I. Thực trạng ngành công nghiệp chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh Kon Tum
Theo số liệu của Ủy ban nhân dân Tỉnh Kon Tum, trên địa bàn tỉnh hiện còn 16 cơ sở kinh doanh, chế biến lâm sản đang hoạt động (02 doanh nghiệp hoạt động kinh doanh lâm sản và 14 doanh nghiệp hoạt động kinh doanh, chế biến lâm sản), 31 cơ sở đã ngừng hoạt động. Ngoài ra còn hơn 200 cơ sở chế biến mộc dân dụng với rất nhiều các mặt hàng như: Gỗ dành cho chế biến và xuất khẩu, gỗ tròn, gỗ xẻ, và các loại ván sàn, ván ép khác... Tại địa phương, bước đầu đã hình thành vùng nguyên liệu gỗ rừng trồng phục vụ cho công nghiệp chế biến. Công nghiệp chế biến gỗ đã đem lại nguồn thu đáng kể cho ngân sách tỉnh, góp phần đáng kể vào tổng giá trị sản phẩm (GRDP) trên địa bàn.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, ngành công nghiệp chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh Kon Tum vẫn còn một số những tồn tại hạn chế sau:
Sản phẩm chế biến từ gỗ chưa phong phú, đa dạng phần lớn sản xuất gỗ mộc dân dụng phục vụ nội địa như bàn ghế, tủ, giường, ván sàn, ván PlaFon, nguyên liệu ván ép... chưa đưa sản phẩm ra thị trường nước ngoài. Bên cạnh đó, chế biến gỗ rừng trồng trên địa bàn tỉnh chưa được chú trọng đầu tư, sản phẩm tạo ra chưa đa dạng, chất lượng chưa cao, chưa đủ khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Trong thời gian qua, do những tác động khách quan từ lạm phát và khủng hoảng kinh tế dẫn đến khan hiếm đơn hàng từ các quốc gia lớn như châu Âu và Mỹ đã gây ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng một số ngành, sản phẩm; trong đó có tiêu dùng sản phẩm gỗ và đồ gỗ nội thất nên chưa có doanh nghiệp mới đầu tư trong lĩnh vực chế biến gỗ rừng trồng, các doanh nghiệp đã có hoạt động cầm chừng như: Công ty TNHH Công Danh, Công ty Cổ phần xuất nhập khẩu Đồng An Viên, Công ty Nguyên liệu giấy Miền Nam... Trong lĩnh vực chế biến gỗ chưa thu hút được các doanh nghiệp lớn đầu tư về công nghệ hiện đại trong khai thác, chế biến thân thiện với môi trường, các sản phẩm từ gỗ, sản phẩm sau chế biến chưa đa dạng, mẫu mã chưa đẹp, giá trị sản phẩm chưa cao, thị trường tiêu thụ còn hạn chế.
II. Định hướng và mục tiêu phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ
Nhằm giải quyết thực trạng khó khăn, thách thức hiện nay, để triển khai thực hiện kịp thời, hiệu quả Quyết định số 327/QĐ-TTg ngày 10/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ bền vững, hiệu quả giai đoạn 2021 - 2030. Đồng thời, phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ của tỉnh Kon tum theo định hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển kinh tế - xã hội và môi trường bền vững; nâng cao năng lực sản xuất theo hướng hiện đại, có năng suất, chất lượng cao, góp phần thực hiện hoàn thành mục tiêu cơ cấu lại ngành nông nghiệp của tỉnh giai đoạn 2021 - 2030. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác quản lý, điều hành, tạo sự đồng thuận và quyết tâm cao trong việc phát triển công nghiệp chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh. Hình thành và phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ công nghệ cao, thân thiện với môi trường, sản xuất các sản phẩm chế biến sâu, có giá trị gia tăng cao. Khuyến khích các doanh nghiệp chế biến gỗ và sản phẩm gỗ tham gia phát triển thị trường trong và ngoài tỉnh, hướng đến xuất khẩu ổn định, bền vững; trực tiếp tham gia trồng rừng gỗ lớn, chủ động về nguồn cung gỗ nguyên liệu, hình thành liên kết và mạng lưới chuỗi cung ứng giữa doanh nghiệp, các cơ sở chế biến và các hộ trồng rừng, đảm bảo gỗ và sản phẩm gỗ được sản xuất, chế biến, xuất khẩu có nguồn gốc từ gỗ rừng trồng hợp pháp, chứng chỉ bền vững (gọi tắt là FSC), chứng nhận chuỗi hành trình sản phẩm (gọi tắt là CoC), chứng nhận quản lý rừng bền vững, dành cho các đơn vị trồng và khai thác rừng (gọi tắt là FM), chứng nhận gỗ có kiểm soát, dành cho các đơn vị quản lý rừng hay sản xuất, chế biến, mua bán các nguồn gỗ theo tiêu chuẩn (gọi tắt là CW). Gần đây nhất, ngày 01 tháng 11 năm 2023, Uỷ ban nhân dân tỉnh Kon Tum đã ban hành Quyết định số 3769/KH-UBND về Kế hoạch thực hiện Đề án phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ bền vững, hiệu quả giai đoạn 2021 - 2030 trên địa bàn tỉnh Kon Tum với mục tiêu cụ thể:
- Giá trị sản xuất ngành công nghiệp chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh đóng góp 10% tổng giá trị sản xuất ngành nông nghiệp của tỉnh.
