doanh nghiệp da giày nhanh chóng thích ứng với các biến động của thị trường. Bằng cách tối ưu hóa chuỗi cung ứng và giảm bớt phụ thuộc vào các nguồn cung từ bên ngoài, doanh nghiệp có thể đáp ứng nhanh chóng các yêu cầu của khách hàng và cải thiện hiệu quả sản xuất. Chuỗi cung ứng linh hoạt giúp giảm chi phí vận chuyển và giảm thiểu thời gian sản xuất, tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam.
3. Kết luận
Hiệp định CPTPP đã mở ra nhiều cơ hội quan trọng cho ngành da giày Việt Nam, từ việc tiếp cận các thị trường lớn với ưu đãi thuế quan đến thu hút đầu tư và cải thiện chuỗi cung ứng nội địa. Những lợi ích này giúp ngành da giày Việt Nam tăng tính cạnh tranh, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, và giảm sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống. Đặc biệt, CPTPP còn khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm và thúc đẩy sản xuất bền vững, phù hợp với xu hướng tiêu dùng toàn cầu.
Tuy nhiên, để thực sự tận dụng được những cơ hội mà CPTPP mang lại, các doanh nghiệp da giày cần đầu tư mạnh mẽ vào cải tiến công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về môi trường và trách nhiệm xã hội. Hơn nữa, việc phát triển công nghiệp phụ trợ và xây dựng chuỗi cung ứng linh hoạt, hiệu quả là yếu tố then chốt giúp ngành da giày Việt Nam nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và đáp ứng các yêu cầu về xuất xứ của CPTPP.
Tóm lại, với những nỗ lực nâng cao chất lượng và phát triển bền vững, ngành da giày Việt Nam không chỉ tận dụng được các lợi thế từ CPTPP mà còn xây dựng nền tảng vững chắc để trở thành một trong những nhà cung cấp da giày hàng đầu trên thị trường quốc tế, góp phần vào sự phát triển kinh tế bền vững của đất nước./.
Tài liệu tham khảo
1. Ngô Văn Vũ, Nguyễn Thùy Dương, Phạm Văn Nghĩa (2018). Tác động của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương đối với Việt Nam. Truy cập tại: https://scholar.dlu.edu.vn/thuvienso/ bitstream/DLU123456789/127406/1/ CVt63S52019018.pdf
2. Tạp chí nghiên cứu công nghiệp và thương mại (2023). Nghiên cứu khả năng xây dựng và phát triển chuỗi cung ứng và xây dựng hệ thống kết nối trong lĩnh vực da giày, dệt may và công nghiệp chế biến thực phẩm của Việt Nam để tận dụng Hiệp định CPTPP. Truy cập tại: https://vioit.vn/ nghien-cuu-kha-nang-xay-dung-va- phat-trien-chuoi-cung-ung-va-xay-dung- he-thong-ket-noi-trong-linh-vuc-da-giay-det-may- va-trong-cong-nghiep-che-bien-cua- viet-nam-de-tan-dung-hiep-dinh-cptpp.html
3. Nguyễn Tuấn Anh (2022). Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến thế giới, khu vực Việt Nam. Truy cập tại. http://hpstic.vn:8080/xmlui/ bitstream/handle/ 123456789/4617/ 141-Tac-dong-cuoc-cach-mang- cong-nghiep-lan-thu-tu.pdf?sequence=1&isAllowed=y
4. Sổ tay doanh nghiệp (2019). CPTPP & Ngành dệt may Việt Nam. Truy cập tại: https://trungtamwto.vn/file/ 19333/7.-vcci-cptpp-det-may.pdf
5. Lê Thị Ánh Tuyết (2020). Phân tích thương mại Việt Nam – Nhật Bản trong CPTPP: Sử dụng chỉ số thương mại Tạp chí Quản lý và Kinh tế quốc tế. Truy cập tại: http://lib.yhn.edu.vn/ bitstream/YHN/ 26915/1/5351061.pdf
7. Nguyễn Hoàng Tiến (2018). Giải pháp để Việt Nam thích nghi và hòa nhập với thị trường CPTPP thời đại CMCN 4.0. Truy cập tại: https://d1wqtxts1xzle7. cloudfront.net/ 65336294/02mo.pdf