NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU HÀNG THỰC PHẨM CHẾ BIẾN
1. Nhân tố khách quan ảnh hưởng đến đẩy mạnh xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến
Nhân tố khách quan ảnh hưởng đến đẩy mạnh xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến là những nhân tố thuộc về thị trường nhập khẩu mặt hàng này, tiêu biểu là những nhân tố như sau đây:
* Tiềm năng của thị trường nhập khẩu
Tiềm năng của thị trường nhập khẩu phụ thuộc vào các nhân tố như: nhu cầu đối với hàng thực phẩm chế biến của thị trường nhập khẩu, nguồn cung thị trường đối với hàng thực phẩm chế biến hay môi trường chính trị, pháp luật của thị trường nhập khẩu. Trong đó:
- Nhu cầu nhập khẩu hàng thực phẩm chế biến của thị trường nhập khẩu: Nhu cầu nhập khẩu hàng thực phẩm chế biến của thị trường nhập khẩu phụ thuộc vào các nhân tố như: đặc điểm khí hậu, quy mô dân số, thị hiếu tiêu dùng, thu nhập và cơ cấu chi tiêu của dân cư tại thị trường nhập khẩu.
+ Điều kiện tự nhiên, đặc biệt là đặc điểm khí hậu của thị trường nhập khẩu sẽ quyết định đến cơ cấu thương mại mang tính bổ sung hay cạnh tranh với nhau. Thông thường, thị trường nhập khẩu có điều kiện khí hậu nhiệt đới sẽ có nhu cầu nhập khẩu hàng hóa từ thị trường có điều kiện khí hậu ôn đới. Hàng hóa nhập khẩu để bổ sung cho thị trường, không trực tiếp cạnh tranh với hàng hóa trong nước.
+ Quy mô dân số của thị trường nhập khẩu trực tiếp ảnh hưởng đến quy mô thị trường. Quy mô dân số lớn, nhu cầu tiêu dùng hàng thực phẩm nói chung và thực phẩm chế biến nói riêng càng nhiều, do vậy nhu cầu nhập khẩu lớn. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến hoạt động đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp.
+ Thu nhập và cơ cấu chi tiêu của dân cư ảnh hưởng trực tiếp tới sức mua của thị trường. Tỷ lệ chi tiêu dành cho thực phẩm nói chung cao, trong đó có thực phẩm chế biến sẽ là cơ sở để tăng cường nhập khẩu của thị trường nhập khẩu, là cơ sở để đẩy mạnh xuất khẩu của doanh nghiệp.
+ Thị hiếu tiêu dùng cũng là một trong những nhân tố có ảnh hưởng đến đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp. Với những đặc thù của sản phẩm thực phẩm chế biến, cạnh tranh trực tiếp với hàng thực phẩm tươi sống do vậy thị hiếu tiêu dùng đối với mặt hàng này ảnh hưởng trực tiếp tới sức mua của thị trường, là cơ sở để doanh nghiệp tiếp cận và mở rộng xuất khẩu.
- Nguồn cung thị trường đối với hàng thực phẩm chế biến: Nguồn cung thị trường đối với hàng thực phẩm chế biến liên quan trực tiếp đến các đối thủ cạnh tranh trên trên thị trường, đến năng lực cạnh tranh, chất lượng sản phẩm, chủng loại sản phẩm của các đối thủ cạnh tranh.
Có nhiều doanh nghiệp xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến đến từ nhiều quốc gia khác nhau sẽ gia tăng áp lực cạnh tranh, gây khó khăn cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Tuy nhiên, việc gia tăng áp lực cạnh tranh cũng thúc đẩy doanh nghiệp xuất khẩu không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng chủng loại sản phẩm… để nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm xuất khẩu, từ đó góp phần đẩy mạnh xuất khẩu.
- Môi trường chính trị, pháp luật của thị trường nhập khẩu: Thị trường nhập khẩu với môi trường chính trị, pháp luật ổn định sẽ tạo điều kiện thuận lợi đối với cả hoạt động tiêu dùng tại thị trường nhập khẩu và hoạt động xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp. Môi trường chính trị pháp luật tại thị trường nhập khẩu ổn định sẽ là động lực thúc đẩy sản xuất, tăng trưởng kinh tế, từ đó thúc đẩy mua sắm, tiêu dùng, góp phần gia tăng nhập khẩu hàng hóa từ nước ngoài để đáp ứng nhu cầu của dân cư.
* Chính sách thương mại, quy định, tiêu chuẩn kỹ thuật và các rào cản thương mại của thị trường nhập khẩu đối với mặt hàng thực phẩm chế biến.