- Trên 80% cơ sở chế biến, bảo quản gỗ đạt trình độ và năng lực công nghệ sản xuất tiên tiến thân thiện với môi trường.
- Phấn đấu 100% gỗ, sản phẩm gỗ xuất khẩu được sử dụng từ nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp, gỗ có chứng chỉ quản lý rừng bền vững.
- Giai đoạn 2021 - 2025 khai thác và chế biến 520.000 m3 gỗ từ rừng trồng, gỗ cao su thành các sản phẩm có giá trị kinh tế cao, tiến tới chấm dứt xuất gỗ nguyên liệu thô. Thúc đẩy xúc tiến đầu tư xây dựng được ít nhất 01 nhà máy chế biến gỗ công suất trên 50.000m3/năm.
III. Nhiệm vụ và giải pháp thực hiện
Để hoàn thành các mục tiêu trên, Kế hoạch thực hiện Đề án phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ bền vững, hiệu quả giai đoạn 2021 - 2030 trên địa bàn tỉnh Kon Tum đã đưa ra các nhiệm vụ và giải pháp thực hiện sau:
1. Tăng cường công tác truyền thông:
Quán triệt, tuyên truyền và phổ biến sâu rộng về chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với việc phát triển công nghiệp chế biến gỗ và lâm sản gắn với phát triển vùng gỗ nguyên liệu tập trung hướng đến cấp chứng chỉ rừng bền vững.
2. Phát triển hạ tầng phục vụ công nghiệp chế biến và mở rộng quy mô sản xuất:
- Đầu tư, mở rộng các Khu công nghiệp (Hòa Bình, Sao Mai), Cụm công nghiệp (Cụm công nghiệp Đăk La, huyện Đăk Hà; Cụm công nghiệp phía Tây thị trấn Đăk Tô, huyện Đăk Tô)... phục vụ công nghiệp chế biến gỗ. Tạo điều kiện thuận lợi, ưu tiên kêu gọi, thu hút các dự án đầu tư sản xuất các sản phẩm có giá trị cao, công nghệ tiên tiến phục vụ trong quá trình xử lý, chế biến gỗ, các thành phẩm là gỗ trên địa bàn tỉnh Kon Tum.
- Hướng dẫn, hỗ trợ các cơ sở, doanh nghiệp đưa sản phẩm chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh lên sàn giao dịch thương mại điện tử để khách hàng trong và ngoài nước tiếp cận.
3. Phát triển các nhóm sản phẩm chế biến từ gỗ:
Lựa chọn các nhóm sản phẩm có lợi thế cạnh tranh, giá trị gia tăng, nhu cầu sử dụng cao, ổn định trên thị trường. Tập trung ưu tiên phát triển sản xuất, chế biến các nhóm sản phẩm: Giấy, Bột giấy; đồ gỗ nội thất; đồ gỗ mỹ nghệ; đồ gỗ ngoài trời; gỗ ván nhân tạo; viên nén và sản phẩm mây tre đan…
4. Phát triển nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp:
- Thực hiện việc trồng rừng sản xuất thâm canh, nâng cao năng suất, chất lượng rừng, đáp ứng từ 80% trở lên nhu cầu nguyên liệu gỗ cho sản xuất, chế biến; quản lý, giám sát chất lượng nguồn gốc giống cây trồng lâm nghiệp đạt trên 95%; sử dụng giống tốt, cây giống đảm bảo chất lượng, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, có hồ sơ quản lý giống đúng quy định của pháp luật; tổ chức liên kết giữa các doanh nghiệp chế biến gỗ với các chủ rừng, hình thành vùng nguyên liệu gỗ lớn tập trung; tăng năng suất, chất lượng rừng trồng đạt bình quân 20m3/ha/năm vào năm 2025 và đạt 22m3/ha/năm vào năm 2030. Tổ chức có hiệu quả các cơ chế, chính sách hỗ trợ, ưu đãi đầu tư trồng rừng gỗ lớn gắn với quản lý rừng bền vững và cấp chứng chỉ rừng.
