Thương mại điện tử (TMĐT) xuyên biên giới được định nghĩa là hình thức mua - bán của một doanh nghiệp (hoặc người) ở quốc gia này với một doanh nghiệp (hoặc người) ở quốc gia khác. Khách hàng tìm kiếm, tra cứu thông tin về sản phẩm, về doanh nghiệp thông qua trang TMĐT và qua Internet, sau đó tiến hành đặt hàng và thanh toán đơn hàng. Theo thống kê năm 2021, có 7,2 triệu sản phẩm do các nhà bán hàng Việt Nam bán ra trên sàn Amazon toàn cầu trong 1 năm, và doanh số xuất khẩu của doanh nghiệp Việt qua sàn này tăng 48%. Xuất khẩu qua thương mại điện tử B2C (B2C là viết tắt của thuật ngữ tiếng anh Business to Customer, mô tả hoạt động trao đổi, mua bán hàng hóa giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng cuối cùng. Nói cách khác, B2C là mô hình chuyên về lĩnh vực bán lẻ) của Việt Nam được dự báo tăng từ 3,3 tỷ đô la Mỹ năm 2021 lên 11,1 tỷ đô la vào năm 2026 với tốc độ tăng trưởng TMĐT xuyên biên giới đạt mức ấn tượng hơn 20%/ năm. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của TMĐT xuyên biên giới đối với doanh nghiệp Việt, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ.
1. Thực trạng thương mại điện tử xuyên biên giới trên thế giới và Việt Nam
Thương mại điện tử xuyên biên giới đang ngày càng bùng nổ mạnh mẽ tại nhiều quốc gia phát triển. Điển hình là Trung Quốc khi tốc độ ứng dụng và phát triển thương mại điện tử tại nước này đã tăng theo cấp số nhân trong 10 năm gần đây. Theo số liệu Trung Quốc công bố, xuất nhập khẩu Thương mại điện tử xuyên biên giới trong năm 2020 của nước này đạt tổng cộng 1,69 nghìn tỷ NDT (tương đương 251 tỷ USD), tăng 31,1% so với năm 2019.
Tại các thị trường EU, số liệu thống kê từ Bộ Công Thương cho biết doanh số thương mại điện tử đa quốc gia của 16 nước lớn nhất EU đã đạt tới 146 tỷ Euro. Con số này chiếm khoảng 25,5% doanh số thương mại điện tử của cả châu Âu.
Theo số liệu Statista (Công ty nghiên cứu thị trường Statista là một cổng thông tin điện tử tích hợp dữ liệu và nội dung nghiên cứu của hơn 170 ngành công nghiệp), tỷ trọng thương mại điện tử xuyên biên giới trung bình của Đông Nam Á tăng từ 74 tỷ USD năm 2020 lên 120 tỷ USD năm 2021. Giai đoạn 2016-2020, tốc độ tăng trưởng đạt trung bình 37,7%/năm, cao hơn mức trung bình toàn cầu 27,4%/năm. Dự báo, doanh thu thương mại điện tử năm 2025 dự kiến đạt 234 tỷ USD.
Cụ thể, kết quả khảo sát trong vòng 12 tháng (từ 1/9/2021 đến 31/8/2022) do Amazon Global Selling (Amazon Global Selling là đơn vị hỗ trợ các doanh nghiệp trên toàn thế giới phát triển kinh doanh toàn cầu - AGS) công bố ngày 27/10/2022 cho thấy các đối tác bán hàng Việt Nam đã ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng trên Amazon, một trong những nền tảng TMĐT lớn nhất thế giới. Theo báo cáo của Tập đoàn AlphaBet, doanh thu từ xuất khẩu thương mại điện tử B2C tại Việt Nam được dự kiến sẽ tăng hơn 20% mỗi năm.
Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19, thị trường TMĐT càng trở nên sôi động hơn và việc ứng dụng công nghệ số, xây dựng kênh phân phối mới đang trở thành một phương án hữu hiệu cho các doanh nghiệp Việt Nam vượt qua khó khăn mang đến cơ hội mới từ nhu cầu mới phát sinh của thị trường. Thói quen mua hàng của người tiêu dùng Việt Nam tại thị trường nội địa cũng dần dịch chuyển từ mua hàng truyền thống sang hình thức mua hàng online thông qua phương tiện điện tử. Kết quả điều tra, khảo sát của Bộ Công Thương cho thấy, tính đến năm 2020, Việt Nam có 49,3 triệu người tham gia mua sắm trực tuyến (số liệu này năm 2016 mới chỉ ghi nhận 32,7 triệu người).
