Tổng quan về CEAP

Nền kinh tế tuần hoàn là một mô hình sản xuất và tiêu dùng bao gồm việc chia sẻ, cho thuê, tái sử dụng, sửa chữa, tân trang và tái chế các vật liệu và sản phẩm hiện có càng lâu càng càng tốt. Bằng cách này, vòng đời của sản phẩm được kéo dài, giảm chất thải đến mức tối thiểu.Khi một sản phẩm hết tuổi thọ, vật liệu của nó được giữ lại trong nền kinh tế bất cứ khi nào có thể. Những thứ này có thể được sử dụng nhiều lần một cách hiệu quả, do đó tạo ra giá trị hơn nữa. Điều này khác với mô hình kinh tế tuyến tính hiện tại, trong đó vật liệu được sử dụng làm ra sản phẩm được tiêu thụ và vứt bỏ.

Kế hoạch hành động nền kinh tế tuần hoàn mới của EU (Circular economy action plan - CEAP) mở đường cho một châu Âu sạch hơn và cạnh tranh hơn.

Kế hoạch Hành động Kinh tế Tuần hoàn của EU là một tập hợp các sáng kiến có liên quan với nhau nhằm giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên bằng cách chuyển đổi thiết kế, sản xuất và tiêu thụ sản phẩm để không tạo ra chất thải. Những sáng kiến này hướng đến nhiều loại vật liệu và hàng hóa khác nhau như bao bì, công nghệ, phương tiện và dệt may.

Ủy ban châu Âu đã thông qua kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn mới (CEAP) vào tháng 3 năm 2020. Đây là một trong những nền tảng chính của Thỏa thuận Xanh châu Âu, chương trình nghị sự mới của châu Âu về tăng trưởng bền vững. Quá trình chuyển đổi của EU sang nền kinh tế tuần hoàn sẽ giảm áp lực đối với tài nguyên thiên nhiên và sẽ tạo ra tăng trưởng và việc làm bền vững. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để đạt được mục tiêu trung lập về khí hậu của EU vào năm 2050.

Ở EU, kinh tế tuần hoàn được xác định không chỉ là vấn đề chất thải. Vì thế, mặc dù dự kiến thông qua Đề xuất lập pháp về vấn đề chất thải (Legislative Proposal on Waste) vào năm 2014 nhưng Ủy ban châu Âu đã tạm dừng và thay thế bằng Gói đề xuất kinh tế tuần hoàn (Circular Economy package) vào năm 2015 nhằm tiếp cận vấn đề rộng hơn, quan tâm đến toàn bộ các quá trình từ sản xuất và tiêu thụ thị trường nguyên liệu thứ cấp.

Tiếp theo EU đã triển khai Kế hoạch Hành động Kinh tế Tuần hoàn (EU Action Plan for the Circular Economy - CEAP) đôi khi được gọi là 'CEAP mới' và Kế hoạch Thiết kế Sinh thái 2016-2019 (Ecodesign Working Plan 2016-2019).

Nguồn: Tin tức Nghị viện (2021) “Nền kinh tế tuần hoàn: định nghĩa tầm quan trọng và lợi ích”

Các kế hoạch này đã chỉ rõ cần tiếp cận thực hiện kinh tế tuần hoàn theo 4 khâu/giai đoạn của vòng đời sản phẩm gồm:

Sản xuất (production) trong đó đặc biệt chú ý tới khâu thiết kế;
Tiêu dùng (consumption);
Quản lý chất thải (waste management);
Biến chất thải trở lại thành tài nguyên (secondary rawmaterials).

Đồng thời cũng xác định 6 lĩnh vực ưu tiên thực hiện kinh tế tuần hoàn đó là: nhựa, chất thải thực phẩm, các nguyên liệu quan trọng, xây dựng và phá dỡ, nhiên liệu sinh khối và các sản phẩm sinh học.

Riêng đối với rác thải nhựa, ngày 27/3/2019, Nghị viện châu Âu đã nhất trí về các biện pháp đầy tham vọng trong xử lý rác thải biển đến từ 10 sản phẩm nhựa sử dụng một lần thường thấy nhất trên các bãi biển châu Âu, cũng như các loại dụng cụ đánh bắt cá bị vứt bỏ và nhựa dễ phân hủy.