- Thúc đẩy việc cấp chứng chỉ rừng bền vững theo tiêu chuẩn FSC đối với diện tích rừng trồng sản xuất trước khi đưa vào chế biến. Chú trọng công tác chế biến gỗ cao su hết thời kỳ kinh doanh mủ, đây là nguồn nguyên liệu sẵn có, lợi thế của tỉnh. Xây dựng và áp dụng chứng chỉ chuỗi hành trình sản phẩm (CoC).
5. Phát triển thị trường thương mại gỗ; sản phẩm gỗ và tháo gỡ các rào cản thương mại:
Đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, hỗ trợ xuất khẩu để giữ vững thị trường truyền thống, tập trung thị trường trọng điểm đồng thời phát triển thị trường mới, tiềm năng, lợi thế. Triển khai các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) giữa Việt Nam với các quốc gia trên thế giới. Đẩy mạnh phát triển thương mại điện tử, xây dựng cơ sở dữ liệu, chuyển đổi số các hoạt động sản xuất, kinh doanh, quản trị doanh nghiệp và ứng dụng công nghệ thông tin để bán hàng trực tuyến hoặc qua các sàn thương mại điện tử. Kịp thời thông tin về rào cản thương mại, kỹ thuật trong xuất nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ; hỗ trợ doanh nghiệp thông tin về thị trường gỗ toàn cầu.
Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát về phòng chống gian lận thương mại, xuất xứ hàng hóa, lẩn tránh thuế chống bán phá giá; kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp vi phạm theo quy định.
6. Ứng dụng khoa học công nghệ trong chế biến lâm sản:
Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vật liệu mới; công nghệ tự động hóa trong chế biến, bảo quản gỗ; công nghệ sản xuất sử dụng phế liệu, phụ phẩm lâm nghiệp; các công nghệ mới tạo ra các loại sản phẩm chất lượng cao. Ứng dụng hệ thống quản lý điều hành sản xuất kinh doanh bằng các phần mềm quản lý tiên tiến, giảm thiểu việc sử dụng nhân công; xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin ngành công nghệ chế biến gỗ để hỗ trợ doanh nghiệp lựa chọn công nghệ, quyết định đầu tư, đổi mới và chuyển giao công nghệ. Nghiên cứu đầu tư công nghệ tiên tiến vào khâu chọn, tạo giống, trồng rừng, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng nguồn nguyên liệu phục vụ cho công nghiệp chế biến.
7. Nghiên cứu chính sách phát triển công nghiệp chế biến:
Nghiên cứu xây dựng Đề án phát triển vùng nguyên liệu gỗ tập trung phục vụ công nghiệp chế biến, theo đó lồng ghép các chính sách hỗ trợ giống cây lâm nghiệp; Chính sách hỗ trợ chuyển hóa rừng trồng gỗ nhỏ sang gỗ lớn; Chính sách đặc thù khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào Nông nghiệp, nông thôn; Chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm; Chính sách hỗ trợ cấp chứng chỉ rừng bền vững theo tiêu chuẩn FSC...
Nghiên cứu và báo cáo kết quả nghiên cứu để triển khai thí điểm việc chuyển đổi mô hình công ty TNHH MTV lâm nghiệp thành công ty TNHH hai thành viên để huy động vốn đầu tư trồng rừng; Thành lập các công ty cổ phần để huy động vốn phát triển vùng nguyên liệu.
Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố vào cuộc mạnh mẽ để hỗ trợ tối đa cho người dân, doanh nghiệp trong sản xuất lâm nghiệp đặc biệt là công tác trồng rừng tập trung, hỗ trợ trồng rừng sản xuất.
8. Phát triển nguồn nhân lực:
Đẩy mạnh việc đào tạo nghề cung cấp nguồn nhân lực ngành chế biến gỗ nói riêng ngành lâm nghiệp nói chung đảm bảo công nhân tiếp cận được với công nghệ mới và chuyên nghiệp.
9. Nghiên cứu việc thành lập Hiệp hội chế biến gỗ tỉnh Kon Tum:
Nghiên cứu, đánh giá và tham mưu cấp thẩm quyền xem xét việc vận động hình thành Hiệp hội chế biến Gỗ tỉnh Kon Tum nhằm từng bước dẫn dắt, xúc tiến các hoạt động liên kết, hợp tác trong sản xuất, chế biến gỗ giữa doanh nghiệp và hộ gia đình. Hỗ trợ các doanh nghiệp chế biến gỗ tham gia các Hội chợ, triển lãm giới thiệu các sản phẩm gỗ của tỉnh.
Đinh Thị Bích Liên
Phòng Thông tin và xúc tiến thương mại - VIOIT