Vấn đề thuốc và thực phẩm chức năng giả tồn tại trong đời sống xã hội từ lâu nay và gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân. Tình hình thuốc và thực phẩm chức năng giả đang diễn ra với quy mô ngày càng lớn và việc làm giả ngày càng tinh xảo hơn nhưng thực tế chưa có những biện pháp hiệu quả để chống lại vấn nạn này. Thuốc và thực phẩm chức năng có tầm quan trọng đối với tính mạng, sức khỏe con người nên các sản phẩm này cần được cơ quan chức năng quản lý, kiểm tra chặt chẽ, nhằm đảm bảo tốt nhất cho quyền lợi của người tiêu dùng.
Sáng ngày 23/8/2022 tại Hà Nội đã diễn ra Hội thảo “Thuốc giả và thực phẩm chức năng giả - Hiện trạng và giải pháp” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam phối hợp với Trung tâm Công nghệ chống hàng giả Việt Nam tổ chức. Hội thảo đã có sự đóng góp ý kiến tham luận của các cơ quan quản lý nhà nước, các Hiệp hội, doanh nghiệp, các chuyên gia về hiện trạng thuốc giả và thực phẩm chức năng giả đồng thời nêu các giải pháp ngăn chặn và xử lý.
Trong năm 2021, Tổng cục Quản lý thị trường đã phát hiện 41.375 vụ xử lý các hành vi gian lận thương mại trên cả nước. Sang năm 2022, những vụ vi phạm vẫn có xu hướng gia tăng. Để góp phần bảo đảm thị trường ổn định, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong sản xuất, kinh doanh và quyền lợi người tiêu dùng, cơ quan quản lý thị trường cần rà soát trong từng lĩnh vực để phát hiện và xử lý những sai phạm, kịp thời đề xuất những giải pháp trong quản lý theo đúng các quy định của pháp luật và Nhà nước.
Những năm qua số lượng thuốc và thực phẩm chức năng giả xâm nhập vào hệ thống cung ứng thuốc trên thị trường ngày càng gia tăng, ảnh hướng đến sức khỏe cộng đồng và ảnh hưởng đến uy tín của các nhà cung cấp, các doanh nghiệp sản xuất những sản phẩm đạt chất lượng, tiêu chuẩn. Để bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng và uy tín của doanh nghiệp, nhiều công nghệ chống hàng giả đang được các công ty Dược phẩm áp dụng, tuy nhiên hiệu quả mang lại không cao. Để bảo vệ người tiêu dùng trong việc sử dụng thuốc và thực phẩm chức năng cần phải có biện pháp ứng dụng các công nghệ chống giả phù hợp, hiệu quả hơn.
Thị trường thực phẩm chức năng có sự phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới. Theo Reports and Data (2018), thị trường thực phẩm chức năng toàn cầu có giá trị lên tới 124,8 tỉ USD và dự kiến sẽ tăng trưởng tới 6,4% mỗi năm, đạt mức 210,3 tỉ USD vào năm 2026. Năm 2020, số lượng thực phẩm chức năng trên thị trường rất lớn với sự tham gia của khoảng 3.500 doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh. Thực phẩm chức năng đã phát triển mạnh cả về số lượng và chất lượng trong nước cũng như nhập khẩu. Ngay khi đại dịch Covid-19 ảnh hưởng đến nhiều ngành kinh tế thế giới thì ngành thực phẩm chức năng vẫn có chiều hướng tăng trưởng. Hiện nay có khoảng 30.000 sản phẩm thực phẩm chức năng được cấp phép lưu hành, hơn 70% số thực phẩm chức năng tiêu thụ tại Việt Nam là hàng sản xuất trong nước, hơn 20% còn lại là hàng nhập khẩu.
Tại Việt Nam, thị trường thực phẩm chức năng được dự báo sẽ tiếp tục phát triển trong những năm tới với tốc độ tăng trưởng trên 20%/năm. Vấn đề cấp thiết hiện nay cần ngăn chặn thuốc và thực phẩm chức năng giả đang gây thiệt hại về kinh tế, sức khỏe, thậm chí tính mạng người tiêu dùng. Vì vậy chống hàng giả, chống gian lận thương mại trong sản xuất, kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng chính là bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng.
