Xuất khẩu máy tính, điện tử và linh kiện: Thực trạng và giải pháp

Công nghiệp điện tử là ngành công nghiệp trọng yếu trong nền kinh tế quốc dân, nó có vị trí then chốt và tác động lan tỏa mạnh mẽ đến các ngành công nghiệp khác. Đồng thời là thước đo trình độ phát triển kinh tế - kỹ thuật của mọi quốc gia trên thế giới. Nắm bắt được tầm quan trọng đó, nên các nhà đầu tư trong  và ngoài nước đầu tư vào lĩnh vực này ngày càng tăng, nhiều hãng điện tử lớn trên thế giới đã đầu tư xây dựng cơ sở sản xuất sản phẩm điện tử công nghệ cao ở Việt Nam như Samsung, LG, Foxconn, Fukang Technology, LG Display Hải Phòng. Các sản phẩm máy vi tính và linh kiện điện tử ngày càng đa dạng hóa sản phẩm theo nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. Tốc độ tăng trưởng của nhóm hàng máy vi tính và linh kiện điện tử đã vượt qua dệt may trở thành nhóm hàng xuất khẩu chủ lực lớn thứ 2 của Việt Nam kể từ năm 2019 đến nay.

I/ Thực trạng xuất khẩu máy tính, điện tử và linh kiện

Theo số liệu thống kê cho thấy, nếu như năm 2010, nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện chỉ đạt 3,6 tỷ USD, chiếm 5% tổng kim ngạch xuất khẩu (hàng dệt may đạt 11,2 tỷ USD, tỷ trọng chiếm 15,5%)  thì đến năm 2020, nhóm hàng này đã tăng lên 44,6 tỷ USD, chiếm 15,8% tổng kim ngạch xuất khẩu, (trong đó, hàng dệt may đạt 29,8 tỷ USD, tỷ trọng chiếm 10,5%).

Kim ngạch xuất khẩu máy tính, điện tử và linh kiện so với dệt may trong

giai đoạn 2011-2020.

Nguồn: Tổng cục Thống kê

Trong  giai đoạn từ  2010 đến 2020, nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện liên tục đạt tốc độ tăng  trưởng cao. Tốc độ tăng lần lượt các năm là: 2011 tăng 29,9%; năm 2012 tăng 68,4%; năm 2013 tăng 35,5%; năm 2014 tăng 7,5%; năm 2015 tăng 36,5%; năm 2016 tăng 21,5%; năm 2017 tăng 38,6%; năm 2018 tăng 12,5%; năm 2019 tăng 22,8%; năm 2020 ước tính tăng 22,8%. Bình quân cả giai đoạn 2011-2020 tăng 28,6%.

Năm 2019, giá trị xuất khẩu nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện đạt 36,3 tỷ USD, chính thức vượt qua mặt hàng dệt may (giá trị xuất khẩu đạt 32,8 tỷ USD) là mặt hàng chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu, tăng trưởng của mặt hàng máy tính và linh kiện điện tử có ảnh hưởng khá lớn đến tăng trưởng xuất khẩu chung của cả nước, trở thành nhóm hàng xuất khẩu chủ lực lớn thứ 2 của Việt Nam. 

Năm 2020, mặc dù nền kinh tế chịu ảnh hưởng lớn của dịch Covid-19 nhưng nhóm hàng này vẫn đạt tốc độ tăng cao và ổn định vững chắc. Trong khi nhiều ngành sản xuất, xuất khẩu bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch Covid-19 thì lĩnh vực hàng điện tử vẫn tăng trưởng khá. Kim ngạch xuất khẩu máy tính và linh kiện điện tử năm 2020 đạt 44,58 tỷ USD, tăng 24,1% so với năm 2019 và chiếm gần 15,8% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nước. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu máy tính và linh kiện điện tử của khối doanh nghiệp FDI đạt trên 43,15 tỷ USD, tăng 34,7% so với năm 2019 và chiếm 96,8% tổng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này của cả nước.