Chính sách thương mại của thị trường nhập khẩu, đặc biệt là những quy định liên quan đến thuế nhập khẩu và các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật của thị trường nhập khẩu, các rào cản thương mại… có ảnh hưởng quan trọng đối với đẩy mạnh xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến của doanh nghiệp xuất khẩu.
Chính sách thuế ưu đãi với mức thuế nhập khẩu thấp sẽ tạo điều kiện thuận lợi đối với hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm. Tuy nhiên, chính sách thuế nhập khẩu phụ thuộc vào quá trình tự do hóa thương mại của cả thị trường nhập khẩu và thị trường xuất khẩu. Thị trường nhập khẩu với mức độ tự do hóa thương mại sâu sẽ có những chính sách thuế nhập khẩu thông thoáng hơn trên cơ sở việc cắt giảm thuế quan theo các cam kết đã ký kết trong các Hiệp định thương mại tự do. Trong trường hợp thị trường nhập khẩu và thị trường xuất khẩu đã ký Hiệp định thương mại tự do cũng như cùng tham gia vào các tổ chức kinh tế, thương mại khác thì chính sách thuế nhập khẩu sẽ có nhiều ưu đãi đối với các doanh nghiệp xuất khẩu.
Cùng với chính sách thuế nhập khẩu, các chính sách liên quan đến rào cản kỹ thuật đối với thương mại (thực chất là các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật), các biện pháp kiểm dịch động thực vật, như quy trình và phương pháp sản xuất, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm, quy định về hàm lượng tồn dư hóa chất, thuốc kháng sinh, thuốc bảo vệ thực vật… cũng là những nhân tố có ảnh hưởng quan trọng đối với đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp. Chỉ những sản phẩm áp dụng và tuân thủ quy trình và phương pháp sản xuất, chế biến theo tiêu chuẩn quy định của thị trường nhập khẩu để tạo ra các sản phẩm đảm bảo chất lượng, đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật của thị trường nhập khẩu mới có thể vượt qua được các rào cản để thâm nhập và mở rộng xuất khẩu. Tuy nhiên, vấn đề. này cũng làm gia tăng chi phí đầu tư sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, chỉ những doanh nghiệp có quy mô lớn, tiềm lực tài chính lớn mới có thể áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật sản xuất, kinh doanh đó.
Ngoài ra, những quy định về truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và trách nhiệm môi trường của thị trường nhập khẩu đối với doanh nghiệp và sản phẩm xuất khẩu cũng có ảnh hưởng đến hoạt động đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp. Yêu cầu về truy xuất nguồn gốc đòi hỏi doanh nghiệp phải thực hiện chế độ tài chính và quản lý đầu vào minh bạch, đảm bảo cung cấp đầy đủ thông tin liên quan về hóa đơn, xuất xứ nguyên vật liệu một cách rõ rang nhanh chóng.
* Sự phát triển của khoa học và công nghệ, đặc biệt là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
Sự phát triển của khoa học và công nghệ, đặc biệt là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có ảnh hưởng lớn đến hoạt động đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp. Những thành tựu của phát triển khoa học và công nghệ, cùng với cuộc cách mạng 4.0 một mặt góp phần nâng cao năng suất, chất lượng của sản phẩm, giúp sản phẩm tiếp cận thuận lợi hơn đối với thị trường nhập khẩu, mặt khác cũng đặt ra những yêu cầu khắt khe hơn đối với sản phẩm xuất khẩu.