Đến nay EU đã ban hành nhiều văn bản khác nhau về kinh tế tuần hoàn có thể khái quát thành các nhóm chính sách lớn sau:

Tiếp tục áp dụng các thiết kế tiêu chuẩn và các quy tắc áp dụng kinh tế tuần hoàn ở cấp độ EU như quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan trong chu trình kinh tế tuần hoàn hay thiết lập và phổ biến các tiêu chuẩn kinh tế tuần hoàn của EU về độ bền, khả năng sửa chữa và khả năng tái chế của sản phẩm;
Mở rộng mua sắm theo kinh tế tuần hoàn của EU và các nước thành viên như: định hướng ưu tiên chọn mua sản phẩm tuần hoàn; quy định tiêu chuẩn mua sắm thông qua các ngưỡng phần trăm nội dung tái chế, khả năng tái sử dụng và hiệu quả sinh thái; hay mở rộng mua sắm công theo kinh tế tuần hoàn để tạo thị trường sản phẩm tuần hoàn;
Thay đổi thuế đối với các sản phẩm kinh tế tuần hoàn như: giảm VAT cho các sản phẩm kinh tế tuần hoàn và tăng VAT cho các sản phẩm kinh tế tuyến tính, giảm thuế doanh nghiệp cho các công ty tham gia kinh tế tuần hoàn;
Tự do hóa kinh doanh chất thải như giảm bớt rảo cản pháp lý về buôn bán và sử dụng chất thải ưu tiên “Chất thải được liệt kê xanh”;
Tạo điều kiện phát triển các nền tảng giao dịch tuần hoàn;
Hình thành các khu công nghiệp sinh thái;
Mở chiến dịch quảng bá và tiếp thị nền kinh tế tuần hoàn;
Thiết lập cơ sở dữ liệu kế toán dòng nguyên vật liệu toàn cầu

Mục đích của CEAP

Làm cho các sản phẩm bền vững trở thành tiêu chuẩn ở EU;
Trao quyền cho người tiêu dùng và người mua công cộng ở EU;
Tập trung vào các lĩnh vực sử dụng nhiều tài nguyên nhất và có tiềm năng tuần hoàn cao bao gồm bao bì nhựa và dệt may;
Đảm bảo ít lãng phí;
Thực hiện công việc tuần hoàn cho mọi người khu vực và thành phố;
Dẫn đầu các nỗ lực toàn cầu về một nền kinh tế tuần hoàn.

Kế hoạch đầu tiên dẫn đến một số bước quan trọng hướng tới phát triển nền kinh tế sử dụng tài nguyên hiệu quả,bao gồm Chỉ thị về nhựa sử dụng một lần và các yêu cầu Thiết kế Sinh thái bắt buộc đối với các sản phẩm liên quan đến năng lượng như sản phẩm gia dụng, động cơ và nguồn điện.Tuy nhiên nhiều biện pháp được đề xuất trong CEAP đầu tiên vẫn là tự nguyện, với một số biện pháp được đưa vào luật chính thức vào đầu năm 2019.

Trong số các hành động liên quan đến các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở các nước đang phát triển, nhiều hành động liên quan đến việc rà soát các luật hiện hành, đánh giá tác động của việc chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn và tổ chức tham vấn cộng đồng, Ủy ban cũng đề xuất 3 luật mới vào năm 2021 vẫn cần được xem xét trước khi trở thành luật.

Tóm tắt các hành động liên quan của Ủy ban châu Âu để thực hiện CEAP

Các hành động thực hiện liên quan	Thời hạn	Các lĩnh vực bị tác động
Lồng ghép các mục tiêu kinh tế tuần hoàn trong các hiệp định thương mại tự do, trong các quy trình và thỏa thuận song phương khu vực và đa phương và trong các công cụ tài trợ chính sách đối ngoại của EU	2020	Tất cả
Lồng ghép các mục tiêu của nền kinh tế tuần hoàn trong bối cảnh các quy định về báo cáo phi tài chính và các sáng kiến về quản trị doanh nghiệp bền vững và kế toán môi trường	2021	Tất cả
Đề xuất quy định về chứng minh công bố xanh Proposal for a regulation on substantiating green claims	Quý 2 2021	Tất cả
Chiến lược của EU về Dệt may EU Strategy for Textiles	Quý 3 2021	May mặc, hàng dệt gia dụng
Đề xuất một chỉ thị về giảm (vượt quá) bao bì và chất thải bao bì Proposal for a directive on reducing (over) packaging packaging and packaging packaging waste	Quý 4 2021	Tất cả
Đề xuất một chỉ thị về sáng kiến chính sách sản phẩm bền vững Proposal for a directive on sustainable product policy initiative		May mặc, hàng dệt gia dụng

Nguồn: Bản tóm tắt của Profundo dựa trên tài liệu tham khảo của Ủy ban

Châu Âu về việc thực hiện CEAP và các thông báo khác của Ủy ban châu Âu

Vũ Huy Hùng

Phòng Thông tin và xúc tiến thương mại - VIOIT

Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn mới của EU (CEAP)