Các thị trường xuất khẩu chính:

Trung Quốc, Hoa Kỳ, EU, Hồng Kông (Trung Quốc) vẫn là 4 thị trường chính của Việt Nam chiếm đến gần 71,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Cả 4 thị trường này đều có sự tăng trưởng xuất khẩu cao trong năm 2020, là yếu tố chính để tăng xuất khẩu nhóm hàng của cả nước. Trong năm 2020, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn nhất của nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện. Trung Quốc đã nhập khẩu 11,1 tỷ USD từ nước ta, tăng 16% so với năm trước, chiếm 24,9% tổng kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng này trong năm 2020. Các thị trường xuất khẩu lớn khác trong năm 2020 như: Hoa Kỳ đạt 10,4 tỷ USD, tăng 71,7%; EU đạt 5,8 tỷ USD, tăng 32,4%; Hồng Kông (Trung Quốc) đạt 4,2 tỷ USD, tăng 38,2%... Các thị trường khác cũng đều có sự tăng trưởng, hoặc nếu giảm cũng chỉ ở mức độ thấp. Trong đó, xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng mạnh nhất, tăng 71,7% so với năm 2019. Riêng thị trường Ấn Độ giảm 22,9% so với năm 2019, tương đương mức giảm 262 triệu USD, chủ yếu do giảm xuất khẩu nhóm hàng ti vi. Nguyên nhân giảm xuất khẩu ti vi sang Ấn Độ là do chính sách hạn chế đối với việc nhập khẩu ti vi màu từ tự do nhập khẩu sang hạn chế (phải xin giấy phép) từ ngày 31/7/2020. Riêng nhóm hàng ti vi xuất khẩu sang Ấn Độ chỉ đạt 127,6 triệu USD, giảm 62,2% so với năm 2019, tương đương 210 triệu USD. Do dịch Covid-19 được kiểm soát có hiệu quả tại Việt Nam, Trung Quốc và Đài Loan đã tạo điều kiện cho các nhà máy sản xuất nguyên vật liệu, linh kiện cho hàng điện tử hoạt động trở lại, cung cấp cho các nhà máy sản xuất, lắp ráp tại Việt Nam vận hành thuận lợi, nên đã giúp Việt Nam đẩy mạnh sản xuất, xuất khẩu, đồng thời, kim ngạch nhập khẩu cũng tăng tương ứng. Ngành sản xuất điện tử vẫn có triển vọng khi việc chuyển dịch đầu tư của các tập đoàn xuyên quốc gia mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam.

Đánh giá chung:

Trong giai đoạn vừa qua, ngành máy tính, điện tử và linh kiện đã đạt được một số kết quả tích cực.

Xuất khẩu máy tính, điện tử và linh kiện đã trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực của tăng trưởng kinh tế, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, tạo công ăn việc làm, nâng cao đời sống thu nhập cho người lao động, trực tiếp làm tăng giá trị sản xuất, gián tiếp thúc đẩy phát triển ngành liên quan, nâng cao trình độ lao động, nâng cao trình độ sản xuất trong nước đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường quốc tế.Tăng trưởng kim ngạch trong xuất khẩu máy tính, điện tử và linh kiện đã bổ sung nguồn thu ngoại tệ cho ngân sách, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, tạo động lực cho việc tiếp tục mở rộng sản xuất kinh doanh cũng như thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, hiệu quả của công tác hội nhập đã được thể hiện rõ ràng hơn, các thị trường xuất khẩu lớn nhất và quan trọng nhất của Việt Nam đều đạt mức tăng rất cao

Hạn chế và nguyên nhân

Mặc dù được đánh giá là ngành công nghiệp mũi nhọn và đạt được một số thành tựu trong thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, đóng vai trò lớn trong xuất khẩu, nhưng thực tế, nhóm hàng máy tính và linh kiện điện tử Việt Nam vẫn đang dừng ở giai đoạn đầu trong chuỗi sản xuất sản phẩm điện tử và phụ thuộc phần lớn vào các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Sản phẩm của doanh nghiệp Việt  Nam chưa hướng mạnh vào chế biến sâu, chưa phát triển sản phẩm xuất khẩu có hàm lượng công nghệ và chất xám cao, tỷ trọng sản phẩm chế biến, chế tạo có giá trị gia tăng cao còn thấp.