Thực phẩm chức năng đã được đưa vào quy định về mặt luật pháp về vệ sinh an toàn thực phẩm từ năm 2003. Sau khi Luật An toàn thực phẩm được Quốc hội thông qua và có hiệu lực, Chính phủ đã ban hành Nghị định hướng dẫn thi hành. Ngoài ra còn có các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan như Luật Dược; Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật Thương mại; Luật Cạnh tranh; Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Như vậy ở Việt Nam đã có hệ thống văn bản pháp luật về lĩnh vực vệ sinh an toàn thực phẩm, trong đó có thực phẩm chức năng. Việc chống hàng giả trong sản xuất, kinh doanh mặt hàng thuốc và thực phẩm chức năng vừa là bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng cũng như các nhà sản xuất, các doanh nghiệp.
Trên thị trường hiện nay có nhiều loại thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc xuất xứ, không ghi nhãn theo quy định vẫn được bày bán. Trước đây thực phẩm chức năng chủ yếu được nhập khẩu, phân phối và kinh doanh bởi một số công ty bán hàng đa cấp, hoặc bán hàng qua mạng thì hiện nay rất nhiều nhà thuốc, siêu thị cũng kinh doanh mặt hàng này. Theo quy định đối với thực phẩm chức năng có chứa hoạt chất sinh học, nếu công bố sản phẩm có tác dụng hỗ trợ chức năng trong cơ thể người, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ bệnh tật thì phải có báo cáo thử nghiệm lâm sàng về tác dụng của sản phẩm hoặc tài liệu chứng minh về tác dụng các thành phần của sản phẩm có chức năng đó hoặc giấy chứng nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền của nước sản xuất hoặc nước cho phép lưu hành có nội dung xác nhận công dụng của sản phẩm ghi trên nhãn. Trên thực tế, người tiêu dùng khó tiếp cận những thông tin đó.
Trong các năm diễn ra đại dịch Covid-19 vừa qua, đã xuất hiện thuốc kháng virus điều trị covid-19, máy tạo oxy, kit xét nghiệm…không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng, an toàn trên thị trường. Nhiều vụ kinh doanh, vận chuyển thuốc điều trị covid-19, khẩu trang và thiết bị y tế giả, không rõ nguồn gốc, chưa được Bộ Y tế cấp phép đã được các cơ quan chức năng phát hiện. Theo cơ quan quản lý, công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả thuộc lĩnh vực y tế vẫn còn nhiều hạn chế, nhiều vụ việc vẫn xảy ra và không ngừng gia tăng ở nhiều nơi. Như vậy để người tiêu dùng mua được thuốc và thực phẩm chức năng đảm bảo chất lượng là vấn đề đặt ra cho công tác quản lý cũng như các nhà sản xuất, kinh doanh.
Từ những vấn đề nêu trên, cần có một số giải pháp như sau:
- Tăng cường công tác quản lý Nhà nước, kịp thời phát hiện, xử lý hành vi vi phạm. Tăng cường kiểm tra chống hàng giả, gian lận thương mại đối với thực phẩm chức năng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng và các doanh nghiệp.
- Các doanh nghiệp hay cá nhân, tổ chức kinh doanh cần đảm bảo quyền của người tiêu dùng theo quy định của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Trong đó là quyền được đảm bảo an toàn tính mạng, sức khỏe, tài sản; người tiêu dùng cần được cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ về hàng hóa, dịch vụ. Ngoài ra, người tiêu dùng có thể lựa chọn, góp ý về chất lượng, giá cả hàng hóa và khi xảy ra vụ việc gây thiệt hại cho người tiêu dùng thì người tiêu dùng được bồi thường thiệt hại, tư vấn, hỗ trợ trong việc mua và tiêu dùng sản phẩm.
- Người tiêu dùng cần mua thuốc và thực phẩm chức năng có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng để tránh mua phải hàng giả, hàng không đảm bảo chất lượng. Người tiêu dùng có thể phản ánh kịp thời lên các cơ quan chức năng và các cơ quan có liên quan kịp thời giải quyết khi người tiêu dùng phát hiện ra sản phẩm không đảm bảo an toàn.
- Các nhà sản xuất, kinh doanh cần đầu tư các công nghệ tiên tiến, hiện đại giúp người tiêu dùng và nhà quản lý nhận diện thương hiệu, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, bảo vệ hình ảnh nhà sản xuất và sản phẩm, chống hàng giả.
TS. Trần Thị Thu Hiền
Phòng Thông tin, Thư viện và Xúc tiến Thương mại - VIOIT