Miền Bắc có công suất tiêu thụ điện lớn, kèm theo nhiều nguyên nhân khiến cả vùng xảy ra khủng hoảng thiếu điện trầm trọng những ngày nắng nóng. Một số nguyên nhân được nhìn nhận.
Hồ thủy điện cạn kiệt: Tính đến ngày 9/6/2023, có 7 hồ thủy điện đã về mức nước chết gồm: Thác Bà (Yên Bái), Tuyên Quang, Bản Vẽ (Nghệ An), Hủa Na, Trung Sơn (Thanh Hóa), Thác Mơ (Bình Phước), Trị An (Đồng Nai). Công suất khả dụng của thủy điện là 3.110MW chỉ đạt 23,7% công suất lắp. Trước đó, đến ngày 8/6/2023 có tổng 11 nhà máy dừng phát điện.
Ngày 8/6, Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp có báo cáo Bộ trưởng Công Thương về tình hình vận hành hồ chứa thủy điện trong ngày 8/6. Theo đó, lưu lượng nước về các hồ trong cả nước tăng nhẹ so với hôm qua nhưng vẫn ở mức thấp. Mực nước một số hồ khu vực Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, Đông Nam Bộ, Tây Nguyên xấp xỉ và dưới mực nước chết.
Nguồn: Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN)
Khu vực duyên hải Nam Trung Bộ, mực nước các hồ ở mực nước yêu cầu theo quy định của quy trình vận hành. Lượng nước về hồ chủ yếu để điều tiết nước đảm bảo dòng chảy tối thiểu, các nhà máy thủy điện vận hành phát điện bằng lưu lượng nước về, một số nhà máy phải dừng để đảm bảo an toàn cho tổ máy khi vận hành với lưu lượng và cột nước thấp dưới thiết kế, khó có thể đáp ứng đươc việc phát điện theo quy trình vận hành hồ chứa tại thời kỳ này. Trong ngày 6/6, các hồ thủy điện ở miền Bắc gần như tạm ngưng phát điện. Chỉ còn nhà máy thủy điện Hòa Bình còn hoạt động (xả nước phát điện).
Trước đó, chiều 7/6, thông tin về tình hình cung ứng điện, Cục Điều tiết Điện lực, Bộ Công Thương cho biết, hệ thống điện miền Bắc đối mặt với nguy cơ thiếu công suất tại hầu hết các giờ trong ngày. Tình hình nắng nóng gay gắt và tác động của hiện tượng El Nino diễn ra tại nhiều địa phương trên cả nước đã làm tăng nhu cầu điện sinh hoạt của nhân dân, kết hợp với tình trạng nước về các hồ thuỷ điện rất thấp đã gây ảnh hưởng rất lớn đến việc cung ứng điện trong mùa khô năm 2023.
Việc cung ứng điện cho các khu vực miền Nam, miền Trung nhìn chung sẽ được đảm bảo do có nhiều nguồn điện, hơn nữa hiện nay khu vực Nam Bộ đã bước vào mùa mưa, phụ tải sẽ giảm và nguồn nước về các hồ thuỷ điện sẽ được cải thiện.
Trong khi đó, mặc dù Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) và các bộ, cơ quan có liên quan đã nỗ lực thực hiện một số giải pháp cấp bách nhưng đến nay đã xuất hiện những yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến việc bảo đảm cung ứng đủ điện trọng thời gian tới, đặc biệt là ở miền Bắc (với đặc trưng là nguồn thuỷ điện chiếm tỷ trọng lớn 43,6%).
Trong cơ cấu nguồn cung cấp điện cho miền Bắc, thủy điện chiếm tỷ trọng đến khoảng 43,6%. Tuy nhiên, tính đến ngày 6/6/2023, công suất khả dụng của thuỷ điện miền Bắc là 3.110MW, chỉ đạt 23,7% công suất đặt.
Đến đầu tháng 6/2023, tổng công suất không huy động được của các nguồn thủy điện miền Bắc ở mức 5.000MW. Thủy điện thiếu nước nghiêm trọng khiến công tác cấp điện cho miền Bắc trong mùa nắng nóng 2023 gặp rất nhiều khó khăn.
Điện than hụt nghiêm trọng: Về nguồn điện đến từ các nhà máy nhiệt điện, việc cung ứng than cho các nhà máy nhiệt điện thời gian qua đã được đảm bảo, các nhà máy nhiệt điện than đã đủ nhiên liệu vận hành với công suất huy động cao.
Tuy nhiên, do thời tiết nắng nóng, nhiệt độ tăng cao, các tổ máy hoạt động tối đa công suất trong thời gian dài dẫn đến những sự cố về thiết bị (chủ yếu là xì ống sinh hơi, xì bộ hâm, bộ quá nhiệt, máy nghiền than, bơm cấp...). Ngoài ra, nhiều tổ máy nhiệt điện than bị sự cố dài ngày (Vũng Áng: 1 tổ, Phả Lại: 1 tổ, Cẩm Phả: 1 tổ, Nghi Sơn 2: 1 tổ). Điển hình như ngày như 01/6, tổng công suất không huy động được từ các nhà máy nhiệt điện than miền Bắc bị sự cố và suy giảm công suất lên đến 1.030 MW.