Gần 10 triệu sản phẩm Made-in-Vietnam được bán ra cho khách hàng Amazon trên toàn cầu. Bất chấp những thách thức lớn từ đại dịch và sự suy thoái của nền kinh tế toàn cầu, số lượng các nhà bán hàng Việt Nam trên nền tảng này vẫn tăng hơn 80% so với cùng kỳ năm 2021. Đáng chú ý, Top 5 ngành hàng bán chạy nhất của các doanh nghiệp Việt Nam trên Amazon bao gồm: Dụng cụ nhà bếp, Đồ gia dụng, May mặc, Sản phẩm chăm sóc sức khỏe và cá nhân, Tiện ích gia đình.
Các thị trường quốc tế dành cho nhà bán hàng Việt Nam khá phong phú, từ khu vực Bắc Mỹ (gồm Mỹ, Canada, Mexico), châu Âu (8 nước: Anh, Pháp, Ý, Đức, Tây Ban Nha, Hà Lan, Ba Lan, Thuỵ Điển) và một số quốc gia khác như Úc, Nhật Bản, Singapore, Ấn Độ, Ả Rập Xê Út... Tổng dân số lên tới hơn 2 tỉ người với hàng tỉ lượt truy cập vào Amazon mỗi năm.
Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công thương Việt Nam (IDEA), TMĐT Việt Nam đang đạt mức phát triển cực kỳ khả quan. Trải qua 2 năm chịu ảnh hưởng bởi Covid-19, TMĐT là điểm sáng lạc quan cho bức tranh kinh tế Việt Nam, TMĐT đang phục hồi và dự kiến đạt tăng trưởng 25 - 28% trong năm 2022. Ngoài ra, dư địa phát triển của TMĐT còn rất lớn và cần khích lệ doanh nghiệp, nhà sản xuất Việt nắm bắt cơ hội trong thời điểm này.
Hiện tại, TMĐT Việt Nam xếp thứ 3 ở khu vực và đang tăng trưởng nhanh hàng đầu tại Đông Nam Á, đồng thời thuộc Top 10 quốc gia có tốc độ phát triển lĩnh vực này nhanh nhất thế giới.
2. Những thách thức của thương mại điện tử xuyên biên giới
TMĐT cho phép người bán và người mua có sự trao đổi hàng hóa, dịch vụ, sản phẩm, thông tin và tiền tệ một cách dễ dàng thông qua internet hoặc các phương tiện điện tử khác có kết nối mạng. Nhưng cũng chính vì những đặc điểm này, tình trạng vi phạm về hàng giả, hàng kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên TMĐT ngày càng diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng. Những thách thức trong TMĐT đa quốc gia đang đặt ra như:
Gian lận thanh toán
Gian lận thanh toán là khó khăn lớn nhất trong việc thực hiện hoạt động thương mại điện tử đa quốc gia. Để hạn chế gian lận thẻ tín dụng, hầu hết nhà kinh doanh sẽ kích hoạt AVS (Phần mềm diệt virus miễn phí – Active Virus Shield) hoặc hệ thống xác minh địa chỉ, cho phép người mua sử dụng thẻ tín dụng. Ngoài ra, doanh nghiệp nên kiểm tra kỹ IP (viết tắt của Internet Protocol – địa chỉ của giao thức Internet) và địa chỉ thẻ tín dụng có khớp nhau hay không nhằm tránh các rủi ro thanh toán.
Logistics
Khi kinh doanh đa quốc gia, logistics và logistics ngược là những thách thức lớn đối với nhiều doanh nghiệp do chi phí vận chuyển cao, các loại thuế và quy tắc xuất nhập khẩu phức tạp, rủi ro do các yếu tố bên ngoài như thiên tai, dịch bệnh khiến hàng hóa không đến tay khách đúng thời gian dự tính. Doanh nghiệp cần dự báo trước các khó khăn, rủi ro có thể xảy ra, từ đó xây dựng cho mình các giải pháp để xử lý với các tình huống đó.
Quy định và luật pháp
Thuế, giấy phép và thủ tục hải quan là những tài liệu mà mọi doanh nghiệp kinh doanh xuyên biên giới phải nắm chắc. Ngoài ra, công ty cần biết đến những quy định và luật pháp khác liên quan đến tiêu chuẩn hàng hóa, hình thức giao hàng, thanh toán nhằm tránh những rủi ro khi vận chuyển sang quốc gia khác. Nhà quản lý có thể thuê một bên thứ ba chuyên tư vấn luật pháp quốc tế để biết rõ về những chính sách, luật lệ trong thương mại đa quốc gia.
