TÁC ĐỘNG CỦA CUỘC CHIẾN NGA- UKRAINE TỚI NGÀNH GỖ VIỆT NAM

Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đang ảnh hưởng tới bức tranh cung - cầu thế giới về gỗ nguyên liệu và các mặt hàng gỗ. Do ngành gỗ Việt Nam hội nhập sâu rộng với thị trường thế giới, tác động của cuộc chiến Nga - Ukraine tới nguồn cung gỗ nguyên liệu cho Việt Nam và tới các thị trường tiêu thụ đồ gỗ từ Việt Nam là điều không thể tránh khỏi.

Để đưa ra những nhận định ban đầu về tác động của cuộc xung đột Nga - Ukraine tới ngành gỗ Việt Nam, mới đây Tổ chức Forest Trebds đã phối hợp với Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (Vifores) công bố báo cáo “Tác động của cuộc chiến Nga - Ukraine tới ngành gỗ Việt Nam hiện tại và tương lai” vào tháng 3 năm 2022.

1. Thương mại gỗ Việt Nam - Nga

1.1 Việt Nam nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ Nga

Nhập khẩu trực tiếp

Nga không phải thị trường cung gỗ nguyên liệu quan trọng của Việt Nam. Năm 2021 kim ngạch nhập khẩu gỗ từ Nga đạt khoảng 55 triệu USD, tương đương 2% trong tổng kim ngạch nhập khẩu gỗ nguyên liệu của Việt Nam từ tất cả các nguồn trong cùng năm. Gỗ xẻ, gỗ dán, veneer là các mặt hàng nhập khẩu chính, với kim ngạch nhập khẩu gỗ xẻ chiếm trên 80% trong tổng kim ngạch nhập khẩu.

Bảng 1. Các mặt hàng gỗ nhập khẩu vào Việt Nam từ Nga, 2018-2021

Nguồn: VIFOREST, FPA Bình Định, HAWA, BIFA và Forest Trends tổng hợp từ nguồn số liệu thống kê xuất nhập khẩu của Tổng cục Hải quan

Các loài Bạch dương (birch), Bồ đề, Vân sam (hay còn gọi là linh sam) chiếm trên 85% trong tổng lượng gỗ xẻ nhập vào Việt Nam từ Nga. Bạch dương là loài có mức tăng trưởng rất nhanh, từ khoảng 1.000 m³ năm 2018 lên khoảng 103.000 m³ năm 2021. Đây cũng là loài chiếm tỷ trọng về lượng nhiều nhất (bình quân khoảng 80-90%) trong các loài gỗ tròn, veneer và gỗ dán nhập khẩu từ nguồn này.

Nhập khẩu qua Trung Quốc

Trung Quốc là thị trường nhập khẩu gỗ nguyên liệu lớn nhất từ Nga, với lượng nhập vào Trung Quốc chiếm trên dưới 50% tổng lượng gỗ tròn và xẻ xuất khẩu hàng năm của Nga.

Một lượng nhỏ gỗ có nguồn gốc từ Nga được nhập khẩu vào Việt Nam qua Trung Quốc, chủ yếu ở dạng sản phẩm là gỗ xẻ và veneer.

Bình quân mỗi năm Việt Nam nhập trên 70 nghìn m³ gỗ xẻ từ Trung Quốc. Các loài nhập chính gồm Bạch dương, Dương, phong vàng, sồi, thông.

Mỗi năm Việt Nam nhập gần 200 nghìn m³ veneer từ Trung Quốc. Bạch dương, Dương, Sồi, Thông là các loài chủ đạo trong lượng nhập khẩu.

Năm 2021, veneer từ gỗ Bạch dương nhập vào Việt Nam đạt 120,94 nghìn m³ chiếm tới 89% tổng lượng veneer nhập khẩu từ nguồn này vào Việt Nam trong năm (248,12 nghìn m³).

Một lượng gỗ từ Nga nhập vào Trung Quốc sau đó được xuất khẩu sang Việt Nam ở dạng sản phẩm gỗ xẻ và veneer. Các loài phổ biến nằm trong các sản phẩm này là Bạch dương, Thông, Dương…  Tuy nhiên, báo cáo này không thống kê được lượng gỗ có nguồn gốc từ Nga nhập khẩu vào Việt Nam.