Như vậy, mặc dù nguồn nhiên liệu than cho phát điện đã được cấp tương đối đảm bảo nhưng cập nhật đến ngày 6/6/2023, nguồn nhiệt điện than miền Bắc chỉ huy động được 11.934MW chiếm 76,6% công suất lắp.
Đường dây 500KV Bắc Nam vượt tải: Khả năng truyền tải điện qua đường dây 500 KV Bắc – Trung luôn ở ngưỡng giới hạn cao (giới hạn tối đa từ 2.500 MW đến 2.700 MW) dẫn đến tiềm ẩn nguy cơ sự cố.
Để khắc đảm bảo cung ứng điện, trong thời gian tới, Bộ Công Thương đưa ra một số giải pháp trước mắt như yêu cầu EVN tập trung huy động hiệu quả mọi nguồn lực, chỉ đạo điều hành thực hiện đồng bộ, hiệu quả các giải pháp bảo đảm cung ứng điện.
Trong đó gồm các giải pháp kỹ thuật, truyền thống như duy trì độ sẵn sàng các nhà máy/tổ máy nhiệt điện, đẩy nhanh thời gian khắc phục sự cố nhanh nhất có thể.
Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương, Tổng Công ty truyền tải điện quốc gia (EVNNPT) và các đơn vị đã nỗ lực vượt qua thời tiết nắng nóng, tăng cường nhân lực trực 24/24h để kiểm tra hệ thống, đặc biệt là các điểm vận hành đầy, quá tải, các điểm xung yếu, phát nhiệt tại các TBA; Chuẩn bị mọi điều kiện cần thiết nhằm xử lý các sự cố đường dây.
Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) cho biết, đã nâng ngưỡng truyền tải công suất trong ngắn hạn lên tới 2.600 MVA trên đường dây 500 kV Nho Quan - Nghi Sơn 2 - Hà Tĩnh theo chiều Nam - Bắc trong một số giờ cao điểm, nhằm ưu tiên mục tiêu giữ nước cho các hồ thủy điện đa mục tiêu tại miền Bắc. Bên cạnh đó, các công ty truyền tải/đội truyền tải điện sẽ phối hợp canh gác, kiểm tra khoảng cách giao chéo giữa các đường dây truyền tải diện với lưới điện phân phối, để xử lý các khoảng cách đảm bảo theo quy phạm; bảo vệ hành lang lưới điện cao áp. Nhờ tăng công suất truyền tải từ miền Trung ra và các nỗ lực của ngành điện, hiện tình hình nguồn điện ở miền Bắc đã giảm căng thẳng.
Dự báo không theo kịp tình hình: Tổng công suất khả dụng của hệ thống điện miền Bắc (bao gồm cả điện nhập khẩu) đạt 17.500 MW đến 17.900 MW. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng điện ở khu vực miền Bắc có thể lên mức 23.500 - 24.000 MW trong những ngày nắng nóng sắp tới. Nhu vậy, hệ thống điện miền Bắc sẽ thiếu hụt khoảng 4.350 MW với sản lượng không đáp ứng được trung bình ngày khoảng 30.9 triệu kWh (ngày cao nhất có thể lên tới 50.8 triệu kWh).
Một nguyên nhân nữa khiến miền Bắc thiếu điện trầm trọng trong suốt nhiều năm qua, đó là miền Bắc không có thêm các nguồn điện mới dù thiếu điện đã được dụ báo qua các năm.
Miền Bắc là khu vực có tốc độ tăng trưởng phụ tải (mức tiêu thụ điện năng) cao nhất cả nước, bình quân tăng 9,3% một năm trong 2016-2020, tương ứng gần 6.000 MW. Trong khi đó, tăng trưởng nguồn điện chỉ đạt 4.600 MW giai đoạn này, khoảng 4,7% một năm.
Hầu hết dự án điện lớn chậm triển khai, vận hành (Na Dương I, Hải Phòng III, Cẩm Phả III,…) do gặp khó khăn trong thủ tục lập dự án, chọn nhà đầu tư, thu xếp vốn hay giải phóng mặt bằng, gây thiếu nguồn chạy nền cho hệ thống và nguy cơ thiếu điện đến năm 2025.
Thêm một nguyên nhân khiến nguồn điện thiếu trầm trọng là sự phân bố không đều. khi tập trung quá nhiều nguồn năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) ở khu vực miền Trung và miền Nam gây mất cân bằng cung - cầu miền, tạo sức ép lên lưới truyền tải liên miền.