3. Doanh nghiệp Việt Nam cần gì để nắm bắt thời cơ
Mặc dù thương mại điện tử tạo cơ hội cho doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm, mở rộng thị trường xuất khẩu, tuy nhiên trong quá trình tiếp cận loại hình thương mại này doanh nghiệp cũng gặp không ít khó khăn. Việt Nam đối với doanh nghiệp xuất khẩu, thương mại điện tử xuyên biên giới còn khá mới mẻ với nhiều quy trình, quy định phức tạp về mặt pháp lý, thủ tục và tài chính của nước xuất khẩu, nước nhập khẩu và các nền tảng thương mại điện tử quốc tế.
Nắm rõ các quy định và luật pháp
Mặc dù thương mại điện tử đa quốc gia tạo cơ hội cho doanh nghiệp tăng kim ngạch xuất khẩu hàng Việt ra thị trường thế giới nhưng mỗi thị trường thì lại có những quy định, yêu cầu khác nhau về chất lượng sản phẩm, cách thức giao dịch...Để có thể triển khai được thương mại điện tử đa quốc gia một cách hiệu quả đòi hỏi doanh nghiệp cần nắm rõ những yêu cầu này.
Áp dụng công nghệ
Doanh nghiệp cần nắm rõ tất cả các bước quy trình vận hành logistics, bao gồm từ xử lý đơn hàng, quản lý hàng tồn cho đến vận chuyển và bảo quản hàng hóa. Để làm được điều này, các công ty cần áp dụng các công nghệ như hệ thống ERP (là hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp, viêt tắt của Enterprise Resource Planning) nhằm quản lý và đồng bộ hóa dữ liệu, tự động hóa các hoạt động quản lý đơn hàng, quản lý tình trạng hàng tồn và vận chuyển hàng hóa. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp nâng cao hiệu suất, kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh, từ đó giảm thiểu rủi ro.
Tối ưu chi phí logistics
Hơn nữa, việc tính toán các phương án logistics sao cho tối ưu chi phí để có giá bán cạnh tranh cũng là một trong những vấn đề quan trọng khi phân phối hàng hóa tại thị trường quốc tế. Doanh nghiệp có thể tập trung hàng hóa vào một kho, lựa chọn một đối tác cung cấp dịch vụ logistic toàn diện từ lưu kho đến vận chuyển, tự động hóa quy trình xử lý đơn hàng…
Kết luận
Thương mại điện tử xuyên biên giới trở thành phương thức kinh doanh nổi bật hiện nay, được nhiều doanh nghiệp lựa chọn. Tuy nhiên, việc kinh doanh trực tuyến đa quốc gia yêu cầu các công ty cần chuẩn bị cho mình những kiến thức sâu rộng về thị trường, luật pháp, các công cụ công nghệ và xây dựng phương pháp logistics tối ưu nhất.
Có thể nói, TMĐT xuyên biên giới như một cánh tay nối dài, hỗ trợ hữu hiệu cho kênh phân phối truyền thống, giúp các doanh nghiệp, hợp tác xã trong nước giúp dễ dàng tìm được đầu ra cho sản phẩm Việt tới các thị trường tiềm năng nhờ kết nối trực tiếp với khách hàng trên toàn thế giới, quảng bá trực tiếp thương hiệu doanh nghiệp tại thị trường nhập khẩu. Bên cạnh đó, việc tham gia vào hệ thống xuất khẩu, nhập khẩu trực tuyến, kênh TMĐT xuyên biên giới giúp doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, giảm thiểu tối đa các chi phí mà hình thức xuất khẩu truyền thống đang phải gánh vác như chi phí marketing, lưu kho, tiếp cận khách hàng… cũng như tạo cơ hội cho các DN Việt Nam giao lưu, cọ sát thực tế, tiếp cận được với thị trường thế giới một cách chuyên nghiệp hơn, để hoàn thiện sản phẩm của mình, nâng cao năng lực doanh nghiệp và giá trị chất lượng hàng hóa, đưa thương hiệu hàng Việt đến tay người tiêu dùng nhiều thị trường trên thế giới./.
Ngô Mai Hương
Phòng Thông tin Thư viện và Xúc tiến thương mại - VIOIT