1.2. Việt Nam xuất khẩu đồ gỗ vào Nga

Xuất khẩu trực tiếp

Trong các thị trường tiêu thụ các mặt hàng gỗ của Việt Nam, Nga là thị trường rất nhỏ. Năm 2021 kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam vào thị trường này chỉ đạt khoảng 7,3 triệu USD, tương đương 0,05% trong tổng kim ngạch xuất khẩu gỗ và đồ gỗ của Việt Nam ra thế giới. Các sản phẩm xuất khẩu vào Nga chủ yếu là ghế ngồi và đồ gỗ nội thất (Bảng 2).

Bảng 2. Kim ngạch xuất khẩu G&SPG của Việt Nam sang Nga,

2018 - 2021 (USD)

Nguồn: VIFOREST, FPA Bình Định, HAWA, BIFA và Forest Trends tổng hợp từ nguồn số liệu thống kê xuất nhập khẩu của Tổng cục Hải quan

Ngoài ra, một số mặt hàng gỗ của Việt Nam có thể được xuất khẩu vào Nga thông qua hệ thống người mua tại Châu Âu như Đức, Anh, Pháp, Bỉ… Tuy nhiên, báo cáo này hiện chưa có thông tin cụ thể về đồ gỗ của Việt Nam xuất vào Nga thông qua kênh này.

2.Tác động của cuộc chiến Nga - Ukraine tới cung - cầu gỗ trong tương lai

2.1.Tác động tới cung - cầu gỗ thế giới

Xung đột Nga - Ukraine đang diễn ra, khiến các nước phương tây hiện đang áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế cứng rắn đối với Nga, việc chặn các hoạt động thanh toán quốc tế của Nga chắc chắn sẽ tạo ra nhiều khó khăn cho các hoạt động xuất khẩu gỗ nguyên liệu từ Nga.

Hiện các hãng vận tải biển lớn như Maersk, Evergreen Line và Hapag-Lloyd đã ngừng hoạt động tại Nga nhằm phản đối cuộc chiến Nga - Ukraine. Điều này có nghĩa khâu vận chuyển gỗ nguyên liệu từ Nga sẽ gặp phải khó khăn.

Bên cạnh đó, làn sóng các công ty và tổ chức tẩy chay Nga ngày càng trở nên mạnh mẽ, tính đến ngày 7/3/2022 đã có 250 tổ chức và công ty tuyên bố rút khỏi các hoạt động tại Nga nhằm phản đối chiến tranh.

Trong nhóm các công ty dừng hoạt động tại Nga có IKEA của Mỹ, là một trong những nhà cung cấp các mặt hàng gỗ lớn nhất toàn cầu, cũng là nhà cung cấp lượng gỗ nguyên liệu rất lớn cho các doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ của Việt Nam. Ngày 3/3/2022 vừa qua IKEA đã thông báo tạm dừng toàn bộ hoạt động tại Nga và Belarus.

Các tổ chức môi trường cũng đang gia tăng sức ép đối với nguồn cung gỗ từ Nga. Cũng trong ngày 3/3/2022 vừa qua trên 120 tổ chức môi trường và nhân quyền và nhà hoạt động xã hội của Ukraine, Belarus, EU, Anh và Mỹ đã kêu gọi chính phủ các quốc gia cấm nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ từ Nga (và Belarus).

Bên cạnh đó, các tổ chức này cũng kêu gọi Tổ chức quản lý rừng (FSC) và tổ chức xác nhận chứng chỉ rừng (PEFC) dừng toàn bộ các chứng chỉ quản lý rừng và quản lý chuỗi hành trình sản phẩm bền vững tại các quốc gia này.

Đáp lại lời kêu gọi này, Tổ chức PEFC ngày 4/3/2022 đưa ra tuyên bố coi nguồn gỗ nguyên liệu từ Nga (và Belarus) là gỗ xung đột và từ đó không đáp ứng được với tiêu chí của PEFC về sản phẩm. Trong tương lai, có thể Tổ chức FSC sẽ có những động thái tương tự.