Ngoài ra, quy hoạch điện VII đã không được tuân thủ nghiêm túc khi nhiều dự án nguồn và lưới điện ngoài EVN, như của PVN, TKV đã không được thực hiện bởi nhiều lý do, dẫn tới nguy cơ thiếu điện.
Theo Bộ Công Thương, tại các hồ sơ bổ sung quy hoạch năng lượng tái tạo, phần lớn nhà đầu tư địa phương chỉ quan tâm tới lưới điện cục bộ của dự án mà thiêu cái nhìn tổng thể về bức tranh chung hệ thông điện miền, khu vực.
Bổ sung thêm 20 triệu kWh/ngày cho lưới điện miền Bắc
Từ 13/6/2023, khi 2 tổ máy của Nhiệt điện Nghi Sơn và Nhiệt điện Thái Bình 2 vận hành trở lại sau thời gian khắc phục sự cố sẽ cung cấp cho lưới điện miền Bắc thêm 20 triệu kWh/ngày, góp phần giảm áp lực cung cấp điện che hệ thống điện miền Bắc trong cao điểm nắng nóng
Theo Công ty Nhiệt điện Nghi Sơn, thuộc Tổng Công ty Phát điện 1 - đơn vị quản lý vận hành Nhà máy Nhiệt điện Nghi Sơn 1 cho biết tổ máy số 1 của Nhà máy bị sự cố vào ngày 5/6/2023, dự kiến trong ngày 13/6/2023 sẽ hoàn thành công tác sửa chữa, kiểm tra thiết bị để sẵn sàng vận hành, góp phần cung cấp thêm cho lưới điện miền Bắc thêm 7 triệu kWh mỗi ngày. Về công tác cung cấp nhiên liệu cho sản xuất, hiện lượng than tồn kho và lượng than do TKV cung cấp theo hợp đồng đã được đảm bảo.
Trong điều kiện thời tiết nắng nóng, các tổ máy vận hành tối đa công suất nên rất dễ xảy ra các nguy cơ sự cố, để đảm bảo công tác sản xuất liên tục, an toàn cho thiết bị, đảm bảo tổ máy vận hành ổn định, sẵn sàng đáp ứng huy động của Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia.
Trước đó, Nhà máy Nhiệt điện Nghi Sơn 1 cũng đã hoàn thành công tác tiểu tu tổ máy số 2 theo đúng kế hoạch điều chỉnh, đảm bảo chất lượng sửa chữa, tình hình vận hành thị trường điện đáp ứng theo quy định.
Cũng liên quan tới nguồn cung điện từ Nhà máy Nhiệt điện Thái Bình 2, sau thời gian tạm ngừng vận hành để sửa chữa, sáng 12/6, tổ máy S2 đã được khởi động trở lại và sản lượng điện cung cấp cho miền Bắc sẽ đạt 13 triệu kWh/ngày.
Như vậy, từ ngày 13/6, hai tổ máy của Nhiệt điện Nghi Sơn và Nhiệt điện Thái Bình 2 vận hành trở lại sẽ cung cấp cho lưới điện miền Bắc thêm 20 triệu kWh/ngày.
Đến nay, EVN đã và đang nỗ lực tối đa, huy động mọi nguồn lực, cố gắng đảm bảo tốt nhất duy trì hệ thống điện quốc gia vận hành an toàn. Vận hành hệ thống điện hợp lý, cố gắng tăng huy động nhiệt điện để ngăn chặn suy giảm mực nước thuỷ điện; đẩy mực nước các hồ thủy điện lớn lên khỏi mực nước chết càng sớm càng tốt.
Chủ động xây dựng các kịch bản linh hoạt ứng phó với những khó khăn về cung ứng điện nhằm giảm thiểu thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp
Ngoài ra Bộ Công Thương cũng đưa ra giải pháp tăng cường huy động các nhà máy năng lượng tái tạo, đẩy nhanh tiến độ đưa các nhà máy năng lượng tái tạo chuyển tiếp vào vận hành. Đến nay đã huy động 18 nhà máy năng lượng tái tạo chuyển tiếp với công suất 1.115,62 MW (bao gồm các nhà máy vận hành thử nghiệm và vận hành thương mại). Đồng thời tập trung cao độ thực hiện hiệu quả các giải pháp về tăng cường tiết kiệm điện, đặc biệt trong tháng 6/2023.
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, tình hình cấp điện tại miền Bắc đã đỡ căng thẳng, nhiều nơi sẽ không còn bị cắt điện. Song dự báo từ nay đến tháng 9/2023 sẽ còn nhiều đợt nắng nóng gay gắt, kéo dài ở cả miền Bắc và miền Trung, do vậy, vẫn cần sự chung tay của cộng đồng trong việc nâng cao ý thức tiết kiệm điện trong thời gian này./.
Lê Anh Tú
Phòng Thông tin & xúc tiến thương mại - VIOIT