Năm 2021,  theo dự  báo của Bộ Công Thương, ngành điện tử tiếp tục sẽ tăng trưởng mạnh mẽ do nhu cầu tiêu dùng các mặt hàng phục vụ thông tin liên lạc cũng như phương tiện làm việc trong điều kiện giãn cách xã hội vì ảnh hưởng của dịch Covid-19. Ngoài ra, dịch bệnh cũng khiến các công ty sản xuất máy tính của thế giới phải đóng cửa. Nên xuất khẩu máy vi tính, linh kiện và sản phẩm điện tử cả năm 2021 có thể đạt khoảng 53-54 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2020. Đây là những tín hiệu đáng mừng, dự báo một năm tăng trưởng mạnh mẽ của nhóm ngành này đem lại nhiều đóng góp lớn cho quá trình khôi phục và đạt mục tiêu tăng trưởng của Việt Nam trong năm 2021.

Riêng trong tháng 6/2021  theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan (tính từ 01 đến ngày 15 tháng 6/2021) tổng trị giá xuất khẩu của Việt Nam đạt 143,36 tỷ USD, tăng 29,7% tương ứng tăng 32,79 tỷ USD so với cùng kỳ năm 2020.Trong đó, có 6 nhóm ngành xuất khẩu tăng mạnh trên 5 tỷ USD là: máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng tăng 6,43 tỷ USD, tương ứng tăng 68,4%; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện tăng 4,34 tỷ USD, tương ứng tăng 25%; điện thoại các loại và linh kiện tăng 2,9 tỷ USD, tương ứng tăng 14,6%... so với cùng kỳ năm 2020. Với kết quả tăng thêm 4,34 tỷ USD đã đưa tổng kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện từ đầu năm đến ngày 15/6/2021 lên con số 21,69 tỷ USD, tăng 25% so cùng kỳ năm 2020 và tiếp tục giữ vững vị trí số 2 trong nhóm các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam (sau điện thoại và linh kiện), chiếm tỷ trọng gần 15,2% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Để đạt được kết quả này, là có sự kết hợp nhuần nhuyễn, hài hòa giữa sự điều hành của chính phủ  và sự nỗ lực, chắt chiu tận dụng từng cơ hội nhỏ của cả cộng đồng các doanh nghiệp Việt Nam.

Các nhóm mặt hàng xuất khẩu chủ lực

Nguồn: Tổng cục Hải quan

II/  Đề xuất các giải pháp

Để hoạt động xuất khẩu của nhóm hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện thực sự phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập của Việt Nam với hàng loạt các hiệp định thương mại tự do được ký kết, rất cần các giải pháp hỗ trợ từ phía các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp.

Về phía Nhà nước:

Cần sự quan tâm đầu tư, xem xét ưu đãi hỗ trợ đối với các doanh nghiệp trong các công đoạn nghiên cứu, sản xuất thử nghiệm sản phẩm và các chương trình xúc tiến thương mại; Rà soát, hoàn thiện chính sách pháp luật, đặc biệt là quy định cụ thể về hàng hóa xuất xứ Việt Nam; Thực hiện các giải pháp nhằm mở rộng thị trường trong nước và xuất khẩu; Tăng cường vai trò, hiệu quả của các cơ quan đại diện thương mại, của các hiệp hội ngành nghề trong xúc tiến thương mại; Tìm kiếm cơ hội kinh doanh và mở rộng thị trường cho các doanh nghiệp; Đẩy mạnh tuyên truyền và ban hành các văn bản hướng dẫn nhằm thực hiện có hiệu quả, tận dụng các cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu và thu hút đầu tư từ các hiệp định tự do thương mại mới được ký kết.

Về phía Doanh nghiệp:

Cần có bước chuyển đổi mạnh về cơ cấu ngành hàng cũng như nâng cao chất lượng, đổi mới quy trình xúc tiến thương mại cho phù hợp với tình hình mới; Tăng cường đầu tư và ứng dụng khoa học công nghệ trong xuất khẩu; Cần có kế hoạch phát triển dài hạn, chú trọng tới sản phẩm cốt lõi, có sức đột phá; Tiếp tục theo dõi sát sao diễn biến của đại dịch COVID-19 trên thế giới để có các biện pháp ứng phó kịp thời; Đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu và mở rộng thị trường xuất khẩu, tận dụng tối đa lợi thế từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) đã có hiệu lực; Cần bồi dưỡng, đào tạo nâng cao chất lượng cho nguồn nhân lực, có chiến lược cạnh tranh, tham gia nhiều hơn nữa trong chuỗi giá trị toàn cầu./.

Đinh Thị Bích Liên

 Phòng Thông tin, Thư viện và Xúc tiến Thương mại - VIOIT