Các biện phát trừng phạt kinh tế đặc biệt là việc chặn các hoạt động thanh toán quốc tế của Nga chắc chắn sẽ tạo ra nhiều khó khăn cho các hoạt động xuất khẩu gỗ nguyên liệu từ Nga.

2.2. Tác động tới ngành gỗ Việt Nam

Nguồn cung gỗ nguyên liệu từ Nga cho Việt Nam nhỏ. Suy giảm hoặc mất hẳn nguồn này trong tương lai sẽ không có tác động trực tiếp đáng kể tới nguồn cung gỗ cho Việt Nam trong tương lai. Nga cũng không phải là thị trường lớn tiêu thụ các sản phẩm gỗ của Việt Nam. Có giảm hoặc mất thị trường này trong tương lai cũng sẽ không tạo ra những tác động tiêu cực đáng kể cho ngành. Tuy nhiên, với lượng cung gỗ nguyên liệu khổng lồ từ Nga bị sụt giảm hoặc bị mất đi trong tương lai, bức tranh cung gỗ nguyên liệu toàn cầu sẽ bị tác động nghiêm trọng. Việt Nam là một quốc gia phụ thuộc lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, với lượng nhập khoảng 5-6 triệu m³ gỗ quy tròn mỗi năm, những tác động tiềm tàng đối với ngành gỗ là rất lớn.

Một số tác động có thể bao gồm:

- Các doanh nghiệp Việt Nam sẽ phải cạnh trạnh khốc liệt với các doanh nghiệp các nước khác về nguồn gỗ nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt ở các thị trường cung gỗ nguyên liệu quan trọng cho Việt Nam là EU và Hoa Kỳ

- Giá gỗ nguyên liệu nhập khẩu gia tăng, làm giảm lợi thế cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước trên trường quốc tế

 - Sức ép từ các tổ chức môi trường và nhân quyền đối với các doanh nghiệp tiếp tục sử dụng gỗ Nga gia tăng, cả đối với các doanh nghiệp nhập khẩu trực tiếp và các doanh nghiệp nhập khẩu gỗ Nga thông qua đầu Trung Quốc. Các sức ép đối với các doanh nghiệp sử dụng gỗ của Nga nói riêng và ngành gỗ Việt Nam nói chung là nguyên nhân hình thành các rủi ro mới về mặt môi trường và xã hội.

 - Nguồn cung từ Nga thiếu hụt có thể làm hình thành các nhu cầu mới về đối với các loài gỗ thay thế cho các loài trước đó được nhập từ Nga. Nguồn gỗ keo rừng trồng của Việt Nam có thể trở thành một trong những nguồn gỗ thay thế. Nếu điều này xảy ra, các doanh nghiệp Việt Nam có thể sẽ phải cạnh tranh với các doanh nghiệp đặc biệt từ Trung Quốc về việc tiếp cập với nguồn gỗ rừng trồng tại Việt Nam.

Nhằm đối phó với những hệ lụy từ xung đột Nga – Ukraine, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho rằng, cần chủ động về nguồn nguyên liệu trong nước đóng vai trò quan trọng, nhằm giảm thiểu các bất ổn trong luồng cung gỗ nhập khẩu trong tương lai. Để làm được điều này đòi hỏi nỗ lực chung của Chính phủ, cộng đồng doanh nghiệp và các hộ trồng rừng.

Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam kiến nghị Chính phủ đưa ra các cơ chế chính sách nhằm khuyến khích việc trồng rừng gỗ lớn. Các cơ chế chính sách cũng cần tập trung vào tạo môi trường nhằm thu hút doanh nghiệp chế biến vào đầu tư tại các vùng nguyên liệu rừng trồng.

Đồng thời cần thúc đẩy liên kết giữa doanh nghiệp và các hộ trồng rừng nhằm tạo nguồn gỗ lớn có chất lượng cao có tiềm năng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất của các hộ./.

Đỗ Thị Bích Thủy

Phòng Thông tin, Thư viện và Xúc tiến Thương mại - VIOIT