Cách mạng công nghiệp 4.0 bùng nổ với nhiều công nghệ tiên tiến và tính ứng dụng thực tiễn cao như công nghệ đám mây, công nghệ blockchain kết hợp với các thiết bị phần cứng và chip điều khiển ngày càng trở nên nhỏ hơn nhưng lại ngày càng mạnh mẽ hơn. Với những ưu điểm vượt trội đó, việc ứng dụng các thành quả của cách mạng 4.0 vào vấn đề truy xuất nguồn gốc nói riêng và mọi mặt của đời sống nói chung sẽ trở thành xu thế của thời đại, đòi hỏi tính trung thực của dữ liệu đảm bảo toàn diện trong quá trình vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc, là nền tảng quan trọng để tạo ra chuỗi cung ứng an toàn, từ đó hình thành sự yên tâm, tin tưởng, trung thành của khách hàng nhập khẩu tại thị trường các nước phát triển với các sản phẩm đảm bảo chất lượng và uy tín, thương hiệu của doanh nghiệp
2 .Nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến đẩy mạnh xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến
Nhân tố chủ quan ảnh hưởng đến đẩy mạnh xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến là những nhân tố thuộc về Nhà nước và doanh nghiệp xuất khẩu mặt hàng thực phẩm chế biến, bao gồm:
* Thể chế, môi trường sản xuất, kinh doanh trong nước
Môi trường đầu tư sản xuất, kinh doanh thuận lợi, thông thoáng sẽ có ảnh hưởng tích cực trong việc thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia hoạt động sản xuất, chế biến và xuất khẩu hàng thực phẩm chế biến, tạo ra lực lượng doanh nghiệp đông đảo, vững mạnh, là nguồn cung ứng hàng xuất khẩu cho thị trường nhập khẩu. Đặc biệt, thu hút các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài đến từ các thị trường công nghệ nguồn, với trình độ công nghệ kỹ thuật hiện đại, giúp đổi mới, cải tiến công nghệ sản xuất và chế biến thực phẩm, tạo ra các sản phẩm đảm bảo chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật của thị trường nhập khẩu, từ đó góp phần thúc đẩy xuất khẩu.
Ngoài ra, thể chế môi trường sản xuất kinh doanh trong nước còn ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, từ đó ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của sản phẩm. Môi trường đầu tư sản xuất, kinh doanh thông thoáng sẽ góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, từ đó ảnh hưởng đến hoạt động đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của doanh nghiệp.
* Trình độ phát triển kỹ thuật, khoa học công nghệ trong nước
Trình độ phát triển của kỹ thuật và khoa học công nghệ trong nước ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng sản phẩm hàng hóa, đến hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, cũng như đến năng lực cạnh tranh của sản phẩm xuất khẩu. Doanh nghiệp tích cực áp dụng khoa học và công nghệ kỹ thuật hiện đại trong sản xuất, chế biến sẽ tạo ra những sản phẩm chất lượng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, từ đóvượt qua các rào cản kỹ thuật và đáp ứng được yêu cầu của thị trường nhập khẩu. Đây cũng là cơ sở để doanh nghiệp xây dựng thương hiệu và nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm, của doanh nghiệp, tạo tiền đề thuận lợi trong việc đẩy mạnh xuất khẩu của doanh nghiệp
* Hội nhập và tự do hóa thương mại
Tiến trình hội nhập và tự do hóa thương mại của quốc gia sản xuất và xuất khẩu sản phẩm chế biến sẽ có ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa. Hội nhập và tự do hóa thương mại được đẩy mạnh trên cơ sở việc ký kết và thực thi các Hiệp định thương mại tự do sẽ tạo ra những điều kiện thuận thuận, cơ hội đối với việc mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt là những cơ hội trong việc cắt giảm thuế nhập khẩu. Theo đó, hoạt động xuất khẩu hàng hóa sẽ được chú trọng và đẩy mạnh đến những thị trường nhập khẩu đã ký Hiệp định thương mại tự do. Điều này cũng góp phần tạo ra lợi thế cạnh tranh hơn cho hàng hóa xuất so với đối thủ cạnh tranh ở những quốc gia chưa ký Hiệp định thương mại tự do với thị trường nhập khẩu.
* Năng lực sản xuất trong nước
Năng lực sản xuất trong nước liên quan trực tiếp đến năng lực sản xuất, chế biến của doanh nghiệp, được thể hiện thông qua số lượng, chất lượng, chủng loại/cơ cấu sản phẩm… Đây là cơ sở để tạo ra nguồn hàng hóa phục vụ cho hoạt động xuất khẩu và ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của hàng hóa.
Năng lực sản xuất trong nước lớn, đảm bảo chất lượng và đa dạng về chủng loại… sẽ tạo ra nguồn cung hàng hóa dồi dào, ổn định, đảm bảo chất lượng, đáp ứng kịp thời, đầy đủ theo yêu cầu về số lượng, chất lượng và chủng loại của thị trường nhập khẩu.
* Năng lực cạnh tranh của sản phẩm và của doanh nghiệp xuất khẩu
Năng lực cạnh tranh của sản phẩm và của doanh nghiệp xuất khẩu là một trong những nhân tố quan trọng có ảnh hưởng đến việc đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa. Doanh nghiệp có sản phẩm với năng lực cạnh tranh cao là điều kiện thuận lợi trong việc tiếp cận thị trường, vượt qua các đối thủ cạnh tranh và đẩy mạnh xuất khẩu.
Ths. Lương Thanh Hải
Phòng Thông tin và xúc tiến thương mại -VIOIT